Zonê Ma Zazaki

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search

Zonê Ma Zazaki jü kıtabê de Faruk İremetio.

"O kı, kame yê şar biyayenê xü rê wêhêr nê vıcêno, hetê şarê binan ra zi nino hésıbnayış. Jewbiyayenda welatê şaran miyan dı cayê xü gıroten kame yê xü rê wêhêr vicyayena beno".

Ferqê zıwanê Zazaki, Kırdaski u Tırki[edit]

Jewbiyayena mabêndê zıwanan u kokê cı ey xürub da zıwanan ra u qısan u rıstandê cı yê en kıhanan ra yeno pêzanayenı (fahmkerdenı). Zıwanzaney qandê nêy verê xü danê (kenê) çidê kıhanê. Kokdê ê zıwani ra, namedê vılık, heywan u çiyê naturi xü rê kenê çımeyê ê zıwani u wuni qerar danê kı, no zıwan koti ra yeno u kokê cı reseno koti. Qandê kı vılabiyayen u vetena zıwani bı wênena (resim) destpêykerdo. Wêney zıwani rê biyê kok, qandê dayen u gırotena mabênda hinsanan u zıwano kı mabêndê hinsanan dı vırazyayo / peyda-kerdo.

Hinsanê kı zey qebilan heyatê xü ramıto, demo kı, qebileda xü ra şiyo qebilena, dewda xü ra şiyo dewna u welatê xü ra şiyo welatna, karekterê zıwandê qebileda xü zi bı xü ya berdo. Hediseyê macirey u koçkerdenı kı dınyan dı biyê, ê benê sedemê zıwan vılabîyayenı.

Serr 1813 dı Thomas Young "Sanskritki, Yunanki, Latinki, Keltki, Almanki u zıwanê İraniyan bı jew zıwani ra peyda biyê" u nêyrê zi name dayo u vano; ”Zıwanê Hindi-Awrupi” u ê kı bı no zıwana qısey kenê ina zi şarê "Ariyê."


Nımune:

Zazaki Tırki İngılızki Swêdki
esto var there is est (Swêdkiyo Kıhan)
hag, hak yumurta egg ägg [eg]
estor, hestor at horse häst [hest]
nak göbek navel navel
por saç hair hår [hor]
sol tuz salt [solt] salt
verg kurt wolf varg
va (To se* va?) ne (Ne dedin?) what (What did you say?) vad (Vad sa du?)

* Halbıke maney what ya ki vadi 'se'wo.


Şaro kı bahdê ma ameyo mabênê Dicle u Fırati (Mezepotamya Kıhanı) ma tesirdê zıwandê inan bın dı mendê u inan ra qısey deyn gırotê. Misal İraniyan ra, Asuriyan ra, Ermeniyan ra, Huriyan ra, Medan ra, Hititan ra, Sümeran ra, Yünan ra u her wuna. Qıseyê kı ma inan ra gırotê zıwanê ma miyan dı estê. Labırê no nino no mane u hêsap kı, Zazaki lehçeyêdê nê zıwanano u no qanıtê lehçe niyo u gere niro o mane zi.

Lejan, cengan u kapitalizasyon u sedemê ticaretey (raya heriri/ipeki) eyni wextı tesirê zıwandê ma Zazayan kerdo. Labırê qe jew şekla kültürê ma dı vıryayışê gırdi peyda nê kerdo. Kültürê Zazayan zi zey zıwandê Zazayan xü pawıto u niyameyo vırnayenı. Tay şaxsiyetê écebi kı, teoriyên xü ya wazenê Zazaki, nêy rê êy rê bıkerê poçıki u kenê diyalektê zıwanan dê binan wuni aseno kı, ê zıwanê, kültürê Zazayan nas nê kenê u êy ra zi zaf duriyê.

Heqiqeten, bı raştey ê wazenı zıwanê ma Zazaki, lehçey jewna zıwani bıvinê se, vanê na raştey xü pêy nêerzê u bıvinê. Zıwanê ma Zazaki wunibo se nezdiyê zıwandê İraniyo. Cırê vacê lehçey zıwandê İrani daha raşt beno. Labırê vanê verê heme çi kes nêy bı tarix, bêlge u ilmi bıdo ispat kerdenı. Zıwan zane yê Hindi-Awrupi bı kedenandê xü ya dayo ispatkerdenı kı, zıwanandê kehanan ra jew zi zıwanê ma Zazakiyo.

