Umtsetfosisekelo WeRiphabhuliki YaseNingizimu Afrika/Ishejuli 3

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Umtsetfosisekelo WeRiphabhuliki YaseNingizimu Afrika  (1996) 
Ishejuli 3: Tinchubo Telukhetfo

[IShejuli 3 iChitjiyelwe ngesigaba 2 seMtsetfo weSine wanga-1999 nesigaba 19 seMtsetfo weSitfupha wekuChitjiyelwa kweMtsethosisekelo wanga-2001 kanye nesigaba 3 seMtsetfo weMfica wekuChitjiyelwa kweMtsetfosisekelo wanga 2002 nangekwesigaba 1 seMtsetfo weLishumi naKune wekuChitjiyelwa kweMtsetfosisekelo.]

Incenye A: Tinchubo telukhetfo lwebantfu Labanetikhundla ngekwemtsetfosisekelo

1. Kusebenta
1. Lenchubo lehlelwe kuleShejuli isebenta uma ngabe –
a. Sigungu saVelonkhe sihlanganela kutewukhetsa Mengameli, noma Somlomo noma liSekela laSomlomo weSigungu;
b. Umkhandlu weTifundza uhlanganela kutewukhetsa Sihlalo noma liSekela laSihlalo waloMkhandlu; noma
c. Sishayamtsetfo sesifundza sihlanganela kutewukhetsa Ndvunankhulu noma Somlomo noma liSekela laSomlomo walesishayamtsetfo.

2. Kuphakanyiswa
Umuntfu lowengamele umhlangano lapho leShejuli isebenta khona kumele abite kuphakanyiswa kwebantfu labangenela lukhetfo kulowo mhlangano.

3. Tidzingo letibekiwe
1. Kuphakanyiswa kwebantfu kumele kwentiwe kulelo fomu lelichazwe yimitsetfomgomo letfolakala ephuzwini 9.
2. Lelifomu lekubhalwe kulo ligama lemuntfu lophakanyiswako kumele lisayinwe –
a. ngemalunga lamabili eSigungu saVelonkhe, uma kutawukhetfwa Mengameli noma Somlomo noma liSekela laSomlomo weSigungu;
b. egameni lematsimba letifundza letimbili, uma kutawukhetfwa Sihlalo noma liSekela laSihlalo weMkhandlu waVelonkhe weTifundza; noma
c. ngemalunga lamabili aleso sishayamtsetfo sesifundza lesitsintsekako, uma kutawukhetfwa Ndvunankhulu wesifundza, Somlomo noma liSekela laSomlomo lesishayamtsetfo.
3. Umuntfu ligama lakhe leliphakanyisiwe kumele abonise kwemukela lokuphakanyiswa ngekusayina noma lelifomu lelibhalwe emagama ebantfu labaphakanyisiwe noma ngasiphi siboniso lesibhaliwe lesicinisekisa kwemukela kuphakanyiswa.

4. Kumenyetelwa kwemagama alabaphakanyisiwe
Emhlanganweni lapho leShejuli isebenta khona lomuntfu lowengamele kumele amemetele emagama alabantfu labaphakanyiswe kutsi bangenele lukhetfo, kepha akumelanga avumele inkhulumomphikiswano.

5. Kuphakanyiswa kweligama linye
Uma ngabe linye kuphela ligama leliphakanyisiwe, lomuntfu lowengamele kumele amemetele kutsi lowo muntfu lophakanyisiwe sewukhetsiwe.

6. Inchubo yelukhetfo
1. Uma ngabe kuphakanyisiwe bantfu labendlula kumunye –
a. kumele kwentiwe livoti emhlanganweni ngekukhetsa ngasese;
b. lelo nalelo lunga lelikhona, noma uma kungumhlangano weMkhandlu waVelonkhe weTifundza, sifundza ngasinye lesimelwe kulowo mhlangano, singafaka livoti linye; futsi
c. umuntfu lowengamele lowo mhlangano kumele amemetele kubekwa kwalowo muntfu lotfole emavoti lamanyenti.

