UmThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika/Isahluko 6

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
UmThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika  (1996) 
Isahluko 6: IimFunda

103. IimFunda
1. IRiphabliki ineemFunda ezilandelako:
a. IPumalanga-Kapa;
b. IFreyistata;
c. I-Gauteng;
d. IKwaZulu-Natal;
e. IMpumalanga;
f. ITlhagwini-Kapa;
g. ILimpopo;
h. ITlhagwini-Tjhingalanga; begodu
i. neTjhingalanga-Kapa.

[Isigatjana (1) sijanyiselelwe ngesigaba 3 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi nanye lomThetho womnyaka we-2003 besajanyiselelwa ngesigaba 1 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi nambili lomThetho womnyaka we-2005.]

2. Imikhawulo yebalanarha leemFunda okukhulunywa ngazo yakhiwa linani lemikhawulo yamabalanarha atjengiswe eemebheni okukhulunywa ngazo eeYelelisweni ezirheliswe eHlelwenikambiso 1A.

[Isigatjana. (2) sijanyiselelwe ngesigaba1 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi nambili lomThetho womnyaka we-2005.]

3. a. Nanyana kunini imikhawulo yendawo yesifunda ibuye ijanyiselelwe litjhugululo lomThethosisekelo, umThetho wePalamende unganikela ngamagadango wokulawula, ngesikhathi esibekiweko, somThetho, begodu nanyana ngimiphi eminye imiphumela yokubuyelelwa kwesiqunto.
b. UmThetho wePalamende otjhiwo kupharagrafu a. ungenziwa umThetho bewuphumeleliswe ngaphambi ngokuthoma kwetjhuguluko lomThethosisekelo, kodwana nanyana ngimiphi imisebenzi, eyenziwa sifunda, ipahla, amalungelo, iimbopho, imisebenzi namkha iinkwelede zingadluliswa kwaphela ngokuya komThetho ngemva kobana itjhugulukwelo lomThethosisekelo sele lenzekile.

[Isigaba 103 sijanyiselelwe ngesigaba 1 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi nambili lomThetho womnyaka we-2003.]

IimBethamthetho ZeemFunda

104. Amandla WeemFunda Wokwenza UmThetho
1. Amandla wesiFunda wokwenza umThetho athweswe isiBethamthetho sesiFunda, begodu namandla anikelwe isiBethamthetho sesiFunda kukobana—
a. siphasise umThethosisekelo waso wesiFunda namkha kukwenza amatjhuguluko wanyana ngimuphi omunye umThethosisekelo owaphasiswa ngiso ngokuya kweengatjana 142 begodu nese-143;
b. siphasise umThetho wesiFunda saso manqophana—
i. nanyana ngiyiphi indaba ephathelene nendawo abasebenzela kiyo erheliswe eHlelwenikambiso 4;
ii. nanyana ngiyiphi indaba ephathelene nendawo abasebenzela kiyo erheliswe eHlelwenikambiso 5;
iii. nanyana ngiyiphi indaba engaphandle kweendawezo abasebenzela kizo, begodu nenikelwe ngokunqophileko esiFundeni mThetho weNarha; begodu
iv. nanyana ngiyiphi indaba leyo isiqalelelo somThethosisekelo esihlongoza bona kuphasiswe umThetho wesiFunda; begodu
c. nokunikela nanyana ngimaphi amandlawo wangokomThetho emKhandlwini kaMasipala wesiFundeso.
2. IsiBethamthetho sesiFunda, ngesiqunto esisekelwa mavowudu abubili ebuthathwini wamalungaso, ungabawa iPalamende bona itjhugulule igama lesiFundeso.
3. IsiBethamthetho sesiFunda sibotjhwa kwaphela mThethosisekelo begodu nangabe siphasise umThethosisekelo wesiFunda, sawo begodu ngawo umThethosisekelo lowo kumele usebenze ngokuya kwayo nangokulandela umThethosisekelo lowo, nomThethosisekelo wesiFunda.
4. Umthetho wesiFunda omalungana nendaba leyo etlhogakala ngokuzwakalako namkha emayelana nokuphumelelisa kokusetjenziswa kwamandla malungana nanyana ngiyiphi indaba erheliswe eHlelwenikambiso 4, uzakuthathwa ngazo zoke indlela njengomThetho omalungana nendaba erheliswe eHlelwenikambiso 4.
5. IsiBethamthetho sesiFunda singenza iimphakamiso esiBethamthethweni seNarha bona yenze umThetho malungana nanyana ngiyiphi indaba ewela ngaphandle kwamandla wesiBethamthetho, namkha nangabe umThetho wePalamende ukhona ongamele umThetho wesiFunda.

105. Ukubunjwa Nokukhethwa KweemBethamthetho ZeemFunda
1. IsiBethamthetho sesiFunda sibunjwa bomma nabobaba abakhethwe njengamalunga ngokuya kwerherho lamakhetho lelo—
a. elibekwe Mthetho weNarha zombelele;
b. elisekelwe phezu kwerherho elifanako labavowudu;
c. elibonelela okungasenani ubuncani iminyaka eli-18 njengeminyaka yokuvowuda; begodu
d. nelinemiphumela, evamileko, nebuye ibe nokujanyelwa kweenhlangano ngokwamavowudu eziwatholileko.

[Isigatjana (1) sijanyiselelwe ngesigaba 3 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi lomThetho womnyaka we-2003 begodu sijanyiselelwe ngesigaba (3) somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiNe lomThetho womnyaka we-2008.]

2. IsiBethamthetho sesiFunda sibunjwa malunga ahlangana nama-30 ukuya kama-80. Inani lamalungelo okungezeka lihluke ukuya ngeemfunda, kumele liquntwe ngokuya kwendlela ebekwe komThetho weNarha.