Kıtabêno bı dest cilt bı nameyê "Encyclopedia of Langauges and Linguistics" (Ansklopedi ser zıwan u linguistik) pel 4780 dı bın nameyê "Turkey; Langauge Situation" (Turkiye; Halê Zıwani) nêy çi ameyo nuşnayenı: "The langauges spoken in Turkey are Turkish, Kurdish (Kurmanji), Zaza, Cherkess, Abkhaz, Laz, Georgian, Arabic, Armenian e.t.c" (Ê zıwani kı Turkiye dı yeno qıse kerdenı nêyê: Tırkki, Kırdaski (Kürmanci), Zazaki, Çerkezki, Abxazki, Lazki, Gürciki, Érebki, Ermeniki u.ê.b.). Éyni kıtab, éyni pel dı nê zi yenê nuşnayenı: "Turkish is spoken throughout the country. Kurdish, with its dialects, and Zaza are spoken mainly in eastern and southeastern Anatolia" (Zıwanê Tırkki heme Türkiye dı yeno qıse kerdenı. Kırdaski u dialektê Kırdaski u Zazaki rojawan u çepêrojawanê (Güneydoğu Anadolu) Anadoli dı yeno qıse kerdenı). Éyni kıtab u éyni pel dı nêy zi vano; É kı teberê sukan, dewan dı Zazaki u Kırdaski qısey kenê, tenya zıwanê zanê. Yani ya Kırdaski, ya zi Zazaki qısey kenê. Eger merdım bıwazo bewno u kelimeyê Zaza na kıtab dı bıvino, ze kı têyestey dı nuşnayo "Zaza" bewnı "Dımli" u qandê Dımli zi no ameyo nuşnayenı; "Dımli, zıwanê no Hindo-Ari, İrani yan zi Hindo-Awrupi yo." Yani tiya dı nêvano Zazaki lehçe yan zi diyalektê Tırkki, Ermeniki, Farski, Asurki, Erebki, Kırdaski yo, vano zıwanê Zazaki. Qandê kı nuşkar, zıwan zaneyê (linguistê) Awrupi wuni vanê u qandê êy ma yê zi, êy nê vanê. Şarê ma miyan dı kes nê vano diyalektê ma, yan zi lehçeyê ma. Merdım kamcin dewıj yan zi Zazay ra pers kero:

-Tı bı kamcin lehçeya qısey kenê/kena? Sıfte ina wuni şımarê bewnê u dıma bıhuwê u vacê;

-Lehçe çıçi yo? Eger şıma persê xü bıvırnê u wuni pers kerê;

-Tı bı kamcin zıwana qısey kenê/kena? u ina vacê;

-Ez bı zıwanê Zazaki qısey kena. Qandê kı mı bı xü nêy çi tecrübe ke, bı xü dewıj u şarê ma ra persê wunasini pers ke u ina vatenê mı "lehçey" rê huway. Ê kı Zazaki zanê. Ê kı zıwanê maya ina yan zi piyê ina Zazaki yo şenê şırê "lehçe, diyalekt" maya xü ra, piyê xü ra, piranê xü ra u gırdanê xü ra pers kerê. Diyalekt çı çiyo?

Zıwan: O kı merdım bı êya fıkrê no, o kı merdım bı êya his keno u şeno bı kelimeyena yan zi bı hereketana (işareta) vaco. Eger bı teori yê Stalinisti merdım vaco se. Zıwan şartê şar biyayen ra jewa. Yani şarêno welatê cı esto, dewletê cı esto o wext zıwanê cı zi esto.

Diyalekt (lehçe): Zıwanê kı tenya mıntıqayê dı yeno qıse kerden. Zıwanê no lokal.

Mesela, zıwanê Swêdi (İsweçi) u Norweci zaf nezdiyê pêyê. Heta merdım şeno vaco eyni zıwano. Labırê Swêdi çı wext vanê Norweci nêvanê diyalektê ma. Vanê, zıwanê Norweci. Mesela Finlandi qandê zıwanê Estoni (Estonya, Estland) u Letoni (Letonya, Letland) nêvanê diyalektê ma yo. Vanê zıwanê Letoni u Estoni (kı nê zıwanan zaf nezdiyê Finlandi yo). Tabi no zi dewlet biyayen ra yeno. Bı küşat vaca se, qandê mı zi zıwan noyo;

Zıwan; şar kı dewleta cı esta, vala (desmala, bayrax) cı esta, şar kı eskerê cı esta...

Dialekt (lehçe); şar kı dewleta cı çınya, şar kı desmala cı çınya (yan zi esta labırê resmi niya), şar kı eskerê cı çınya...

Çı wext ez nêy çiyana nuşnena u wanena, ez şına wextanê kıhana. Ez şına verê rönensans, verê rojni biyayena Awrupa. Çı wext Kopernikus (1473-1543) ser 1600 dı ser "Sistemê Tiji" teoriyê xü nuşna u eşkere ke, heme dınya, kilise u papazan gırot xü ver. Kopernikus vatê; "Dınya cayê xü dı sabit niyo, bı ekis hem çorşme xü dı hem zi çorşme tiji dı doş beno. Doş biyayena cı çorşme dı tiji, serê gino". Kopernikus zi zey dı Galileo papaza, kilise ra u vinayışê cı kıhanan ra, tepamende (bağnaz) ra heqê xü gıroto. Dıma Kopernikus, Galileo destê xü eşto ser fikranê (vinayışê) neweyan. Rayê Kopernikus domna u çiyê newe nuşna. Galileo Galilei (1564-1642) bı deney u bı teoriyê xü bı matamatika formülê kerdo u êy ra prencipê "Dinamik" vıraşto. Kopernikus u Galileo xü destanê Engizisyon (mehkemeyê kilise) u merden ra reynay. Qederê ina zeydê qederê Giordano Bruno nêbi yo. Giordano Bruno dıma hewt ser hepıs, rıh cı dı (sax) ame veşnayenı. Heta ser 1835 heme kamcin kıtabi kı nuşnayê "Dınya doş beno" velakerden, çap kerden u wendenê nêy kıtaban yasax bi. Dısey ser kilise nêy vinayışa inkar kerd.

