دیوانی مەحوی/م

by مەحوی

←پیتی ل

دیوانی مەحوی  (1896)  by مەحوی پیتی م

پیتی ن→

-1-

ناڵەم لە سینە، هەم لە دڵم دەرد و غەم حەرام	بێ، بێ تۆ بەزمی عشرەت و عەیش ئەر نەکەم حەرام
ئیعلانە: عاشقانی بە کۆیا نەکەن گوزەر	فەتویی چ مەزهەبێکە: تەوافی حەرەم حەرام!
جۆبارە، لالەزارە، وەرە سەر چەمم، وتی:	ئاشووبە ئەم بەهارە، بووە سەیری چەم حەرام
خوێناوی جەرگ و ناڵەی دڵ گەر عەتا کرا	نۆشینی مەی، سەماعی نەیە و زیر و بەم حەرام
ئەو تەکیە سەببی عیشقی تیا بێ، تیا مەبە	بۆ سوننییە تەوەتتونی موڵکی عەجەم حەرام
گەر ئاگری مەحەببەتی شک بەم لە دۆزەخا،	ئەو دۆزەخە بەهەشتمە، جەننەت دەکەم حەرام
بۆ سەیدی مەحوی، ئەو موژە ئیمایە کا، بەسە	سەحرایی ئولفەتە کە لە نێچیری ڕەم حەرام

-2-

بڕوانە سووتنم، وەرە بڕوا کە من نەمام	پەروانەم ئیترم نییە پەروا کە من نەمام
ئەو نەونەمامە کەی بەری میهر و وەفا دەدا	بۆ من، لە دەستی جەور و جەفا دا کە من نەمام!
بازاڕی دەرد و خەمکەدەی ئەندۆهـ و کونجی غەم	بێ ڕەونەق و نیشات و سەفا ما کە من نەمام
مانم ئەوەندە پڕ فەتەراتە، کە قەوم و خوێش	ئومێدی هەر بە عەفوە، خودایا، کە من نەمام
چقڵی مەزاری من چەقییە دامەنی، چ سوود	شوومی بە ڕۆکی بەختمی بەردا کە من نەمام
ئەو شۆخە هەر کە نەعشی منی دی، قیامی کرد	چی بم من؟ ئەم قیامەتە هەستا کە من نەمام
مەحوی کە غەمییە مردم و غەم پەروەری نیە	غەم مایەوە بە بێ کەس و مەئوا کە من نەمام

-3-

بنازم من بە کوفری زوڵفی تۆ ئەی ئافەتی ئیسلام	کە ئەستۆبەندی جیزیەی خستە مل ئیمانی خاس و عام
بە دەفی سیخنی کردن لە زاهید ڕاغیبی مەی بوو	کەچی ساقی وتی: نادەم بە کەمفام ئەز مەیی گوڵفام
لە ڕۆژێکی فەلەک ساقی بووە، تێ فکرە لەم بەزمە	قەدەح ئاشامە هەر نادان و هەر دانایە خوون ئاشام
فسانەی من بووە زینەی مەجالیس، ئافەرین ئەی عیشق	چەها بێ نام و خامی وەک منت کردۆتە ساحێب نام
بە حیرەت لەو گوڵەندامەم کە وا بادامییە چاوی	دڵی نازک وەکوو گوڵ، هەم ڕەقە وەک توێکڵی بادام
بناگۆشی لە چینی زوڵفیا دەرکەوتبوو، دەت وت	ئەمە بازی سپی سوبحە، چووە بن باڵی زاغی شام
بە مەحوی کێ خەبەر دا بۆ سەفەر چوو ئەو دلارامە!	هجوومی غەم بە جارێ هات و یەکسەر باری کرد ئارام