7. Inchubo yekukhishwa
1. Uma kute kulabaphakanyisiwe lotfole emavoti lamanyenti, lophakanyisiwe lotfole emavoti lamancane kunawo onkhe kumele akhishwe kuphindze kutsatfwe livoti kulabo labasele ngekulandzela sigatjana 6. Lenchubo kumele iphindvwe kuze kube khona munye lotfola emavoti lamanyenti.
2. Uma ngabe kusetjentiswa sigatjana (1), uma babili noma ngetulu kwamunye labaphakanyisiwe batfole emavoti lamancane kunabo bonkhe, livoti leliseceleni kumele litsatfwe kulabo bantfu futsi liphindvwe kanengi kuze kutfolakale lowo muntfu lokumele akhishwe.

8. Leminye imihlangano
1. Uma kuphakanyiswe emagama lamabili kuphela, noma uma bababili kuphela labasele ngemuva kwenchubo yekukhishwa, kantsi futsi labo lababili batfole emavoti lalinganako, lomunye umhlangano kumele ubanjwe kungakapheli emalanga lasikhombisa, ngesikhatsi lesincunywe ngulomuntfu lowengamele.
2. Uma umhlangano lomunye ubanjwa ngekulandzela sigatjana (1), lenchubo lebekwe kuleShejuli kumele ilandzelwe sengatsi lowo mhlangano wekucala walolo lukhetfo.

9. Imitsetfomgomo
1. Somajaji kumele ente imitsetfomgomo lechaza –
a. inchubo yemihlangano lapho leShejuli isebente khona;
b. imisebenti yalowo lowengamele umhlangano, kanye nanoma ngumuphi umuntfu losita lowp lowengamele;
c. lifomu lekumele kubhalwe kulo emagama alabaphakanyiswako; kanye
d. nendlela lekumele kuchutjwe ngayo kuvota.
2. Lemitsetfomgomo kumele yatiswe bantfu ngendlela Somajaji layincumile.

[Liphuzu 9 livalwe ngesigaba 19 seMtsetfo 34 wanga-2001.]

Incenye B: Inchubo Yekutfola Kungenela Kwemacembu Etembusave Kumatsimba Emkhandlwini Wavelonkhe WeTifundza
1. Linani letitfunywa telicembu letembusave lelinelilungelo lalo letikulelibandla lelimele sifundza eMkhandlwini waVelonkhe weTifundza, kumele litfolakale ngekutsatsa linani letihlalo talelo cembu kusishayamtsetfo sesifundza liphindvwe ngalokulishumi bese umphumela wehlukaniswa ngelinani letihlalo kusishayamtsetfo bese ngekwenta sinye ngetulu.
2. Uma kubala lokwentiwe ngekulandzela liphuzu 1 ngenhla kukhipha linani lelingetulu lelingeneli lelo leliniketwe lelo cembu ngekulandzela leliphuzu, lelo nani lelingetulu kumele libangisane nemanani lafana nalo ngekuba ngetulu kwaleli lelinye licembu noma kwalawa lamanye emacembu kulelibandla lelitfunywa emalunga langakabiwa kumele afakwe ngekwebucembu ngekulandzelana kucale linani lelikhulu kunawo onkhe kuye ngekuya.
3. Uma lamanani langetulu lachudzelanako lahlongotwa ephuzwini alingana, letitfunywa letingakasatjalaliswa kulelitsimba kumele tabelwe kulelicembu noma emacembu, ), nalelo nani lelingetulu ngekulandzelana kwemavoti labhaliwe,larekhodelwe lamacembu elukhetfweni lwekugcina lwesishayamtsetfo sesifundza lesitsintsekako.i.

[Liphuzu 3 lifakwe ngesigaba 2 seMtsetfo 3 wanga-1999 saphindze savalwa ngesigaba 3 seMtsetfo wemfica wanga-2002. Nangekwesigaba 5(a) seMtsetfo weLishumi naKune wekuChitjiyelwa kweMtsetfosisekelo wanga-2008]

4. Uma emacembu langetulu kwalinye lelinilinani lelilinganako lelirekhodiwe lemavoti ngesikhatsi selukhetfo lwekugcina sesishayamtsetfo sesifundza lesifanele, sishyayamtsetfo lesufanele kufanele sifake emalunga langakahlukaniswa etitfunywa kulenhlangano lenelinani lemavoti ngendlela lengagucuki nentsandvoyelinyenti.

[Liphuzu 4 lifakwe ngesigaba 5(b) seMtsetfo weLishumi naKune wekuChitjiyelwa wanga-2008]