— 151—
isang walang hilig sa pagkamilitar.... sa halimbawà, isáng
manggagawa ng sapatos.
—Iyan nga ang sagot ng isang manghahangô ng sapatos—nĝumì't sa dahilang hindi bagay na magpadala ng isang indio ni ng isang makáw at ang tanging magsasapatos na. kastilà ay humihingi ng malaking sahod....
—Datapuwa'y ¿anó pa't pag-aralan ang sapín sa paa?ang tanong ng isang babaing malakí-imarahil ay hindi iuukol sa mga artillerong kastilà! Ang mga indio ay maaring walang sapatos gaya nang kung nasa kanilang bayan.
—Siyang dapat iat ang kabang bayan ay lalong makapag-titipíd! —ang dugtong ng isang señorang balò na hindi nasisiyahan sa kaniyang sinasahod na pensión
—Nguni't unawàin naman ninyo ang sagot ng isa sa mga kaharáp, na kaibigan ng mga opisial na magsisiyasat—tunay ngang ang maraming indio ay walang sapin kung Inmukad sa kanilang bayan, nguni't hindi ang lahat, at hindi magkaisa ang lumakad nang alinsunod sa sariling kaibigán kay sa nasa paglilinkód: hindi napipili ang oras, ni ang dáraanan, ni hindi nakapagpapahingá kung kailan ibigin. Tingnan ninyo, ali, na kung katanghalian ay nakaluluto ng tinapay ang init ng lupà. At maglakád pa kayó sa buhanginan, doon sa may mga bató, araw sa itaas at apóy sa ibaba, at punglô sa harap....
—¡Sa sanayán din lamang iyan!
—¡Gaya ng hayop na burro na nasanay sa hindi pagkain! Sa kasalukuyang labanán, ang lalóng marami sa sasawi sa atin ay gawa ng mga sugat sa talampakan.... ¡Inuulit ko ang sa burro, ali, ang sa burro!
—Nguni't anak ko ang tutol ng babai —isip-isipin ninyong napakaraming salaping magugugol sa katad. Sukat nang maibuhay sa maraming ulila't balo upang mapagtibay ang karangalan. At huwag kayóng ngumiti, hindi ko sinasabi nang dahil sa akin na mayroon namán akong pensión, kahi't kakaunti, lubhang kaunti sa mğa ipinaglinkód ng aking asawa, tinutukoy ko ang ibá na may napakamarálitâng kabuhayan ngayón: hindi nárarapat na matapos ang maraming kahihingi upang maparito at matapos na makapaglakbay dagat ay maging katapusan ang mamatay dito ng gutóm.... Ang sinasabi ninyong ukol sa mga sundalo ay totoo marahil, nguni't