-4-

دیارم دەیری عیشقە، جێ بە سووتن بێ لە وێ دەگرم	کە من مشتێ چڵ و چێوم، بە چی بم، کەڵکی کێ دەگرم!
نەگەییە دامەنی دەستی دوعا، جا دەبمە خاکی ڕێی	تەریقەی گۆشەگیری بەردەدەم، ئەمجارە ڕێ دەگرم
کە دادی یەئسی خۆمم بردە لا، ئەم عارفە توند بوو	وتی ئاخر سبەینێ جەژنە، خوێنی تۆ لە پێ دەگرم
لە ڕووسووری عیبادەت لام و ڕووزەردی خەجاڵەت مام	بە ناوی سێوی ناوم باغەوان و من بەهێ دەگرم
لەسەرخۆ چوونە، شەیدا بوونە، قوڕ پێوانە، سووتانە	هەتا مردن، مەحەببەت ئێشی زۆرە، ڕیزی لێ دەگرم
چ شۆخە ئاگرم تێ بەردەدات و پێم دەڵێ: یا شێخ!	بە خاشاکی دەوت شوعلە، عەسامە دەستی پێ دەگرم
کە سینەی ڕێشمی بەو تێغی نازە ئەنجن ئەنجن کرد	وتی: پەژموردەیە ئەم لالەزارە، ئاوی تێ دەگرم
لە پاداشتی قسەی سەردا هەمە ئاهـ و هەناسەی گەرم	کەسێ شێتانە بەردم تێ گرێ، من بەرقی تێ دەگرم
شوکر هوشیارە مەحوی، تێ دەگا دنیا خەراباتە	کە بەدمەستی بکا ئەهلی، خراپەی بۆ چی لێ دەگرم!

-5-

لە ناکەس کارییا، خاکم بە سەر، ڕۆیی بە با عومرم	خودا! تۆ بمژیێنە تا لە بەر قاپی کەسێ دەمرم
بە زایع چوو لە ما لا یعنىیا وەقتم هەموو، یەعنی	دەبێ وەقتێ لە بوالوقتێ بخوازم دا تیا بمرم
ئەجەل دەورم دەدا: حازر بە! وادەی دەور و تەسلیمە	منی غەفڵەتزەدە هێشتا خەریکی مەسئەلەی دەورم
خەیاڵی پووچی دنیا وا دەماخ و دڵمی پێچاوە	قیامەت، هەر مەگەر ڕۆژی قیامەت بێتەوە فکرم
لە پێ کەوتووم و نەفسم بۆ هەوا دەشنێ وەکوو منداڵ	لە بەر پیری سەرم خۆی ناگرێت و تازە پێ دەگرم
چیە سووچ و گوناهی؟ بۆ چی دەیکاتە جەزاخانە؟	لە قەبر هەڵکەن، هەتا ڕۆژی جەزا دەعوا چیە قەبرم
سبەینێ یُحشرُ المرءە، براگەل، فرسەتە ئەمرۆ	تەبەڕڕا بن لە من، با کەس نەبێ حەشری لەگەڵ حەشرم
لە من نازانم ئیتر نەفسی بەدخۆ چی دەوێ مەحوی	کە بەدکردار و بەدڕەفتار و بەدئەفکار و بەدتەورم
مەگەر بەر مەوجی بەحری ڕەحمەتم خا وەسفی سەتتاری	وەگەرنا، زەحمەتە پا بوونەوەم، نامومکینە سەترم

-6-

ئەوی دڵدار و دولبەرمە ئەوا دەڕوا لە بەر چاوم	بە دوویا بۆ چی دڵ نەتوێتەوە نەڕوا لە بەر چاوم
خەریکی حیفزی حزبُ البحرە یار، ئەڵبەت بە فکرێکە	خودا حیفزی بکا، باقڵ قەدەم دێنێتە سەر چاوم
بریقەی بەرقی جیلوەیی کێ جەلا بەخشی بیناییمە	کە قورسی ئافتاب و مەهـ وەکوو تەم دێتە بەر چاوم
لە کن پشکووتنی غونچەی دەمی، وەک گوڵ، سەراسەر گوێم	گوڵی ڕوخساری دەرخا، نێرگس ئاسا، سەر بە سەر چاوم
دەبێ حورمەت بگیرێ جێ نەزرگەی حەزرەتی یارە	کە ناکا دەم بە دەم تۆفانی دەم زێر و زەبەر چاوم
بە شۆخی دین و دڵمی دا بە تاراج، ئێستە وەک سۆفی	بە سەبحەی ئەشکەوە هاتۆتە سەر تەرکی نەزەر چاوم
سەبا کوحلی غوباری ڕێی کەسێکی پێیە دێ مەحوی	بە بێ حیکمەت نییە دەفڕێ لە ئێوارێوە گەر چاوم