"Merdım çı wext fıkrêno se serbesto, yan zi beno serbest" vano Albert Bayet. Vatenêno çı weş. Çı wext merdım fıkrê newe, çiyê newe nê fıkıryo u ina ra zi çiyê newe nê vırazo se, o insan serbest niyo. Qandê co, fıkırê newe rê her wext gere merdım akerde bo u münaqaşe bıkero. Çıçi raşto, çıçi raşt niyo o gürwe ilmi u bı formülana beno. Çiyê raşt çıçi yo u çiyê xelet çıçi yo? Çiyê xelet, çiyê raşt esto? "Nê, çiyê xelet çiyê raşt çınyo. O çi kı qandê mı raşto, beno kı qandê jewna raşt nêbo." Eger ma nêy qabul kerê o wext ma şenê roşê u pê dı qısey bıkerê. Bı lınci eştena, bı vatenê veng u bêdelil qıse kerden cehaletê insani nişanê merdımi dano. Bı kıtap wendena, xü rê mewki u ca vıraştena merdım roşnavir nêbeno. O kı şeno çiyê newe bınuşno u şeno çiyê kı kes nêşeno qısey bıkero, şeno qısey bıkero şeno bıbo roşnavir (aydın). Roşnavirey (Entellektüel) bı cesaret, bı camerdeya beno. Heme çi rê "E" vatenı, heme qülpan ra tepıştenı merdım nê keno roşnavir. Ma ê çiyê kı kes nê şeno qısey bıkero, akenê. Ma o tareyeya şananê xiyanet ra, ma lepanê zordestey ra, ma mıj u dumanan miyan ra fıkranê xü, kokê xü vecê hol. 1210 dı kıtabanê, fıkranê Aristoteles yasax bi. Ê kı nêy kıtaba bıwaneyê ameyê kıştenı. Ê se bi? Fıkır u vinayışê Aristoteles, Galileo, Kopernikus, Copernic, Nicolas d'Autrecourt, Civan Aucassin, Michel Servet (qandê fıkıranê xü adır dı ame veşnayenı), Giordano Bruno (qandê fıkıranê xü adır dı ame veşnayenı) ma bı eziyetana fıkrê nê insana amey vırnayış. İna rê zi vatê xayin. İna rê zi vatê nêzan. Ê se bi? Tarix kam ra hesabê xü pers keno? Şowalye yê cıwan La Barne bı destê kilise ya ame kışten. Sucê cı, kıtabê kı kilise yasax kerd bi ina wend bi. La Barne, qandê kı kıtabê "Qısebendê Felsefe" wend bi ame kışten. Şıma zanê çı ame sere yê cı.? Verê zıwanê cı yeno cıkerdenı, dıma sere yê cı canê cı ra bırnenê u badoyını zi leşê cı erzenê adır. Qandê "Qısebendê Felsefe". Bewnê roşnavirê Awrupi se vanê.

  • Montesquieu: "Tepamende (bağnaz) fıkır, fıkrê no gêjeyo."
  • Voltaire: "Tepamendışey dınya, bı guniya suwax kerdo."
  • Diderot "Tepamendışey o çiyê kı pize yê merdim qelıbneno."
  • Helvetius: "Tepamendeyey ze kardi belayê sere yê insanan o."

"Eger merdım nêşeno fıkranê xü akerde vaco se, mabênê insanan dı azadi ra behs kerden nêbeno." Voltaire (heme heyatê xü, Voltaire bı xü lepandê Qıralan u kilise ra rema u zindanan bi warê cı). Qandê çıçi tı yê nêy çiyana nuşnenê? Şıma do pers kerê. Heme, qandê no çiy bi. Tarix dı bı zordereya u bı lınci eştena felsefe, fıkırê newe nêmerdo. Ser zıwan, ser kar u xebatê ma nıka ra zaf kesa ecız kerdo. No yeno nuşnayenı, no yeno vatenı. Tabi gere merdım sıfte xü rê u çıçi kerdena xü rê bewno u dıma jewnan rê çiy vaco.

Rojê İsa çı bıvino, şaro si erzeno cinê kê rê. Cınêk kewto erd u nalin keno. Çımanê şari zeydê adıra veşeno, wazenê cınêker bıkşê. İsa vıcêno verni u vano; -Şıma yê qandê çı çi na cınêker si kenê?


Şar miyan ra jew vano:

-A cınya fehşa u güna yê cı zafa.

İsa zi vano:

-O kı güna yê cı çınyo u zano pako siyê sıfteyını o berzo. Tabi kes si nê erzeno...