106. Ubulunga
1. Esinye nesinye isakhamuzi esilungele ukuvowudela isiBethamthetho seNarha siyakulungela ukuba lilunga lesiBethamthetho sesiFunda ngaphandle kwalokha—
a. nanyana ngimuphi umuntu onikelwe isikhundla namkha osebenzela uRhulumende begodu athole umrholo, ngaphandle—
i. kwakaNdunakulu namanye amalunga womKhandlu wezokuPhatha wesiFunda; begodu
ii. nezinye iinkhulu imisebenzazo okutholakala bona misebenzi ekhambisana nemisebenzi yomuntu olilunga lesiBethamthetho sesiFunda begodu umenyezelwe ngokuya komThetho weNarha njengomsebenzi okhambisana naloyo;
b. amalunga wesiBethamthetho seNarha namalunga aziinthunywa zasafuthi zomKhandlu weNarha ongamele iimFunda, namkha amalunga womKhandlu kaMasipala;
c. abantu abangakabi ukuba sebujameni obuhle beemali ngokuya kwekhotho;
d. nanyana ngumuphi umuntu omenyezelwe yikhotho yeRiphabliki njengalowo ongakaphili kuhle emkhumbulweni; namkha
e. nanyana ngubani umuntu ongathi ngemva kobana isigabesi sithome ukusebenza abotjhelwe umlandu begodu anikelwe isigwebo sesikhathi esidluliko eenyangeni ezili-12, ejele ngaphandle kokuphiwa ihlawulo, kungaba ngaphakathi namkha ngaphandle kweRiphabliki nangabe isenzo esibange umlandu lo, besingaba mlandu ngaphakathi kweRiphabliki; kodwana akekho noyedwa umuntu okuzakuthathwa bona sele agwetjiwe, beze kufike isikhathi lapho isibawo sokubuyekezwa kokubonwa kwakhe umlandu namkha isigwebo sesiqundiwe namkha lapho isibaweso sele siphelelwe sikhathi khona. Ukungavunyelwa komuntu bona abe lilunga lesiBethamthetho kuphela emva kweminyaka emihlanu ngemva kokuqeda isigwebo leso.
2. Umuntu ongakalungeli lokuba lilunga lesiBethamthetho sesiFunda ngokuya kwesigatjana (1)(a) namkha (b) angaba ngungikhethani wesiBethamthethweso ngaphasi kweenrhunyezo namkha imibandela esungulwe mThetho weNarha zombelele.
3. Umuntu ulahlekelwa bulunga bakhe besiBethamthetho sesiFunda nangabe umuntu loyo—
a. angasanalo ilungelo lokuba lilunga; namkha
b. utshwilile ukuba khona esiBethamthethweni ngaphandle kwemvumo ngaphasi kobujamo lapha imilayo nemiyalo yesiBethamthetho iveza ukulahlekelwa bulunga;
c. angasanalo ilungelo lokuba lilunga lehlangano leyo emkhethileko bona abe lilunga lesiBethamthetho.

[Isigatjana (3) sijanyiselelwe sigaba 4 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi lomThetho womnyaka we-2003 kanye nesigaba 4 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi nane lomThetho we-2008.]

4. Iinkhundla zesiBethamthetho sesiFunda kumele zizaliswe ngokuya komThetho weNarha.

107. Ukufunga Namkha Ukuqinisekisa
Ngaphambi kobana amalunga wesiBethamthetho sesiFunda athome ngemisebenziwo wesiBethamthetho, kumele afunge namkha, aqinisekise ukwethembeka kwawo kuRiphabliki begodu nokuthobela kwawo umThethosisekelo ngokuya kweHlelokambiso 2.

108. Isikhathi Esibekelwe IimBethamthetho ZeemFunda
1. IsiBethamthetho sesiFunda sivowudelwa isikhathi esiminyaka emihlanu.
2. Nangabe isiBethamthetho sesiFunda siyapheliswa ngokuya kwesigaba 109, namkha lokha nakuphela isikhathi saso, uNdunakulu wesiFunda ngesimemezelo somThetho, kumele abize begodu abeke namalanga wokubanjwa kwamakhetho, okumele abanjwe phakathi kwamalanga ama- 90 ukusukela ngelanga isiBethamthetho esipheliswe ngalo, namkha ngemva kokuphela kwesikhathi saso. Isimemezelo esibizako namkha esibeka ilanga lamakhetho kumele sikhutjhwe ngaphambi namkha ngemva kokuphela kwesikhathi sokuphatha sesiBethamthetho sesiFunda.

[Isigatjana 2 sijanyiselelwe ngesigatjana 1 somThethosisekelo oliTjhguluko lesiNe lomThetho womnyaka we-1999.]

2. Nangabe imiphumela yamakhetho wesiBethamthetho sesiFunda ayikamenyezelwa ngesikhathi okukhulunywa ngaso esigabeni se-190 namkha nangabe amakhetho abekelwe ngeqadi yikhotho, uMongameli ngesimemezelo somThetho kumele amemezele begodu abeke namanye amalanga amakhetho amanye okumele abanjwe ngawo phakathi kwamalanga ama-90 emva kokuphela kwesikhatheso namkha kwelangelo amakhetho abekelwa ngalo ngeqadi.
3. IsiBethamthetho sesiFunda sihlala sinamandla wokusebenza kusukela ngesikhathi sokupheliswa kwaso, namkha ngemva kokuphela kwesikhathi sokusebenza kwaso, bekufike ilanga elingaphambi kwelanga lokuthoma kwamakhetho wesiBethamthetho esilandelako.

109. Ukupheliswa KweemBethamthetho ZeemFunda Ngaphambi Kokuphela Kwesikhathi Sazo
1. UNdunakulu wesiFunda kumele aphelise isiBethamthetho sesiFunda nangabe—
a. isiBethamthetho samukele isiqunto esisekelwe linengi lamalungaso bona kumele sipheliswe; begodu
b. nangabe sekuphele iminyaka emithathu isiBethamthetho solo sakhethwako.
2. UMjaphethe kaNdunakulu kumele aphelise isiBethamthetho sesiFunda nangabe—
a. isikhundla sikaNdunakulu sivulekile; begodu
b. nesiBethamthetho sibhalelwa kukhetha uNdunakulu omutjha phakathi kwamalanga ama-30 emva kokuvuleka kwesikhundla lesi.

110. Iinkhathi Zokuhlala Nezokuphumula
1. Emva kwamakhetho, ukuhlala kokuthoma kwesiBethamthetho sesiFunda kumele kubanjwe ngesikhathi nelanga eliquntwe liJaji elibekwe liJaji eliKhulu, kodwana kungakadluli amalanga ali-14 emva kokumenyezelwa kwemiphumela. IsiBethamthetho sesiFunda singaqunta iinkhathi nobude bokuhlala nokuphumula kwaso.

[Isigatjana (1) esijanyiselelwe ngesigaba 8 somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiThandathu lomThetho womnyaka we-2001.]

2. UNdunakulu angabiza isiBethamthetho sesiFunda bona sizokuhlala ngokungakavami ukuzokuqalana neendaba eziqakathekileko.
3. IsiBethamthetho sesiFunda sizakuqunta bona sizakuhlala kuyiphi indawo.