-7-

بە پیر ئەو ماهەوە چووم و بە سەر چووم	پەری بوو، ئەو نەبوو، شەو بوو، بە سەر چووم
تەلێ نێرگسم و باغی حیرەتم پێ	بە فەڕ هات و وەکوو گوڵ زوو بەسەرچووم
گڵەی پێشم لە سەر سەر هەم بووە بار	کە دی من دولبەرم هات و بە سەر چووم
دەزانم بادیەی عیشقە خەتەرناک	کەچی هەر چووم، ئەگەر مام و ئەگەر چووم
لە حینی نەزعی ڕۆحا، ڕۆحی عاشق	وتی: ئۆخەی لە میحنەتخانە دەرچووم
بە ئۆغر کردنی من بوومە قەقنەس	کە ئەو چوو بۆ سەفەر، من بۆ سەقەر چووم
وتی: قەت وا مەیە، من واوە هەر دێم	نەهات ئەو وا قەت و من واوە هەر چووم
شوکر موورم بووە پاماڵی میرێ	بە بێ نامی ژیام و ناموەر چووم
غەمی قاتیلمە مەحوی! مونفەعیل ما	لە حەشرا کفنی خوێناوی بە بەر چووم

-8-

لە باسی مەینەت و دەردی دەروونی بۆیە دەم نادەم	لە خوێناوی دڵی پڕغەم کە سینەم مەوج ئەدا تا دەم
غەمم دێتێ کە بۆ وەک کۆدەک ئاگر بەردەمە کاغەز	لە بۆ نوسینی غەمنامەی دڵم هەرگا قەڵەم دادەم
هەلە، پاڕانەوە ئەمرۆ، زوبان و دڵ لە کارایە	زوباناوەر کە بەستەزمانە سبحەینێ کە قووچا دەم
بە حەق هەر حەق، بە ناحەق ناحەقم وتووە لە ڕۆژێ بووم	وەکوو مەنسوور ئەگەر بیشمکوژن ناکەم لە حەق لادەم
بڵا گوڵ ئاتەشی تێ بەر ببێ، پەروانە بێ بولبول	دەبێ هەر بچمە باغ و ڕازی دڵ شەممێکی بەر با دەم
سبەینێ وەرنە سەیری کوشتنم وادەم چەها داوە	لە سەر وادەی درۆی ئەو نادەم ئیتر وادە، قەت نادەم
وتم: گەر حاڵی مەحوی تێ بگەی ڕەم بەم حەدە ناکەی	وتی: ئەو تێ نەگەیوە، من پەری م و ئەو بەنیئادەم

-9-

ئەسیر و سەیدی قەیدی کەید و شەیدی نەفسی ئەممارەم	لە دەست ئەم مارە بەدچارە، چیە چارم، خودا چارەم!
لە حەفتا تێپەڕیم و حەفتەیەک بۆ دین و بۆ دنیا	بە کاری خۆم و کاری کەس نەهاتم، وەی چ بێکارەم!
چ خۆش وەقتێ بوو ئەو وەقتەم لە گۆشەی بێکەسی دا بووم	وەکوو هایم لە دەشتی ناکەسی دا ئێستە ئاوارەم
بە ناخوون سورەتی یارم سەفحەی سینە نووسیوە	لە حەشرا وەقتی نەشری نامە کردن، منم و سیپارەم
سەراپامی بەر ئەشکەنجەی عوقووبەت گرتووە دەوران	لە بەر بێدەستییە وا تێ دەگەن خەڵقی کە بێچارەم
لە جەیبمدا ئەگەر یەک پارە شک نابەم، چ پەروامە	خودا گەر قابیلی دیبم هەتا سەر جەیبی سەد پارەم
نە شەیتان و نە دەوران و نە خزمانم بە من ناکەن	ئەوی نەفسی خەسیسم مەحویا کردوویە دەربارەم