Ma zi vanê: "O kı zano ma bı destanê tari kar u barê xü kenê, o kı zano ma yaremetey u maeş destanê tariyan ra ginê, gere vacê nê çi çıçi yê? Heger ina hendı çiyê mühim destanê tariyan ra şenê se peyda bıkerê/bigirê maene nêy çi noyo kı ma eyni destanê tariyan rê kar kenê. Çiy kı merdım vano u nuşneno gere merdım zaf diqat bıkero u merdım bızano gere merdım se vano. Eger ma pers nêkerê se, ê do jewna pers bıkerê. Beno beno kı, wext bı wext merdım qelpeya xü pak bıkero, lınci erzeno ser insananê binan. Şar ehmaq niyo. Şar kerdenê merdımanê wunasinan xü vira nê kerdo..." Ma zi ehmaq niyê, ma zi zanayê kı, çiyê kı ma bınuşnê zaf nasyonalistan (fıkırê xü faşist, vatenê xü dı hümanist u sosyalist) ecız bıkero Politiqa yê wunasin Mabênê Rojawan (Ortadoğu) dı her wext bı destanê dewlatan dı biyo kay. Tırki, Farısi u Erebi qandê zıwanê Kırdaski nê vanê diyalektê ma yo? Ma nêy zi, zeydê politika yê dewlet niyanê kar. O kı ma ser çi nuşnenê u vanê, wuni aseno kı xocayanê (ögretmen) xü ra çiyê "rındi (politika)" mısayê. B R A V O...

"O kı zano qandê çıçi cıwen o, zano senin zi bıcıwyo." vano Nietzsche.

Nıka, wextê ma yê newe dı nezdiyê 6000 zıwan yeno qısey kerdenı. Nina ra tenya, ze kı lingivist Michael Kraus, Üniversite yê Fairbanks (Alaska), 01.06.1996 dı pêserokê New Scientist dı vano: "Dınya dı tenya nezdiyê 600 zıwan cayê xü qeyım/hewıl kerdo u şeno bıcıwyo."

Bol zıwani tenya bı qısmê insanan yeno gürweynayenı u zaf zıwan zi tehlikeyê vıni biyayenı cıwêno. Zıwanê heri werdi zıwanê AORE yo. Na zıwanı, Cumhuriyetê Öre Vanvata dı laverê derya yê merde (ölü deniz) dı, tenya bı hetê merdımêna yeno qıse kerdenı. Qısmê zıwani vıni benê u qısmê zi newede ra xü rê formêdo newe danê. Na formê newe zi tekniki yo. Yani, ver şiyayena teknik, tenya cıwyayışê merdımandê nê, ser cıwyayışê zıwanan zi xü mısneno. Qandê kı zıwani birê nezdiyê pê, bol welatê Awrupi nêy vatenê tekniki nê vırnenê u a nameyê orjinal kar anê. Na zi çiyêdo bol weşo. Tabi gerek zıwani kokê xü bıpawo. Mesela zazaki ma şenê nameyê televizyoni bı vırnê u bı kerê bewnayox yan zi radio (radyo)bıkerê goşdayox. Nêy çiy suni yo (tabi niyo). Welatê kı xü pak amoreno, vatenê newey vırazeno. Na zi nêweşeya, wêhêr vıcyayena (kolonyalizım o).Qandê nêy çi zi hezarana nümuney estê. Qısey, orjinê xü dı bıresê rındo. Laberê qıseyê suni, wext beno miyanê têyestey dı bêmanetey vırazeno. No zi qandê zıwan çiyêdo rınd niyo. Qandê co merdım kêberê zıwani her wext akerde verado. Kı, zıwananê binan ra vateni bêgümrük bıkewo zıwan. Na faqireya zıwani niyo. Bı ekıs, zengin biyayena zıwani ya. Mesela İngilizi dı hezaran a (ne kı sedan a) vateni u namey estê. Nina latini ra, Greki ra (Yunani ra), İrlandi yê kıhani ra, Fıransızi ra, İspani ra u.a.b ra gıroto. Na çi tenya zıwan dı nê, kültürê şami dı u ê komê şarê dı zi xü mısneno. Verni şiyayena zıwan, bı goni yê taze ya beno. Na goni zi miyanê rıhı dı bı newedera rıjyayen a beno. Şar rıh, goni zi zıwan o. Goni miyanê rıh dı, zıwan zi miyanê şarê xü dı doş beno. Qandê co zi, gerek her merdım bı zıwanê xü ya bıfıkır yo, qısey bıkero u bıwano. Zıwanê xü ra şermayayenı gürweyê merdımê zanê niyo. O kı zıwanê xü ra şermayeno qeçekanê xü rê zi na şermê xü ze leyma dısıkneno u qeçekanê ina bı na şerma resenê u xü komê zıwanan dı nimçe vinenê. Na çewtey, çewteya qeçekan niya, çewteya ê may u piyan o. Aylê (familye) yê kı zıwanê may u pi yê ina Zazaki yo u qeçekanê xü rê Zazaki nê mısnenê u zıwan na bini mısnenê kokê xü inkar kenê u kokê xü mezatan dı ercan roşenê.