111. USomlomo NeSekela LikaSomlomo
1. Ekuhlaleni kokuthoma ngemva kwamakhetho, namkha lokha nakutlhogeka ukuzalisa isikhundla, isiBethamthetho sesiFunda kumele sikhethe uSomlomo neSekela likaSomlomo hlangana namalungaso.
2. IJaji elibekwe liJaji eliKhulu kumele likhambise amakhetho kaSomlomo; uSomlomo nguye ozakukhambisa amakhetho weSekela likaSomlomo.

[Isigatjana (2) sijanyiselelwe ngesigaba 9 somThethsisekelo oliTjhuguluko lesiThandathu lomThetho womnyaka we-2001.]

3. Indlela yekambiso endlalwe eNgcenyeni A yeHlelokambiso 3 ngiyo esetjenziswako nakukhethwa uSomlomo neSekela likaSomlomo.
4. IsiBethamthetho sesiFunda singasusa uSomlomo namkha iSekela likaSomlomo esikhundleni ngokuthathwa kwesiqunto. Inengi lamalunga wesiBethamthetho kumele abekhona nakwamukelwa isiqunto.
5. Ngokuya kwemilayo nemiyalwaso, isiBethamthetho sesiFunda singakhetha hlangana namalungaso abanye aboSihlalo ukusiza uSomlomo neSekela likaSomlomo.

112. Iinqunto
1. Ngaphandle kwalokha umThethosisekelo ubeka ngokuhlukileko—
a. inengi lamalunga wesiBethamthetho sesiFunda kumele abekhona ngaphambi kobana kuthathwe ivowudu manqophana nomThethomlingwa namkha ukutjhugululwa komThethomlingwa;
b. okungasenani, ubunye bobuthathu bamalunga kumele abekhona ngaphambi kobana ivowudu yananyana ngiyiphi indaba ephambi kwesiBethamthetho ingathathwa; begodu
c. zoke iindaba eziphambi kwesiBethamthetho ziquntwa linengi lamavowudu afakiweko.
2. Ilunga elinguSihlalo emhlanganweni wesiBethamthetho sesiFunda alikavunyelwa bona likhethe njengabanye, kodwana—
a. kumele liphosele ivowudu ehlukanisako nangabe kunamavowudu alinganako emahlangothini womabili phezu kombuzo othileko; begodu
b. Angafaka ivowudu njengabanye nangabe indaba kumele iquntwe livowudu elisekelwa okungasenani buncani benengi lobubili ebuthathwini bamalunga.

113. Amalungelo Wamalunga Aziinthunywa Zasafuthi EemBethamthethweni ZeemFunda
Amalunga wesiFunda aziinthunywa zasafuthi emKhandlwini weemFunda angakhambela begodu angakhuluma eemBethamthethweni zeemFunda namakomidazo, kodwana angeze bavowuda. IsiBethamthetho singabawa ilunga elisithunywa sasafuthi bona likhambele namkha likhulume esiBethamthethweni namkha amakomidinaso.

114. Amandla WesiBethamthetho SesiFunda
1. Ekusebenziseni amandlaso wokulawula umthetho, isiBethamthetho sesiFunda singa—
a. tjheja, siphasise, sitjhugulule namkha sale nanyana ngimuphi umThethomlingwa ongaphambi kwesiBethamthetho; begodu
b. sungula namkha silungise umThetho, ngaphandle kwemiThethomlingwa yeemali.
2. IsiBethamthetho sesiFunda kumele sinikele iindlela—
a. zokuqinisekisa bona zoke iinjamiso zomKhandlu womBuso wesiFunda zokuphatha ziziphendulela kiso.
eqinisekisa ukutlhogonyelwa okungeneleleko—
i. kokusetjenziswa kwamandla womKhandlu wezokuphatha okufaka hlangana nokusetjenziswa komThetho ngokwesiqunto; begodu
ii. nakunanyana ngisiphi isijamiso somBuso wesiFunda.

115. Ubufakazi Namkha Umbiko Ngaphambi KweemBethamthetho ZeemFunda
1. IsiBethamthetho sesiFunda nomkha enye yamakomidaso inga—
a. biza nanyana ngimuphi umuntu ukuvela ngaphambi kwaso ukuzokwethula ubufakazi obufungelweko namkha obuqinisekisiweko namkha ukuveza iincwadi zobufakazi;
b. bawa nanyana ngimuphi umuntu namkha iinkhungo zeemFunda bona zizokwethula umbiko ngaphambi kwaso;
c. katelela, ngokuya komThetho wesiFunda namkha imilayo nemiyalo, nanyana ngimuphi umuntu namkha iinkhungo bona zifezekise ukubizwa kwazo namkha iindingo ngokuya kwepharagrafu (a) namkha (b); begodu
d. nokwemukela kweenghonghoyilo, imibono neemphakamiso ezivela kunanyana ngibaphi abantu abaneenrhuluphelo namkha iinkhungo.

116. Ukuhlela Kwangaphakathi, Ikambiso Neendlela ZeemBethamthetho ZeemFunda
1. IsiBethamthetho sesiFunda singa—
a. qunta besilawule ukuhleleka kwangaphakathi, iinkambiso neendlela zaso; begodu
b. senze imilayo nemiyalo ephathelene nomsebenzaso, ngokutjhejwa kobujameleko nokusebenza kwentando yesitjhaba, ubuziphendulelo ukuba bupepenene begodu nokuzibandakanya komphakathi.
2. Imilayo nemiyalo yesiBethamthetho sesiFunda kumele itjheje—
a. ukusungulwa, ukubunjwa, amandla imisebenzi, iindlela zekambiso neenkhathi ezibekelwe amakomidaso;
b. ukuzibandakanya emisebenzini yesiBethamthetho begodu namakomidi kwazo zoke iinhlangano ezincani zombanganarha ezijanyelweko ngaphakathi kwesiBethamthetho ngendlela ekhambisana nentando yenengi;
c. ukusekelwa ngeemali nangezokuphatha kwenye nenye inhlangano yezombanganarha ejanyelweko esiBethamthethweni, ngokulandela indlela yokujanyelwa kwazo esiBethamthethweni, ukwenzela bona ihlangano enye nenye nomrholayo ikghone ukwenza imisebenzayo ephathelene nesiBethomthethweni; begodu
d. nokwamukelwa komrholi wehlangano engekulu kwezincani esiBethamthethweni, njengoMrholi wehlangothi eliPhikisako.