-10-

بە نووری بادە کەشفی زوڵمەتی تەقوا نەکەم، چ بکەم؟!	بە شەمعێکی وەها چاری شەوێکی وا نەکەم، چ بکەم؟!
لە خەزنەی دڵمدا هەرچی هەیە، هەر داغی سەودایە	دەسا ئەم نەقدە دەردی عیشقی پێ سەودا نەکەم، چ بکەم؟!
لەگەڵ دەستی مەلا ڕێ ناکەوێ زونناری زوڵفی یار	وەکوو «شێخ» ئیختیاری مەزهەبی تەرسا نەکەم، چ بکەم؟!
لە ڕێی ئەو شۆخەدا خۆم کردە خاک و پێی نەنا پێما	دەسا خاکی هەموو عالەم بە سەر خۆما نەکەم، چ بکەم؟!
دەمێکە شاری پڕشۆری مەحەببەت مات و خامۆشە	بە قانوونی تەجەننون شۆڕشێ ئینشا نەکەم، چ بکەم؟!
لە چاوا نم نەما بۆ گریە، نۆبەی سەجدە بەردەریە	سیاساڵم نەبارە، نوێژی ئیستیسقا نەکەم، چ بکەم؟!
لە سەر تۆم دوشمنە دنیا، قەزییەم مانع الجمعە	کە تەرکی تۆ نەکەم، تەرکی هەموو دنیا نەکەم، چ بکەم؟!
بەجێ ماوم لە یاران، نابەجێ ماوم. ئەجەل، زوو بە!	بە مردن لەم قسووری ژینە ئیستیعفا نەکەم، چ بکەم؟!
ئەوا لەیلا بە ڕۆژی حەشر ئەدا وادەی لیقا مەحوی!	هەتا قامی قیامەت، ئاهـ و واوەیلا نەکەم، چ بکەم؟!

-11-

بیبیێ، یا نەیبیێ، من داد و بێدادێ دەکەم	گوێ بداتێ، یا نەداتێ، ئاهـ و فەریادێ دەکەم
حەققی ئیخلاسە بەجێ هێنانی ئادابی خولووس	پێ بزانێ یا نەزانێ، من بە دڵ یادێ دەکەم
بێستوونی عیشقی شیرینێک ئەوا هاتۆتە پێش	گەر لە حەق بێم و نەیەم، تەقلیدی فەرهادێ دەکەم
ئاوی تێغی وەفقی هەر توشنە لەبێکە، من نەبێ	کارگەر بێ یا نەبێ، لەم مەزڵەمە دادێ دەکەم
دەرسی عیشقم هەر لە کن پەروانە یا بولبول بووە	بیگەمێ یا نەیگەمێ، هەر مەشقی ئوستادێ دەکەم
کوشتنی ئیسفەندیاری نەفسە بەستەی ڕایی پیر	گەر مەدەد کا یا نەکا، لەو شاهە ئیمدادێ دەکەم
بەم نزیکانە لە بەرمە مەحویا! ڕێگێکی دوور	بێتە دەستم یا نەیێ، هەر کۆششی زادێ دەکەم

-12-

تەرەب کەن، شوکر زۆری هێناوە غەم	توقّع زوالاً اذا قیل تمّ
بەس ئەمرۆ بڵێ من سبەی وا دەکەم	هەموو «وا دەکەم»تە سبەی وا نَدَم
زمانت کە ببڕی قسەت دێ بە کار	قەڵەم دادەدەم، پەندی خۆ دادەدەم
بە بێ جێ کەسێ بێ بکا غەیبەتم،	سەگی هارە، دێ دەمگەزێ پڕ بە دەم
لە جێ مانەوە ترش و تاڵت دەکا	ترێ بوو بە سرکە، عەسەل بوو بە سەم
زەعیفی منی کردە پووش، ئێستەکەش	لە من هەر دەکەن ئەم غەزالانە ڕەم
لە کۆیا منی گرتە بەر تیری تەعن	ڕەقیب ئیشیە قەتڵی سەیدی حەرەم
لە شێوەت پەشێوانی فورس و عەرەب	لە لەهجەت خورۆشانی ڕۆم و عەجەم
کە لەو بەردەرە بووم بە قاپی نشین	منم مەحویا واریسی تەختی جەم

-13-

غونچەدڵ بوونم لە حەسرەت لێوی تۆیە، غونچەدەم!	غونچەکەی تۆ مەر شیفا دا غونچەکەم، ئەی غونچەکەم!
سینەچاکم وەک گوڵ و، دڵ پڕ لە خوێنم غونچەوەش	بێ گوڵی ڕوخسار و غونچەیی لێوەکەت، قوربانی بەم
غولغولی بولبول لە عیشقی گوڵ نەبوو لەم سوبحەدا	شەعشەعەی ئەو غەبغەبە کەوتبووە سەر ئەم باغە هەم
لاڵە بێ لالەی ڕوخت مەحوی، وەکوو مورغی خەمۆش	مەر بە چاکی سینە وەک گوڵ شەرحی دووری کا، سەنەم