Welatanê Awrupa dı heqê her zıwani u diyalekti mekteban dı wenden u mısnayenı esto. O kı wazeno qeçekê ina bı zıwanê may u pi yê xü ya qısey bıkero rışenê na mekteban. O kı, cınya cı yan zi camêrdê cı Awrupi yo (Almani, Swedi, Fıransızi u.a.b) hem bı zıwanê maya xü mısenê kar anê, hem zi şenê zıwanê pi yê xü mekteban dı bımısê u bıwanê. Nina rê çend nümuney wazena bıda u nêy nümuney hirê hebi yê. Nêy nümuney ser hirê camêrdê Zaza yo u cınya nina ra dı (2) hebi Zazay niyê. Jew cınya cı Tırk a, ê dıdı cınya cı Zazaya, ê hirê cınya cı Kırdas a. O kı cınya cı Tırk a qeçekê êy bı maya xü ya Tırkki u bı pi yê xü ya zi Zazaki qısey keno. Ê dıdını zî qeçek bı may u pi yê xü ya Zazaki qısey kenê. O kı cınya cı Kırdas a bı qeçekanê xü ya kırdasi qısey kenê u qeçekanê xü rê mekteb dı xoca yê zıwanê Kırdaski wazenê. Laberê nümuneyê mı boli yê. Ze kı hem cınya hem zi camêrd Zazayê laberê bı qeçekanê xü ya, yan bı zıwanê Tırki yan bı zıwanê Swêdi yan zi bı zıwanê Kırdasi qısey kenê. Ninan ra bolê cı zi kêy xü dı na zıwanan têmiyan kenê. Qeçeki çıçi benê? Qeçeki kami benê? Qeçeki kamcin welat ra benê? Qeçekî nêy çi nê zanê. Qeçeki piskolojik xerpênê u dest bı zur kenê, benê zurker. Qeçekê wunasini senin şaran miyan dı benê bê kamey u na bê kamey biyayenı qeçeki keno ésebi u keno har. No zi çewtey a ê qeçeki nê, ê piy u mayan o.

Qandê çıçi sere dı mı ca da vatenê Nietzsche, "O ki zano qandê çıçi cıwen o, zano senin zi bıcıwyo." Heme qandê nêy bi; "Çı wext ma estê cıwyayenı esto. Cıwyayenı bı ma ra mıreno. O kı ma dım dı maneno zıwan u şarê ma yo." Qandê co zi gerek merdım zıwanê xü rê wêhêr bıvıcyo u ay bın xerıpnayış ra bıreyno. Qeçekanê xü rê kokê xü bıdê sınasnayışı. Miyanê şaran dı qeçekanê xü bıkerê wêhêrê kamey. Zıwanê Zazaki u diyalektê (lehçeyê) Zazaki biyarê nezdiyê pê. Qeçekanê xü bı qeçekanê Zazayan ra bıdê sınasnayış.

No çiyê kı mı nuşnayo kısmı vaco, na nuşte dı tepamendışey nımıteyo, yan zi vacê na tepamendışey a. Ez bı xü na vinayış dı niya u poçıkê na vinayış zi nê tepışena. Heta tiya dı ez şena tay nuşê en wêhêrê vinayışê gırd, filizof Bertrand Russell bi açarna. Na nuşı cevabê Bertrand Russell persê Woodrow Wyatti rê yo.

Wyatt - Semed to miletperwerey çiyê do rındo, yan zi xırab o? Russell - Gerek merdım miletperwerey a kültür u politika pêra bı abırno. Ewro hetê kültüri ya jew rengêyeya dınyay kı xü miyan dı fineno çiyê do bê tam o…. Edebiyat, senét, zıwan dı u heme vırnayışê karê kültüri dı miletperwerey merdım şeno bıwazo. Laberê heger merdım hetê politika bigiro dest se, miletperwerey bol xırab o u na zi ze aw zelal a. Merdım nê şeno bı çiyê yapolitika yê miletperwerey raşt fino u ez inan nê kena kı çiyê wunasini zi merdım şeno bıvino.

Miletperwerey, heqê ma yê kame u şar biyayenı geyrayışı dı nê, gerek hemver ma, ramnayena o politika yê inkari u dışmeney a çımsurey dı biro vinayış.

Nıka zi wazena "dialektê" ma u DİALEKTÊ (ê ki zıwanê ma 'lehçe' hesıbnenê ina zi şenê bewnê) bini bı çend nımuney a bıda pêhet. Çıçi zeydê pêya yo u çıçi zeydê pê niyo ma piya bıvinê.

Zazaki Kurdki Tırki
a (cınya) ew / wê o (bayan)
a binı ya din diğeri
abıyayış vêkirin açılmak
abıryayış qetandin ayrılmak
açarnayış vergerandin çeviri
acıvinayış pêxistin yakmak
aşanı! bikolîne! kaz!
aşaynayış kolandin kazmak
aşmi hîv ay
agêyrı! vegeri! dön!
agêyrayış vegerandin dönmek

Lista hewna nêqediye, dewam kena.


Akerdış

Akewtış

Akı!

Alawıtış

Ameyış

Antış

Anışt

Ardış

Arêkerdış

Arıye

Arwêş

Arê biyayış

Arıq

Asayış

Asnaw

Ay

Aya biyayış

Ayra

Bahdo

Balışna

Ban

Bê!

Beşila

Beno

Nêbeno

Berdış

Berey ameyış

Bermayış

Berzı!

Bewran

Bırarcınya

Bıbırnı!

Bıcey

Bışmı!

Bırnayış

Birro

Bıderzı!