117. Amalungelo Akhethekileko
1. Amalunga wesiBethamthetho sesiFunda namalunga aziinthunywa zasafuthi emKhandlwini weNarha ongamele iimFunda—
a. anetjhaphuluko lokukhuluma nanyana yini ngaphakathi kwesiBethamthetho nemakomidawo, ngokuya kwemilayo nemiyalo; begodu
b. angeze bamangalelwa ngokwemilandu ethinta ikambiso yomphakathi namakha ubulelesi, babotjhwe, bavalelwe ejele namkha bahlawuliswe ngomonakalo—
i. wananyana yini abakukhulumileko, abakunikele namkha bakwethule ngaphambi kwesiBethamthetho namkha kunanyana ngiyiphi yamakomidaso; namkha
ii. nanyana yini okuvezwe ngebanga lananyana yini ekhulunyiweko, okunikelweko namkha okwethulwe ngaphambi kwesiBethamthetho namkha kunanyana ngiyiphi yamakomidaso.
2. Amanye amalungelo akhethekileko nokulitjalelwa kwesiBethamthetho sesiFunda namalungaso angabekwa mThetho weNarha.
3. Imirholo, iimbonelelo neenzuzo ezibhadelwa kumalunga wesiBethamthetho sesiFunda avela bunqopha esiKhwameni sengenisoMali kaRhulumende sesiFunda.

118. Ukufikelela Nokuzibandakanya Komphakathi EemBethamthethweni ZeemFunda
1. IsiBethamthetho sesiFunda kumele—
a. siphumelelise ukuzibandakanya komphakathi emisebenzini yokwenza umthetho nakweminye imisebenzi yesiBethamthetho namakomidaso; begodu
b. sense umsebenzaso etjhatjhalazini, begodu imihlanganwaso neyamakomidaso ivulekele umphakathi; kodwana, amagadango azwakalako angathathwa—
i. ukulawula indlela yokufikelela komphakathi, okufaka hlangana nokufikelela ngemithombo yeendaba , isiBethamthethweni namakomidaso; begodu
ii. nokuvumela ukusetjhwa kwananyana ngimuphi umuntu begodu, lapha kufaneleko nokwalelwa ukungena namkha ukukhutjhwa kwananyana ngimuphi umuntu.
2. IsiBethamthetho sesiFunda angeze satjhiya umphakathi, okufaka hlangana nemithombo yeendaba ukukhambela imihlangano yekomidi ngaphandle kwalokha nakuzwakalako begodu kulungele ukungenziwa emphakathini ovulekileko

119. Ukungeniswa KwemiThethomlingwa
Malunga womKhandlu weNarha ongamele iimFunda kwaphela namkha ikomidi namkha ilunga lesiBethamthetho sesiFunda angethula umThethomlingwa esiBethamthethweni; kodwana lilunga lomKhandlu wezokuphatha kwaphela elingaziphendulelako eendabeni zeemali, namkha ilunga elikhonjwe nguNdunakulu ongangenisa umThethomlingwa wezeemali esiBethamthethweni.

120. ImiThethomlingwa Yeemali
1. UmThethomlingwa, kumThethomlingwa wemali nangabe—
a. wabelana ngeemali;
b. ukatelela ukubhadalwa komthelo weemFunda, amalevi, umthelo wepahla namkha umthelo ongezelelweko;
c. uphelisa namkha uphungula, namkha ukhupha umuntu emthelweni wananyana ngisiphi isiFunda, amalevi, umthelo wepahla namkha umthelo ongezelelweko; namkha
d. ugunyaza ukutholakala komthelo bunqopha esiKhwameni seNgenisomali yesiFunda.
2. UmThethomlingwa weemali angekhe wasebenza nanganyana ngiyiphi enye into ngaphandle—
a. kwendaba ephathelene nesabelo seemali;
b. kokukatelela, ukusulwa, namkha ukuphungulwa kwemithelo yeemFunda, amalevi, umthelo wepahla namkha umthelo ongezelelweko;
c. ukukhutjhwa komuntu emthelweni wananyana ngisiphi isiFunda, amalevi, umthelo wepahla namkha umthelo ongezelelweko; namkha
d. kokugunyaza ukutholakala komthelo bunqopha esiKhwameni seNgenisomali yesiFunda.
3. UmThetho wesiFunda kumele unikele ikambiso ukwenzela bona isiBethamthetho sesiFunda sikwazi ukutjhugulula umThethomlingwa weemali.

[Isigaba 120 sijanyiselelwe ngesigaba 3 somThethosisekelo oliTjhuguluko leKhomba lomThetho womnyaka we-2001.]

121. Ukwamukelwa KwemiThethomligwa
1. UNdunakulu wesiFunda kumele amukele begodu atlikitle umThethomlingwa ophasiswe siBethamthetho sesiFunda ngokuya kweSahlukwesi namkha nangabe uNdunakulu anokurhiniza ngehlangothini lokukhambisana nomThethosisekelo komThethomlingwa loyo, kumele ubuyiselwe emva esiBethamthethweni bona siyowuhlolisisa kabutjha.
2. Nangabe, emva kokuhlolisiswa kabutjha, komThethomlingwa othileko, kutholakala bona wanelisa zoke iinrhuluphelo zikaNdunakulu, uNdunakulu, kumele awamukele bekawutlikitle umThethomlingwa loyo; nangabe akusinjalo uNdunakulu kumele enze okhunye kwalokhu—
a. angawamukela begodu awutlikitle umThethomlingwa loyo; namkha
b. angawudlulisela eKhotho yomThethosisekelo bona ikhuphe isiqunto ngokukhambisana kwawo nomThethosisekelo namkha awa.
3. Nangabe iKhotho yomThethosisekelo iqunta bona umThethomlingwa loyo ukhambisana nomThethosisekelo, uNdunakulu kumele awamukele begodu awutlikitle.

122. Ukwenza KwamaLunga Iimbawo EKhotho YomThethosisekelo
1. Amalunga wesiBethamthetho sesiFunda angenza isibawo eKhotho yomThethosisekelo bona ikhuphe isiqunto esitjhoko bona umThetho wesiFunda namkha ingcenye yawo ayikhambisani nomThethosisekelo.
2. Isibawo—
a. kumele sisekelwe okungasenani buncani obungaba maphesente ama-20 wamalunga besiBethamthetho; begodu
b. kumele kwenziwe phakathi kwamalanga ama-30 ukusukela ngelanga uNdunakulu awamukela begodu wawutlikitla ngayo.
3. IKhotho yomThethosisekelo ingalaya bona woke namkha ingcenye yomThetho loyo, okwenziwe isibawo ngawo ngokuya kwesigatjana (1) awunamandla wangokomThetho bekufike lapha iKhotho ikhupha khona isiqunto ngesibaweso, nangabe—
a. iinrhuluphelo zezobulungiswa ziyakudinga lokho; begodu
b. isibaweso sinekghonakalo elizwakalako bona singaphumelela.
4. Nangabe isibawesi siba asiphumeleli, iKhotho yomThethosisekelo kumele igunyaze bona abafaki besibaweso babhadele zoke iindleko.

