O'tkan kunlar/45
| ←44 | O'tkan kunlar (1926) by 45. Maktub |
46→ |
Hoji shundan keyin o‘g‘lidan bir daraja qanoatlandi va choyga fotiha o‘qub, o‘rnidan turar chog‘ida yonidan bir xat chiqarib uzatdi:
— Xatning ichidan chiqdi. Kelindan — senga bo‘lsa kerak, — dedi.
Otabek maktubni olib otasining ketishini kutib qoldi. Xat sakkiz buklanib, qizil ipak bilan bir-ikki yeridan chatilg‘an va Otabekka atalg‘an edi. Otasining uzoq-lashishini kutar ekan, yuragi yomonlag‘an otdek tipirchilar edi. Tikilgan ipaklarni so‘kdi va maktubni ochib och ko‘zini ishka qo‘ydi:
«Yusuf savdosida beqaror Zulayho ismidan, Majnun ishqida yig‘lag‘an Layli otidan — sizga boshimdag‘i sochlarimning tuklaricha behad salom. — Mendan — haddu-hisobsiz gunoh, sizdan — kechirish. O‘tkan ishga salavot. Chunki shu ikki yil ichida kechirgan qora kunlarni eska olish manim uchun o‘sha kunlarni qaytadan boshdan kechirishlik singari, ul kunlarni siz unuting, unutmang, ammo men unutdim. Shuning uchun so‘zimni o‘zimni oxirg‘i, ham chin baxt islari hidlagan tariximdan boshlayman.
Siz — qochoqsiz, nari-beri til uchida menga bir narsa yozg‘andek bo‘lib qochqansiz, ikki yil bo‘ldi Marg‘ilon kelib yurishlaringizni men o‘zimcha yeshdim, lekin topib yeshdim: sizning barcha mashaqqatlaringiz — dushmanlaringizdan o‘ch olish uchun bo‘lg‘anini ongladim. Yo‘qsa, meni ko‘rar edingiz, ko‘rgingiz kelmaganda ham boshqalar sizni ko‘rar edilar, to‘yar edilar... Men kabi baxtsiz, men kabi g‘ovg‘asi ko‘b sizni zeriktirib, jondan to‘ydirg‘an bo‘lsa ajab emaski, qocha boshlag‘ansiz... Qochsangiz qochib ko‘ringiz, ammo men bu kundan boshlab biravlarni quvishqa bel bog‘ladim: otam bilan onam rafoqatlarida xizmatingizg‘a — cho‘riliqingizg‘a erta-indin yuraman, suyganingiz kundoshim oldida qadru-qiymatimning nima bo‘lishini ham bilaman... Siz olijanobsiz: eski qadrdonliq hurmatiga ko‘ngil uchun kulib boqarsiz... Loaqal shugina bilan ham baxtsizni mas’uda qilarsiz. Ammo... suyganingiz — kenjangizning jerkishlaridan, qarg‘inishlaridan behad qo‘rqaman, o‘zimda yo‘q qo‘rqaman. Shu yaqin oradag‘i uning bilan bo‘ladirg‘an mas’ud daqiqalaringizda xudo yo‘lig‘a va’da olingiz — meni og‘ritmasin, raqibam keldi deb o‘ylamasin. Nihoyati maqsadim ikki do‘stka bir cho‘rilik va shu munosabat bilan biravlarini ko‘rib yurish...
Xatim oxirinda shuni ham aytib qo‘yay: o‘ch qaytib, men ham ko‘chadan haydalmasam edi, degan xavf hamisha ko‘nglimda. Agar xudo yarlaqab eshikingizda o‘rinlashib olsam, uyog‘ini o‘zim bilar edim...
Erta-indin ko‘zimga yo‘l ko‘rinur,
Yo‘l bosishliq ko‘ngilga bir umr ko‘rinur...
3-inchi hamal, Marg‘ilon, Kumushingiz yozdi».
Otabekning suyunchi ichiga sig‘masliq, o‘zini yo‘qo-tib qo‘yg‘an holda iljayar edi. Xatni ikkinchi qayta o‘qub chiqib yana so‘yina boshlag‘an edi, kechagi manzaralar unga ko‘rinish bergandek bo‘ldilar. Ul seskandi, ko‘z o‘ngidan kechagi mazlum gavdalar birma-bir o‘tib, ul oshig‘ich ravishda xatni bukladi va ulardan yashirg‘andek cho‘nchagiga tiqdi, irg‘ib o‘rnidan turib ketdi...
Ko‘chani bir aylanib kelgandan so‘ng, boyag‘i manzaralardan bir oz qutilg‘andek bo‘lib yana maktub esiga tushdi. Mehmonxonaning darichasiga qiya turg‘an holda xatni yana o‘qub chiqdi. Lekin bu gal ham xat boyag‘idek so‘yinch emas, kechagi mazlumlarga ta’ziya tutqandek og‘ir ma’no berdi: «Ammo... suyganingiz — jekirishlaridan, qarg‘inishlaridan behad qo‘rqaman...» Boya nima uchun so‘yinganiga o‘z-o‘zidan hayron bo‘la boshladi. Chindan ham maktubning muncha ko‘chirilgan jumlasi, o‘ylab qarag‘anda, hech qanday quvonchg‘a yo‘l qo‘ymasliq darajada qora ma’nolik edi. Bu jumla kelasidagi onglashilib bitmagan, lekin bo‘lishi aniqg‘a o‘xshag‘an yaramas va tinchsiz bir hayotning go‘yo muqaddimasi edi...
Otabek Kumush aytkandek kundash, ya’ni Zaynabdan uncha qo‘rqmasa ham, ammo dardning eng davosizi bo‘lg‘an onasi to‘g‘risida yuragi titradi. Umrining eng qiymatlik kunlarini og‘ulag‘an, ikki yil bo‘yi davosiz dardga mubtalo qilg‘an, yaramas va ishonchsiz yo‘llarda sanqishig‘a sabab bo‘lg‘an o‘z onasi emasmidi? Va raqiblarga, dushmanlarga yo‘l ochib bergan shu onaning orzusi emasmidi?
Butun shaharni alg‘oq-dalg‘oq qilib ko‘hliq qiz qidirg‘an, nihoyat chiroylilikda tanho, aqllilikda yakto topib, to‘ylar, tomoshalar, orzu va havaslar bilan o‘g‘lig‘a «xotin bu bo‘libdir!» degan iftixor va mag‘ru-riyat ila taqdim qilg‘an suyukli kelini ustiga go‘yo o‘chakishkandek bo‘lib keladigan Marg‘ilon parisiga nima va qanday muomala qilar edi. Kumush kundashning jekirishidangina cho‘chig‘an bo‘lsa, Otabek bu cho‘chishni o‘zining ko‘lagasida qol-diraturg‘on onasi to‘g‘risida tamom aqlini yo‘qotib qo‘ydi.