سنڌ جي ادبي تاريخ/مهاڳ (ايڊيشن پهريون)
گهڻن سالن کان اها آرزو هيم ته پنهنجي ساهت جي سموري تاريخ لکي گذريل زماني جي بزرگن جي ادبي ڪوشش کي ظاهر ڪريان پر نه انهن پراڻن ڪتابن جو ذخيرو موجود هو ۽ نه انهن عالمن جي جيوت جي سماچار هئي. سو انهيءَ ڪم کي مٿو ڏيڻ پنهنجي وس ۽ وت کان ٻاهر ٿي سمجهيم. انهن پهن پچائيندي ڏينهن گذري ويا؛ نيٺ ڪجهه ترهي جي آسري ۽ ڪجهه پاتڻيءَ جي ڀروسي تي منهنجن ارادن کي پختگي سري، والد محتروم جا ڪي جهونا ڪتاب مطالع ڪندي رهنمائي حاصل ٿيم ۽ گشت ڪندي اڻ لڀ تصنيفون هٿ آيم، جن جي پڙهڻ سان مصنفن جون سوانحون خود سندن ڳوٺن ۽ شهرن مان وڃي ڪٺيون ڪيم. ننگر ٺٽي مان ميان محمد عمر ولد مرحوم آخوند برادريءَ وٽان ناياب تصنيفون ۽ مصنفن جا احوال مفصل طرح مليا. بلڙي، جهوڪ ۽ ڀٽ تان بزرگن جي رهڻي ڪهڻي جو سچو فوٽو پڙهيم، تنهن کان سواءِ هن منهنجي تصنيف جا خاص پاتڻي مولوي عبدالحق صاحب روات سري ۽ مولوي محمد نورنگ زاده صاحب کورواهي آهن. جن جي مشورت منهنجي ڪم کي مفيد هٿي ڏني. احوالن هٿ ڪندي ۽ ڪتاب گڏ ڪندي پورا چار سال لڳي ويا. 1937ع جي وچ ڌاري باقاعده ڪتاب جي ترتيب ۽ ڇنڊڇاڻ جو ڪم شروع ڪيم. احوالن جي ڇنڊڇاڻ ڪتابن جو اختصار ڪڍڻ ۽ پورين جاين تي ونڊي ورڇڻ منهنجي اڪيلي محنت کان ٻاهر هو، تنهن ڪري ميان محمد صديق صاحب ”مسافر“ انهيءَ ڪم ۾ منهنجو ٻانهن ٻيلي ٿيو ۽ مون سان گڏ ڪتاب کي هاڻوڪي صورت ۾ آڻڻ ۾ همراهي ڪئي اٿس، جنهن لاءِ آئون هن صاحب جو تهدل شڪر گذار آهيان. منهنجي هن ڪوشش مان اهو انومان نه ڪڍڻ گهرجي ته برٽش حڪومت کان اڳ سموري سنڌي تصنيف هن ڪتاب ۾ سمائجي ويئي آهي، ڇاڪاڻ جو مون کي خاطري آهي ته ڪيتريون سنڌي تصنيفون ليٿو ۽ ڇاپيل خواه دستخط صورت ۾ سنڌ ۾ موجود آهن. جي مون کي دستياب نه ٿيون آهن. تنهن ڪري ڪو به سنڌي ادب سان چاهه رکندڙ مون کي انهن تصنيفن جو ڏس پتو ڏيندو ته انهن کي ڏوري لهڻ منهنجو ڪم آهي ۽ جلد 3 ۽ 4 ۾ انهي معلومات کي مناسب جاءِ تي داخل ڪندس. اهي صاحب جيڪي منهنجي معلومات وڌائيندا يا منهنجين غلطين کي سڌاريندا تن جو آئون شڪر گذار رهندس ۽ اهڙو اقرار ٻين جلدن ۾ تفصيل سان ڪندس.
محمد صديق ميمڻ