123. Ukukhangiswa KwemiThetho YeemFunda
UmThethomlingwa owamukelwako begodu watlikitlwa nguNdunakulu wesiFunda uba mThetho wesiFunda, kumele waziswe msinya begodu bewuthome ukusebenza nasele wazisiwe namkha ngelanga elizokubekwa mThetho.

124. Ukubulungwa KwemiThetho YeemFunda
IKhophi etlikitliweko yomThetho wesiFunda ibufakazi obuzeleko beenqalelelo zomThetho loyo begodu, nasele umenyezelwe kumele unikelwe iKhotho yomThethosisekelo bona iwubulunge.

ImiKhandlu YeemFunda

125. Amandla Wokulawula IimFunda
1. Amandla wokuphatha isiFunda athweswe uNdunakulu wesiFundeso.
2. UNdunakulu usebenzisa amandla wezokuphatha namanye amalunga womKhandlu wezokuPhatha isiFunda ngokwenza lokhu—
a. ngokwethula ukusetjenziswa komThetho wesiFunda ngaphakathi kwesiFundeso.
b. ngokukwethula ukusetjenziswa kwayo yoke imiThetho yeNarha engaphakathi kweendawo zokusebenzela ezirheliswe eHlelwenikambiso 4 nelesi- 5 ngaphandle kwanyana umThethosisekelo namkha umThetho wePalamende utjho okuhlukileko;
c. ngokutjheja esiFundeni ukusetjenziswa, komThetho weNarha ongaphandle kweendawo zokusebenza ezirheliswe eHlelwenikambiso 4 nelesi-5, ukuphathwa kwawo okunikelwe ezandleni zamandla welawulo lesiFunda ngokuya komThetho wePalamende;
d. ngokuthuthukisa nokwethula umthethokambiso wesiFunda ngokwesiqunto.
e. ngokuthintanisa imisebenzi yokuphathwa kwesiFunda nemiNyango kaRhulumende;
f. ngokulungisa nokusungula umThetho wesiFunda; begodu
ngokwenza nanyana ngimuphi umsebenzi onikelwe emandleni wesiFunda ngokuya komThethosisekelo namkha umThetho wePalamende.
3. IsiFunda sinamandla welawulo ngokuya kwesigatjana (2) (d) kwaphela ukufikela ezingeni lapha siba khona namandla wokuba nekghono lokuba neembopho kwezokuphatha. URhulumende weNarha, ngokomThetho begodu nangezinye iindlela, kumele asize iimFunda ukobana zithuthukise amandlazo wezokuphatha atlhogekako ukwenzela bona zikwazi ukusebenzisa amandlazo wokuphatha ngepumelelo, begodu nokwenza imisebenzazo okukhulunywa ngayo esigatjaneni (2).
4. Nanyana ngimuphi umbango omalungana namandla wezokuphatha wesiFunda ophathelene nanyana ngimuphi umsebenzi kumele udluliselwe emKhandlwini weNarha ongamele iimFunda bona uwurarulule phakathi kwamalanga ama-30 ukusukela ngelanga umbango lo owadluliswa ngayo.
5. Ngokulawulwa sigaba 100, ukwenziwa komsebenzi womThetho wesiFunda ngaphakathi kwesiFunda, kusemandleni womKhandlu wesiFunda wezokuphatha kwaphela.
6. UmKhandlu wezokuphatha wesiFunda kumele usebenze ngokulandela—
a. umThethosisekelo; begodu
b. umThethosisekelo wesiFunda, nangabe umThethosisekelo wesiFunda uphasisiwe.

126. Ukunikelwa Imisebenzi
1. Ilunga lomKhandlu wesiFunda wezokuphatha linganikelwa nanyana ngimaphi amandla namkha umsebenzi okumele wenziwe namkha okumele ukwenziwa ngokuya komThetho wePalamende, namkha umThetho wesiFunda, emKhandlwini kaMasipala. Umsebenzi—
a. kumele wenziwe ngokuya kwesivumelwano hlangana nelunga elithintekako lomKhandlu wezokuPhatha nomKhandlu kaMasipala;
b. kumele ukhambisane nomThetho loyo ngokuya kwamandla afaneleko namkha umsebenzi osetjenziweko namkha owenziweko; begodu
c. uthoma ukwenziwa ekumenyezelweni kwawo nguNdunakulu.

127. Amandla Nemisebenzi YaboNdunakulu
1. UNdunakulu wesiFunda unamandla nemisebenzi ethweswe yona sikhundla ngokuya komThethosisekelo begodu nanganyana ngimuphi umthetho.
2. UNdunakulu wesiFunda unesibopho salokhu—
a. ukwamukela nokutlikitla imithetho-ehlongoziweko;
b. ukubuyisela emva umThethomlingwa esiBethamthethweni sesiFunda bona sihlolisise kabutjha ukukhambisana kwawo nomThethosisekelo.
c. ukudlulisela umThethomlingwa eKhotho yomThethosisekelo bona ithathe isiqunto sokobana iyakhambisana yini nomThethosisekelo;
c. ukubiza isiBethamthetho sesiFunda bona sizokuhlala ngokungakavami ukwenzela bona sikwazi ukwenza imisebenzi eqakatheke khulu;
e. ukubeka amaKomtjhini wePhenyo; begodu
f. nokumemezela ireferandamu yesiFunda ngokuya komThetho weNarha.

128. Ukukhethwa KwaboNdunakulu
1. Ekuhlaleni kwesiBethamthetho sesiFunda kokuthoma ngemva kwamakhetho begoud nanyana kukunini nakutlhogekako ukobana kuzaliswe isikhundla, kumele kukhethwe umma namkha ubaba hlangana namalunga ukobana abe nguNdunakulu wesiFunda.
2. IJaji elibekwe liJaji eliKhulu kumele likhambise amakhetho wakaNdunakulu. Indlela yekambiso endlalwe eHlelwenikambiso 3 ngiyo esetjenziswako ekukhethweni kwakaNdunakulu.