Biyayış

Buxşi

Bı alawı

Camêrd

---

Vêkirin

Vêbûn

Vêke!

Hevîr çêkirin

Hatin

Kişandin

Danîn

Anîn

Berev kirin

Keroşk

Kombûn

Xuydan

Xuya kirin

Ajne

Ew

Şîyar bûn

Ji wê

Dawî

Balîf

Xanî, mal

Were!

Kelek, (Qavûn)

Dibe

Nabe

Birin, dibin

Dereng hatin

Girîn

Bavê!

Kevok

Jinê bira

Jêki!

Mîjang

Vexwe!

Jêkirin

Du sibe

Bidırû!

Çêbûn

Birik

Hevîrê çêkê!

Pêya

mêr

---

Açmak

Açılmış

Aç!

Yuğurmak

Gelmek

Çekmek

Konmak

Getirmek

Toplamak

Değirmen

Tavşan

Toplanmak

Ter

Görünmek

Yüzmek

Onlar

Uyanmak

Ondan

Arkası

Yastık

Ev

Gel

Kavun

Olur

Olmaz

Götürmek

Gecikmek

Ağlamak

At (atmak)!

Güvercin

Yenge

Kes!

Kirpik

İç!

Kesmek

Öbürgün

Dik!

Olmak

Keser

Yoğur!

Erkek


Çare

Çarnayış

Çekerdış

Çekı!

Cemıdyayış

Cenayış

Çewt

Cıkerd (bırna)

Çılag

Çılage

Çılagey

Çınyo

Ciya

Cora

Çorşme

Çuwe (şeft)

Çılk

Dalpa

Dedkêyna

Deştış

Derg

Dês

Dêr (dêyr)

Dew

Dewıj

Deza

Dihir

Dım

Dimdayış

Do

Dırbet

Dırbetın

Dırnayış

Dız

Ê/O

Eştış

Ém

Embaz (olwaz)

Engur

Erdiş

Eştış

Êre

Êstare

Esto

Estor

Êy

Êyra

Fek Şan (şond)

Şananê pê

Şanêynayış

Şar

Şemşêr

Şeno (eşken)

Enî

Gerandin

Avêtin

Bavê!

Sarbûn

Lêdan, lêxistin

Xwar

Jêkir

Karkerê tevnê

Tevn

Tevn kirin

Tuneye

Cûde

Ji bo wî

Dor

Ço

Dilop

Dilop

Dotmam

Dirûtin

Dirêj

Dûwar

Stran

Gund

Gundî

Pismam

Nîvro

Paş

Qulupandin

Dew

Birîn

Birîndar

Qetandin

Kel

Ew/Wî

Avetin

Met

Heval

Tirî

Avêtin

Esir

Stêrk

Heye

Hesp

Ew

Ji wî

Dev

Êvar

Tevhev dikin

Tevhev kirin

Gel

Şûr

Dıkare

Alın

Gezdirmek

Atmak

At (Atmak)!

Üşümek

Çalmak

Eğri

Kesti

Dokumacı

Dokumak

Dokumakcılık

Yok

Ayrı

Ondan dolayı

Çevre

Çubuk

Çıtırık

Damla

Amca kızı

Dikmek

Uzun

Duvar

Türkü

Köy

Köylü

Amca oğlu

Öğlen

Arka

Devirmek

Ayran

Yara

Yaralı

Yırtmak

Kale

O (erkekler için)

Atmak

Hala

Arkadaş

Üzüm

Sakal

Atmak

Yatsı

Yıldız

Var

At (hayvan)

Onlar

Ondan

Ağız

Akşam

Karıştırıyorlar

Karıştırmak

Halk

Kılıç

Yapabilir


Şewra

Şimitiş

Şiyayış

Şo

Şıno

Gişt

Girêynayeni

Goçin

Goş

Gırêynayış

Héndiki

Her

Hér

Herundı

Hewadayış

Hıngılısyayış

Hiramey

Hirê

Hiwe

Homa

Hürmêynayış

Huwatiş

İna (ayno)

Jew

Kardi

Kêber

Kerg

Kêye

Kırê

Kojo

Koli

Kormît

Kosewi, xonzil

Kospez

La

La

Lej

Lêseynayış

Lete

Lınci

Lıng

Loqre (loqera)

Lu

Mak (zırar, gocak)

Mak

May

Merre

Mıroy (emroy)

Miyane (mine)

Name

Nımıtış

Nu

Nuşte

Nuştış

Nıqara

Pêşyayış

Pewtış

Pêyşayış

Pêymiten

Pi, Kekê

Pırodayış

Piyar

Pize

Puçık (puçi)

Pırên

Qeçek

Qolçi (naturçi)

Rakerdış

Rakı

Ratenenê

Rateynayış

Ravêrdış Sibe

Vexwarin

Çûyin

Bıçe, heri

Dıçe

Tilî (bêçî)

Bikelîni

Şûjın

Guh

Kelandın

Hoqasa

Ker

Ax

Cîyê xu da

Rakirin

Qerimandin

Dûrandinî

Bêr

Xuda, xwedî

Xirxir kirin

Kenîn

Wana

Yek

Kêr

Derî

Mirîşk

Mal

Yekşem

Çıkoz, destgırtî

Êzıng

Dêjnık (tere)

