سنڌ جي ادبي تاريخ/ڀاڱو ٻيو/29
| ←28 | سنڌ جي ادبي تاريخ (1954) by 29. پير محمد اشرف شاه (1799ع) |
30→ |
پير محمد اشرف شاه سنڌ جي ڪامل بزرگ شاعرن مان هڪڙو هو. سندن آخرين سڪونت گاه ۽ درگاه ڪاماره شريف تعلقه ٽنڊه الهيار ۾ آهي.
ولادت، تعليم ۽ رهڻي ڪهڻي
پير محمد اشرف شاه هجري سنه 2114 مطابق عيسوي سنه 1799ع ۾ ڳوٺ ڪرم خان جمالي تعلقه ٽنڊه باگي ۾ تولد ٿيو هو. سندس والد شريف جو هڪڙو علم دوست بزرگ هو، تنهن سندس تعليم، لاءِ هڪڙو مولوي وهاريو هو، پر هن کي، جو ڪچيءَ کان ”علم لدني“ جي ڏات خدا تعالى بخشي هئي، سو مولوي صاحب جي تعليم تي گهڻو ڌيان ڪين ڏيندو هو. شعر ٺاهڻ جي ڏات بہ ننڍي هوندي کان عطا ٿيل هيس. هڪڙي ڀيري جڏهن مولوي صاحب پڙهڻ لاءِ مٿس ڪجهه سختي ڪئي، تڏهن هيءَ ڪافي چيائين:
ڪافي (سر جوڳ)
ميان معلم مون م مار
پڙهڻ پريت کان ڪين ٿو ٿيئي
1- سڪ جنهين سان ٿئي سرسي
سو مون سبق سيکار
مئي دل جنهين سان جيئي
2- مئي پيالو محبت مد جو
پيتو هوئي ته پيار
جڏو جيءُ جيئي پر پيئي
3- سڪڻ پڙهڻ لڳي ڪين پاڻ ۾
رويو هنجون رت هار
پيهه پنن تي ڪوهه جا ڪيئي
4- وار ورق و في انفسڪم
ورق ڪلي ٻيا وسار
پاڙهه اها سٽ جيڪس پڙهيئي
5- وهو معڪم اينما ڪنتم
اشرف نظر نهار.
رمز ڳجهي سک جا نہ سکيئي.
انهيءَ ڪافي ٻڌڻ کان پوءِ مولوي صاحب پير محمد غوث کي اچي عرض ڪيو، ته ”هن صاحبزادي کي منهنجي تعليم جي ڪا بہ ضرورت ڪانهي تنهن ڪري مون کي اجازت ملي.“
پير محمد اشرف شاه استاد وٽ ظاهري تعليم فقط قرآن شريف ۽ ٿوري سنڌي (ابو الحسن واري) بابت ورتي هئي.
پير محمد اشرف شاه ننڍي هوندي کان ئي فقيريءَ ۽ خداشناسيءَ جي خيالن وارو هوندو هو. سيد محمد محسن شاه ونجهيري (تعلقه هالا) وارو بزرگ، جنهن سان پير محمد غوث جو گهڻو عقيدتمندانه ۽ دوستانه رستو هوندو هو، تنهن کي پير محمد اشرف شاه پنهنجو مرشد ڪري مڃيندو هو.
پير محمد اشرف شاه رضا تي راضي رهڻ ۽ صبر ڪرڻ بابت پنهنجي هڪڙي ڪلام ۾ هيئن ٿو فرمائي:
ڪافي (سر کنڀات)
مڃ عاشق اتون بر سر جيڪا رب جي رضا
1- ٿي شاڪر ڪر شڪر جا بڻي سا بڻي
سا سڀائي حق جي واحد کي وڻي.
رهه سدائين خوشتر ماڻ صبر جا مزا.
مڃ عاشق......
2- جا ٿيڻي سا ٿيندي جي کلين جي روئين
محبوبن کي معلوم ڇا چيو ٿو چوئين
ڪين ٽري ڪنهن پر جا قادر قضا.
مڃ عاشق....
3- انگ اصل کان لکيو پارڻ سوئي پيو
ڪوهه کجين ڪوهه کرپين ڏيهه کي ڏوهه ڏيو
درد گهٽج دل اندر سڪ جي لهندؤن سزا
مڃ عاشق...
4- اشرف روز ازل کان ٿيو ”جف القلم“
ٿيءُ رضا تي راضي کوڙي قابو قدم
آگو پاڻ اپر ڏيندءِ خير جزا
مڃ عاشق...
پير اشرف شاهه جو ڪلام
پير اشرف شاهه جو ڪلام نج سنڌي ڪلام آهي. ان ۾ نج ۽ پراڻا سنڌي لفظ بي شمار ڪم آيل آهن، جن مان گهڻا تڻا اڄ ڪلهه جي رواجي سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪم ئي ڪين اچن ٿا، مگر انهن مان گهڻا لفظ لاڙ جي ٻهراڙين ۾ عام طرح گفتگو ۾ ڪم ايندا آهن.