[Isigatjana (3) sijanyiselelwe sigaba 10 somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiThandathu lomThetho womnyaka we-2001.]

3. Amakhetho wokuvala isikhala sesikhundla sakaNdunakulu kumele abanjwe ngesikhathi begodu nangelanga elikhethwe liJaji eliKhulu, lokhu kumele kwenzeke kungakadluli amalanga ama-30 isikhala leso sivulekile.

[Isigatjana (3) sijanyiselelwe sigaba 10 somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiThandathu lomThetho womnyaka we-2001.]

129. Ukuthoma Ukusebenza KwaboNdunakulu
Loyo akhethelwe bona abe nguNdunakulu kumele athome ngomsebenzakhe phakathi kwamalanga amahlanu kusukela ngelanga akhethwa ngalo, ngokufunga namkha ngokuqinisekisa ukwethembeka kwakhe kuRiphabliki begodu nokuthobela umThethosisekelo, ngokuya kweHlelokambiso 2.

130. Isikhathi Somsebenzi Esibekelwe UNdunakulu Nokususwa Kwakhe
1. Isikhathi sokuba nguNdunakulu sithoma lokha uNdunakulu athoma ukusebenza esikhundleni sakhe begodu siphela lokha nakuba nesikhala namkha lokha umuntu okhethelwe ukuba nguNdunakulu olandelako athoma ukusebenza.
2. Akekho umuntu ozakuba sesikhundleni sikaNdunakulu amahlandla adlula kwamabili, kodwana lokha umuntu nakakhethelwa ukuvala isikhundla sikaNdunakulu, isikhathi esihlangana nokukhethwa kwakhokho bekufike amakhetho alandelako kaNdunakulu asithathwa njengehlandla.
3. IsiBethamthetho sesiFunda, ngokwesivumelwano esithathwe ngokusekelwa yivowudu okungasenani yobunengi obububili ebuthathwini samalungaso, singasusa uNdunakulu esihlalweni ngeenzathu ezilandelako kwaphela—
a. ukwephulwa okudinisako komThetho namkha umThethosisekelo;
b. ukungaziphathi kuhle; namkha
c. ukubhalelwa kukwenza imisebenzi yesikhundla sakhe.
4. Nanyana ngubani osusiweko esikhundleni sobuNdunakulu ngokwesigatjana (3)(a) namkha (b) kumele angatholi iinzuzo zesikhundleso, begodu angeze asebenza ngitjho kunanyana ngisiphi isikhundla kunanyana ngiyiphi i-ofisi lomphakathi.

131. AboMjaphethe BaboNdunakulu
1. Nangabe uNdunakulu angekho namkha ngeenzathu ezithile uyehluleka ukwenza imisebenzakhe njengoNdunakulu, namkha ngesikhathi nakunesikhala e-ofisini likaNdunakulu, omunye umuntu osesikhundleni esingaphasi ngokuya kwerhelo lokulandelana kweenkhundla angaba nguMjaphethe kaNdunakulu:
a. Ilunga lomKhandlu wezokuPhatha elibekwe nguNdunakulu.
b. Ilunga lomKhandlu wezokuPhatha elibekwe ngamanye amalunga womKhandlu wezokuPhatha.
c. USomlomo bekufike lapha isiBethamthetho sibeka khona omunye wamalungaso.
2. UMjaphethe kaNdunakulu unamandla, unesibopho, amandla nemisebenzi kaNdunakulu.
3. Ngaphambi kobana athome ngeembopho, amandla, nemisebenzi kaNdunakulu, noMjaphethe kaNdunakulu kumele afunge namkha aqinisekise ukwethembeka kwakhe kuRiphabliki nokuthobela umThethosisekelo ngokuya kweHlelokambiso 2.

132. Imikhandlu Yezokuphatha
1. UmKhandlu wesiFunda wezokuPhatha ubunjwa nguNdunakulu, njengehloko yomKhandlu, begodu namalunga angasingaphasi kwamahlanu, begodu angadluli kalitjhumi akhethwe nguNdunakulu hlangana namalunga wesiBethamthetho sesiFunda.
2. UNdunakulu wesiFunda nguye obeka eenkhundleni amalunga womKhandlu wezokuPhatha, uwanikela amandla nemisebenzi, begodu angawasusa eenkhundleni.

133. Ukuziphendulelo Neembopho
1. Amalunga womKhandlu wesiFunda wezokuPhatha anesibopho semisebenzi yokuphatha abanikelwe yona nguNdunakulu.
2. Amalunga womKhandlu weiFunda wezokuPhatha wesiFunda aziphendulela ngokuhlanganyela nanofana munye ngamunye esiBethamthethweni ekwenzeni imisebenzi yabo.
3. Amalunga womKhandlu wesiFunda wezokuPhatha kumele—
a. asebenze ngokuya komThethosisekelo; begodu
b. ethule imibiko ezeleko nangeenkhathi zoke esiBethamthethweni manqophana neendaba ezingaphasi kwelawulo labo.

134. Ukuragela Phambili KomKhandlu Wezokuphatha Emva Kwamakhetho
Ngesikhathi nakubanjwa amakhetho wesiBethamthetho sesiFunda, umKhandlu wezokuPhatha namalungawo ahlala anamandla wokusebenza bekufe lapha umuntu okhethelwe bona abe nguNdunakulu wesiBethamthetho esilandelako athoma ukusebenza.

135. Ukufunga Namkha Ukuzibopha
Ngaphambi kobana amalunga womKhandlu wesiFunda wezokuPhatha angathoma ukwenza imisebenzawo, kumele afunge namkha aqinisekise ukwethembeka kwawo kuRiphabliki nokuthobela umThethosisekelo, ngokuya kweHlelokambiso 2.

136. Ukuziphatha Kwamalunga WemiKhandlu YezokuPhatha
1. Amalunga womKhandlu wesiFunda wezokuPhatha kumele aziphathe ngendlela ebekwe mThetho weNarha.
2. Amalunga womKhandlu wesiFunda wezokuPhatha angeze avunyelwa bona—
a. enze nanyana ngimuphi umunye umsebenzi obhadelelwako;
b. bona aziphathe ngendlela engakhambisaniko neenkhundla zabo namkha bazivumele bona babe sebujameni obungabandakanyeka engozini yokutjhayisana phakathi kwemisebenzabo yombuso neenrhuluphelo zabo zangeqadi; namkha
c. basebenzise iinkhundla zabo namkha nanyana ngimuphi umbiko abawuthole ngesibanga somsebenzabo ukuzingenisela imali namkha benzele nanyana ngimuphi umuntu inzuzo ngendlela ephambene nokulunga.