Bizot

Pezkûvî

Bend

Çem

Pevçûn, şer

Dilêsîn

Parçe

Celb,herî, mûle

Rovî

Rovî

Bişkov

Mişk

Hurmî

Pişt

Nav

Veşartin

Tûj

Nivîs

Nivîsandin

Def

Hembêz kirin

Pişirandin

Kelandin

Pîvan

Bav

Lêdan

Kanî

Zik

Gore

Kiras

Zaro

Bekçî

Raxistin

Raxîne

Didûrin

Dûrandin

Derbas bûn Sabah

İçmek

Gitmek

Git

Gidiyor

Parmak

Kaynatmak

Tığ

Kulak

Kaynatmak

O kadar

Eşek

Toprak

Yerinde

Kaldırmak

Uyuşmak

Dokumacılık

Üç

Kürek

Tanrı, Allah

Homurmak

Gülmek

Onlar

Bir

Bıçak

Dış kapı

Tavuk

Ev

Pazar

Cimri

Odun

Dere otu

Köz

Geyik

Sicim

Irmak

Kavga

Yalamak

Parça

Çamur

Ayak

Kalın barsak

Tilki

Düğme

Dişi

Anne

Fare

Armut

Bel

İsim

Saklamak

Acı

Yazı

Yazmak

Davul

Kucaklaşmak

Kaynatmak

Kaynamak

Ölçmek, ölçü

Baba

Vurmak

Çeşme

Karın

Çorap

Don

Çocuk

Bekçî

Sermek

Ser

Dokuyorlar

Dokumak

Geçmek

Ravêreno

Rew

Rıb (dıws)

Saqe (çaqe)

Sayêr

Se

Se va?

Senin

Sewıl

Si (kerra)

Sımer

Sipe

Sodır

Sol

Taşıtış

Tenık

Teqa (şıbak)

Tewatış

Tewatenı

Têyestey

Tıji (tinc)

Tıraweno

Tot

Tun (guzi)

Tırawutış

Tırotık (xırxız)

Vaş

Vamêr

Vami

Varan (varıt)

Vay

Veşa

Vêşi

Veşnayış

Veredayış

Verdim

Verek

Verg

Verni

Vervatenı

Vêyşan

Vêyındı

Vêyv

Vêyve

Vınderdış

Vındı

Vıradı

Vırna

Vırnayış

Vırso

Vıstewra

Viya

Vızêr

Vırıtış (qelıbnayış)

Waşte

Waşti

War kerdış

Warza, (êgan)

Way

Weçinı

Wendış

Werzeynayış

Wesar

Xaşêynayış

Xaşêynı!

Xalkêyna

Xalza

Xele

Xint

Xoz

Zerec

Zeri

Zewt

Zewt dayış

Zey

Zınci

Zu (jew)

Dayzo, yaykıd Derbas dibe

Dims, mot

Çok

Dara sêva

Çi

Çi got?

Çawa

Sol

Kevir

Ka

Caj, kurik

Berbang

Xwê

Kurkirin

Zirav

Baca, pencere

Êşandin

Êş dide

Naverok

Roj

Dizî dike

Kut

Tûj

Dizî kirin

Diz

Gîya

Dara behîva

Bihîv

Baran

Buha

Şewitî

Zahf

Şewitandin

Berdan

Berpêş

Berxik

Gur

Pêşî

Pêşgotın

Birçî

Banke

Bûk

Dawet

Sekinîn

Bısekıne

Berdı

Guhart

Guhartın

Brûsk

Xezûr

Bi (jına bi)

Duh, do

Verışin

Dergısî, destgirtî

" "

Ber bi jêr kirdin

Lawê xuşkê

Xwışk (xweng)

Hilbijêri

Xwendın

Rakirin

Payîz

Kelandın

Bıkelîni!

Keçxaltî

Xwarzî

Genim

Dîn, şêt

Berez

Kew

Dıl

Nifir

Nifir kirin

Wek

Poz

Yek

Xaltî Geçiyor

Çabuk

Pekmez

Diz

Elma ağacı

Ne

Ne diyor?

Nasıl

Ayakkabı

Taş

Ot

Eşek yavrusu

Şafak

Tuz

Tıraş etmek

İnce

Pencere

Sancı, acı

Sancımak

İçindekiler

Güneş

Çalıyor

İtelemek

Acı

Çalmak

Hırsız

Ot

Badem Ağacı

Badem

Yağmur

Pahlı

Yandı

Çok-fazla

Yanmak

Bırakmak

Alt-üst

Kuzu

Kurt

Ön

Önsöz

Çağır

Gelin

Düğün

Durmak

Dur

Bırak

Değiştirdi

Değişiktirmek

Yıldırım

Kaynana

Dul

Dün

Kusmak

Sözlü (Erkek)

Sözlü (bayan)

İndirmek

Yegen

Bacı

Seç

Okumak

Kaldırmak

Sonbahar

Haşlamak

Haşla!