پير صاحب جي ساري ڪلام (مولودن، ڪافين، مداحن خواه ڏوهيڙن) ۾ حرفي تجنيس اهڙيائي نزاڪت ڀري آهي جهڙي جهونن بزرگ شاعرن جهڙوڪ شاه ڪريم، شاه ڀٽائي، شاه عنايت، جي ڪلامن ۾ آهي. فصاحت ۽ بلاغت سليس ۽ سنئين سنواٽي ٻوليءَ ۾ چيل ڪلام جو قدرتي ڏاج آهي، ان جي اصولن ڪم آڻڻ لاءِ شاعر کي ڪوشش ڪرڻ جي ڪا بہ ضرورت ڪا نہ ٿي ٿئي. تنهنڪري پير صاحب جي نج سنڌي ڪلام ۾ تشبيهون، استعارا، مجاز، ڪنايا ۽ صنعتون چڱيءَ طرح سمايل آهن.
پير صاحب جو سمورو ڪلام هاڻوڪي سجاده نشين پير ميان حاجي خان محمد صاحب سنه 1914ع ۾ ليٿو ۾ ڇاپايو هو، جنهن جون ڪاپيون هينئر شايد ڪامياب هجن.
انهيءَ رسالي مان پير صاحب جا ڪي ڪلام نموني طور هيٺ ڏجن ٿا:
مولود شريف (سر معذوري)
قاصد چئج ادا سڀڪا منهنجي صدا
مير مديني جي ڄام کي
سڪڻ سوراخا ڪيا سيد سرمدا
سرور پنهنجي ساٿ سان ڪريو گڏ گدا
واريو واءُ وصل جو ڪيس فراق فدا
ڪريان قرباني جندڙو مشفق آن مهندا
پڇج ڪي پازي کي اچي احمدا
الله لڳ اشرف چوي جاني ٿڻ ۾ جدا.
(3) ڪافي (سر بلاول)
(عشق ڌاران عبادتون بيڪار)
عشق ڄاڻج تون امام- ٻيو ڇڏ ڪوڙ ڪمام
رسم ريا جا نقل نمازون ايءُ نہ آهي اسلام
ورد وظيفو تسبيح مصلو نينهن بنا ناڪام
شوق شهود جي سرڪ ساقي کان
پي ٿي مست مدام
اشرف پير مغان توکي مئي جو
جال پياري جام.
ڪافي (سر اجوڳ)
(لباسي فقير کي ڇينڀ)
نفع ضرر جي خبر رکين ٿو
بندگي ويلي بي خبري
ويس ڍڪيو ٿو هنر هلائين
عين اها ئي بي خبري
1- ڪامل بزرگ نيڪ ڪهاڻين
ٺڳه ٺڳيءَ جا ٺاهه ٺهائين
لوڪ اڳيان لس لڙڪ وهائين
اثر نہ آهي اي بي اثري
2- نفس جي غرض جي تو تمنا ڪي
عالم ليکي استغراقي
يار وساري ٿيئڙين يا ڪي
ذرو نہ وسر ئي سيم زري
3- دوست وساريو ٿين ديوانا
دام بنديو ذرد پڙهڻ دگانا
يار حقيقي بنان يارانا
ڪرڻ سراسر بي ثمري
4- ويئي جواني آئي پيري
ظاهر ٿيا عنوان ظهيري
ريش سفيد احوال صغيري
اڃا ته توکي بي فڪري
5- هي هي عمر وڃايئي هاريا
بلڪل سمجهين ڪين سنواريا
نفس ڪميني جي ڪم ڪاريا
ڪري ستار نہ بي ستري
6- اشرف عاشق نام سڏائين
پئسا پانديون ڪيو ڇڏائين.
پوءِ وريو ڪئن پاڻ پڏائين
صبر اچئي ڇڏ بي صبري.
ڪافي (سر بروو)
(ڪوڙا لاڳاپا ڦٽا ڪر)
تون ته دانهن ڪري اٿي ڀڄ
هت اڳئي سرتين سور پرايا
1- ڇڏ اڙانگا ڪوڙا سانگا
ڀڄ ٻيلي ٿي رڄ
ان ڦير هئڻ جي ڪئين ڦيرايا.
2- وير وڏا هن وير لڙاهايا
هيئن ۾ حرص ۾ هڄ
ان ڪن ڪپر ڪوڙئين ڪيرايا
3- ڪوڙي قيل مقال اجائي
ڀڳل گهڙي جئن م وڄ
ان ڇيڏڪ نفاق هزارين ڇيرايا
4- اشرف غير گمان وڃائي
پرين سان نا پهڄ
توتان ناحق اجايا ٿيڻ هيرايا.