137. Ukudluliswa Kwemisebenzi
1. UNdunakulu ngesimemezelo somThetho angadlulisela elungeni lomKhandlu wezokuPhatha—
a. ukuphathwa kwananyana ngimuphi umThetho onikelwe elinye ilunga; namkha
b. nanyana ngimaphi amandla namkha umsebenzi onikelwe ngokomthetho kelinye ilunga.

138. Ukunikelwa Kwemisebenzi Kwesikhatjhana
UNdunakulu, wesiFunda anganikela elinye ilunga lomKhandlu wezokuPhatha nanyana ngimaphi amandla namkha umsebenzi welinye ilunga elitshwilileko emsebenzini namkha elingakghoni ukusebenzisa amandla namkha ukwenza umsebenz lowo.

139. Ukungenelela KwakaRhulumende WesiFunda KuRhulumende WeKhaya
1. Nangabe uMasipala uyabhalelwa namkha angakwazi ukuphumelelisa iimbophelelo zakhe zokuphatha ngokuya komThethosisekelo namkha umThetho, umKhandlu wesiFunda wezokuPhatha ofaneleko ungangenelela phakathi ngokuthatha nanyana ngimaphi amagadango afaneleko ukuqinisekisa ukufezwa kweembopho, okufaka hlangana—
a. ukukhutjhwa komlayo emKhandlini kaMasipalada ngokuhlathulula izinga lokubhalelwa ukufezekiswa kweembopho, nokutjho nanyana ngimaphi amagadango okumele athathwe ukuhlangabezana neembopho zawo; begodu
b. ukukhutjhwa komsebenzi ofanele isibopho sikaMasipala ukufikela lapha kutlhogeka khona bona—
i. abulunge izinga eliqakathekileko leNarha namkha ufinyelele izinga elitlhogekako ekwethuleni komsebenzi;
ii. avimbele umKhandlu kaMasipala ekuthatheni amagadango angazwakaliko nangalimaza iinrhuluphelweni zomunye uMasipala, begodu namkha zesiFunda soke; namkha iii.
iii. kubulungwe ibumbano kwezomnotho; namkha
c. ukuhlakaza umKhandlu kaMasipala nokuqatjha umlawuli bekufike lapha umKhandlu omutjha kaMasipala umenyezelwa khona nangabe ubujamo obukhethekileko bugunyaza igadango elifana nalelo.
2. Nangabe umKhandlu wesiFunda wezokuPhatha uyangenelela eendabeni zakaMasipala ngokuya kwesigatjana (1)(b)—
a. kumele ulethe isaziso esitloliweko sokungenelela—
i. elungeni leKhabinedi eliphathelene neendaba zikaRhulumende; begodu
ii. nesiBethamthethweni sesiFunda begodu nomKhandlu weNatha ongamele iimFunda, phakathi kwamalanga ali-14 emva kobana kuthome ukungenelela;
b. Ukungelela kumele kuphele nangabe—
i. ilunga leKhabhinethe eliphathelene neendaba zikaRhulumende weKhaya lingavumeli ukungenelela ngamalanga ama-28 ngemva kokuthoma kokungenelela namkha kutholakala bona ekupheleni kwasikhatheso akakabi ukulivumela ingenelelo; namkha
ii. umKhandlu ungavumeli ukungenelela lokho phakathi kwamalanga ali-180 ngemva kobana kuthome ibonelelo namkha ekupheleni kwesikhatheso kungabi ukuvunyelwa ukungenelela; begodu
c. umKhandlu kumele, ngesikhatheso ingenelelo liragela phambili, ubuyekeza ingenelelo qobe sikhathi esithileko begodu kungenza nanyana ngiziphi iimphakamiso ezifaneleko emKhandlwini wesiFunda.
3. Nangabe umKhandlu kaMasipala uphadlhlalajwe ngokuya kwesigatjana (1)(c)—
a. isiGungu sesiFunda kumele silethe isiyeleliso esitloliweko sokuphadlhalajwa kwaso ngokurhabekileko—
i. elungeni leKhabinedi eliphethe iindaba zikaRhulumende wemaKhaya; begodu
ii. nesiBethamthethweni sesiFunda nemKhandlwini weNarha ongamele iimFunda; begodu
b. isiqunto sokuphadlhalajwa singathoma ukusebenza emalangeni ali-14 ukusukela ngelanga lokwamukelwa kwesiyeleliso esivela emKhandlu ngaphandle kwanyana singabekelwa ngeqadi ilunga leKhabinedi namkha mKhandlu ngaphambi kokuphela kwamalanga ali-14.
4. Nangabe uMasipala akakghoni namkha akakwazi ukufezekisa isibopho ngokuya komThethosisekelo namkha ngokomThetho ukuphasisa isabelo seemali namkha amanye amagadango wokubuthelela kwengenisomali elitlhogekako ukwenza bona kuthome ukusebenza kwesabelo seemali, isiGungu sesiFunda esifaneleko kumele singenelele ngokuthatha nanyana ngimaphi amagadango afaneleko ukuqinisekisa bona isabelo seemali namkha bona amagadango lawo wokubuthelelwa kwengenisomali ayamukeleka yini, okufaka hlangana umKhandlu kaMasipala begodu—
a. nokuqatjhwa komlawuli bekufike lapha umKhandlu omutjha kaMasipala kumenyezelwa khona bona sele uthomile ukusebenza ngokomthetho; begodu
b. nokuphasiswa kwesabelo seemali sesikhatjhana namkha amagadango wokubuthelelwa kwengenisomali ukukghonakalisa ukuragela phambili kokusebenza kukaMasipala.
5. NangabeuMasipala, ngebanga lokungakhambi kuhle kwezinto endabeni yezeemali, usemrarweni omkhulu namkha wokungafezekisi imbopho zakhe zokunikela imisebenzi esisekelo namkha ukufezakalisa iimbopho zakhe ezipathelene nezeemali, namkha avuma bona akakwazi ukufezekisa iimbopho zakhe, namkha iimbopho zezeemali, isiGungu sesiFunda esifaneleko kumele—
a. sinikele iqhinga lokobana uMasipala ahlangabezane neembopho zakhe ngokunikela imisebenzi esisekelo namkha isibopho sakhe sezeemali, okumele—
i. silungiswe ngokuya komThetho weNarha; begodu
ii. ubopha uMasipala ekusebenziseni amandla wakhe wesiGungu nawomThetho, kodwana kwaphela ekufikeleni ebujameni obutlhogekako ukurarulula umraro ophathelene neendaba zeemali; begodu
b. nokuphadlhalaja umKhandlu kaMasipala, nangabe uMasipala akakwazi namkha akavumeli amagadango womThetho, okufaka hlangana isabelo seemali namkha amagadango wokubuthelela ingenisomali, elitlhogakalako ukuphumelelisa iqhinga lokulungisa, begodu—
i. nokuqatjhwa komlawuli bekufike lapha umKhandlu omutjha kaMasipala kumenyezelwa khona bona sele uthomile ukusebenza ngokomthetho; begodu
ii. unikelwe ibhajethi yesikhatjhana namkha amagadango wokubuthelela ingenisomali namkha nanyana ngimaphi amagadango aphumelelisa iqhinga lokwenza bona uMasipala akwazi ukuragela phambli nokwenza umsebenzakhe; namkha
c. nangabe umKhandlu kaMasipala awukaphadlhalajwa ngokuya kwepharagrafu (b); kumele kuthome isibopho sokusebenzisa iqhinga lokuphumelela ukufikela ezingeni lapha uMasipala angeze akwazi namkha angavumeli ukusetjenziswa kweqhinga lokuzivuselela.
6. Nangabe isiGungu sesiFunda siyangenela kuMasipala ngokwesigatjana (4) namkha (5), kumele silethe isaziso esitloliweko sokungenelela—
a. elungeni leKhabinedi eliphathelene neendaba zaboRhulumende, begodu
b. esiBethamthethweni sesiFunda nemKhandlwini ongamele iimFunda, ngamalanga amakhomba emva kokungenelela.
7. Nangabe isiGungu sesiFunda singenelela emsebenzini kaMasipala ngokuya kwesigatjana (4) namkha (5); kumele sinikele isiyeleliso sokungenelela esitloliweko.
8. UmThetho wenarha asikghoni amandla asifuni namkha asenzi ungalawula ukusetjenziswa kwesigaba lesi, kufaka hlangana iinkambiso ezihlonywe ngilesi sigaba.