Teyze kızı

Dayı oğlu

Buğday

Deli

Domuz

Keklik

Yürek

Beddua

Beddua etmek

Aynı

Burun

Bir

Teyze

Payız

Zımıstan

Amnan

Wesar Payîz

Zivistan

Havîn

Bihar Sonbahar

Kış

Yaz

Bahar


Arıq

Bırwe (bıroy)

Bıcey

Çım

Çenge (hênek)

Doşi (kıft)

Dından

Erdiş

Este (aste)

Fek

Goş

Hêrs

Ingışt

Kırd

Kıs

Loqre(loqera)

Lıng

Miyane (mêne)

Paşti

Pize

Qesba

Sere

Zınci

Zeri Xuydan

Birû

Mîjang

Çav

Erzink (agûşk)

Diran

Rî, rû

Hestî

Dev

Guh

Rondik (hêsir)

Telî

Kîr

Quz

Rovî

Pışt (mil)

Pişt

Zik

Dil

Ser (kele)

Poz

Dil

Ter

Kaş

Kirpik

Göz

Çene

Omuz

Diş

Sakal

Kemik

Ağız

Kulak

Göz yaşı

Parmak

Kamış, sik

Vajina, am

Kalın barsak

Bacak, ayak

Bel

Arka

Mide, karın

Kalp

Baş

Burun

Yürek (kalp)


Sodır

Şewra

Vera Dihir

Dihir (tiştare)

Vera êre

Êre, perroz

Vera şan

Şan (şond, éşa)

Vızêr

Meştı Berbang, Şefeq

Sibe

Ber bi nîvro

Nîvro

Ber bi esir

Muxrib

Ber bi êvarê

Şev

Do

Sibe, sibeyî

Şafak

Sabah

Öğlenden önce

Öğlen

İkindiden önce

İkindi

Öğleden sonra

Gece

Dün

Yarın



Tiji

Aşmi

Estare (astare)

Yaxır (varıt)

Vewr Ro, tav

Hîv

Stêr

Baran

Berf Güneş

Ay

Yıldız

Yağmur

Kar


Ko

La

Ro

Rover

Érd

Qorri (mêşe)

Xele

Şamık

Engur

Beşila

Say

Mıroy

Vami

Vaş

Kormit

Hendi (zebeş) Çîya

Çem



Ax, herî

Darîstan

Genim

Firingî

Tirî

Kelek, qavûn

Sêv

Hurmî

Bihîv, badem

Gîya

Dêjnik

Zebeş Dağ

Irmak

Nehir

Nehir kıyısı

Toprak

Orman

Buğday

Tomatez

Üzüm

Kavun

Elma

Armut

Badem

Ot

Dere otu

Karpuz


Pi

Dat

May

Way

Warza

Bırarza

Dayzo

Ém

Bırarcınya

Waşti/Waşte

Vêyv

Deza

Dedkêyna

Embaz (olwaz)

Vıstewra

Xalcıni, niyaj Bav

Ap

Xwışk (xweng)

Lawê xweng

Lawê bıra

Xaltî

Met

Jinê bira

Destgirtî

Bûk

Pismam

Dotmam

Heval

Xezûr

Jinxal Baba

Amca

Anne

Bacı

Yegen

Yegen

Teyze

Hala

Yenge

Nişanlı

Gelin

Amca oğlu

Amca kızı

Arkadaş

Kaynana

Yenge


Arwêş

Lu/Luwer

Verg

Estor

Kerg

Manga

Her

Merre

Zerec

Dıce (diji)

Dımaşkul

Sipe (céhş)

Xoz Keroşk

Rovî

Gur

Hesp

Mirîşk

Çêlek

Ker

Mişk

Kew

Jûjî

Eqrep

Caj, kurik

Berez (xenzîr) Tavşan

Tilki

Kurt

At

Tavuk

İnek

Eşek

Fare

Keklik

Kirpi

Akrep

Sıpa

Domuz



Bırarcınya mın a.

Bı êşanê to ya

Çıçi wanenê?

Dıropê goni ya to ra

Enbazan ra

Êy /ay bıtırawı!

Ez koyan sera yena war.

Şıma amey?

Şımayê çıçi wenê?

Şımayê şınê koti?

Şınê koti?

Goniya mı kerdı germ

Ma yê şırê.

Nıkara

O kamo yeno?

Pay şi

Pê dı

Piyê to seken o?

Sayer

Sekenê?

Seninê?

Tı yê koti ra yenê?

To hetı

Vamer

Xalkêyna

Zekı ma va

Zeki ra

İna ra

İna yê sekenê?

Ez vêyşan nîya. Jina birê min e.

Tev êşa te

Çı dıxwini?

Dilopekî ji xwîna te

Jı hevalan

Wîya dızi bike!

Ez jı serê çiyan tême xwar.

Hûn hatın?

Hûn çı dıxwın?

Hûn dıçın ku?

Dı çi ku?

Xwîna min germ kir

Em ê herın.

Ji nuha ve (ji ana)

Ew kîye tê

Bi pê çû

Bı hevra

Bavê te çı dıke?

Dara sêva

Çı dıki?

Çawayi?

Tu jı ku tê?

Cem te

Dara behiva

Qizxal

Wek min got

Jı Zeki

Jı wana

Ew çi dikin?

Ez ne birçîme.