[Isigaba 139 sijanyiselelwe sigaba 4 somThethosisekelo oliTjhuguluko leTjhumi nanye lomThetho womnyaka we-2003.]

140. Iinqunto Eziphezulu
1. Isiqunto sikaNdunakulu wesiFunda kumele sitlowe phasi nangabe—
a. sithethwe ngokuya komThetho; namkha
b. sinemiphumela yangokomThetho.
2. Isiqunto esitloliweko sikaNdunakulu kumele sitlikitlwe godu ngelinye ilunga lomKhandlu wozokuPhatha nangabe isiquntweso sithinta umsebenzi onikelwe elinye ilunga.
3. Iimemezelo, imithetjhwana begodu nezinye intlabagelo zemithetjhwana emincani yesiFunda kumele kwaziswe umphakathi.
4. UmThetho wesiFunda ungatjho indlela leyo, begodu nalapha kufinyelela khona, iinsetjenziswa ezitjhiwo esigatjaneni (3) kumele—
a. wendlalwe esiBethamthethweni sesiFunda; begodu
b. bewuphasiswe siBethamthetho sesiFunda.

141. Isitjhukumiso Sokuzwakalisa Ukungabi Nethemba
1. Nangabe isiBethamthetho sesiFunda ngesiqunto esamukelwe linengi lamalungaso siphasisa isiphakamiso sokuzwakalisa ukungabi nethemba kumKhandlu wesiFunda wezokuPhatha ngaphandle kukaNdunakulu, uNdunakulu kumele abumbe kabutjha umKhandlu loyo.
2. Lokha isiBethamthetho sesiFunda ngesiqunto esamukelwe linengi lamalungaso siphasisa isiphakamiso sokungabi nethemba kuNdunakulu, uNdunakulu namanye amalunga womKhandlu wezokuPhatha kumele batjhiye phasi iinkhundla zabo.

ImiThethosisekelo YeemFunda

142. Ukwamukelwa KwemiThethosisekelo YeemFunda
IsiBethamthetho sesiFunda singaphasisa umThethosisekelo wesiFunda, namkha nakunokwenzeka sitjhugulule umThethosisekelwaso, lokha nangabe okungasenani ubuncani bobubili ebuthathwini bamalungaso bavowudela umThethosisekelo loyo.

143. Okumumethwe MiThethosisekelo YeemFunda
1. UmThethosisekelo wesiFunda namkha itjhugululo lomThethesisekelo akukameli bona likhambisani nomThethosisekelo lo, kodwana ungabonelela lokhu—
a. isiBethamthetho sesiFunda namkha iinjamiso zesiGungu begodu neendlela zekambiso ezehlukileko kunalezo ezinikelweko esaHlukwenesi; namkha
b. isikhungo, indima ayidlalako, amandla begodu nobujamo boburholi bendabuko, lapha kufanele khona.
2. Iinjamiso ezifakwe emThethwenisisekelo wesiFunda namkha umThethosisekelo otjhugululiweko ngokuya kwepharagrafu (a) namkha (b) yesigatjana (1)—
a. kumele zikhambisane nemigomo amunyethwe sigagaba 1 neSahluko 3; begodu
b. angeze athwesa isifunda nanyana ngimaphi amandla namkha imisebenzi loyo ewela—
i. ngaphandle kwendawo elawulwa siFunda ngokuya kweHlelokambiso 4 neyesi- 5; namkha
ii. ngaphandle kwamandla nemisebenzi ethweswe isiFunda ngoyalelwa ziingaba zomThethosisekelo.

144. Ukuqinisekiswa KwemiThethosisekelo YeemFunda
1. Nnagabe isiBethamthetho sesiFunda siphasise namkha sitjhugulule umThethosisekelo, uSomlomo wesiBethamthetho kumele adlulisele umtlolo loyo womThethosisekelo namkha wetjhugululo lomThethosisekelo eKhotho yomThethosisekelo bona iwuqinisekise.
2. Akunamtlolo womThethosisekelo wesiFunda namkha umThethosisekelo otjhugululiweko ozakuba mThetho bekufike lapha iKhotho yomThethosisekelo iqinisekisa bona—
a. umtlolo loyo ophasiswe ngokuya kwesigaba 142; begodu
b. umtlolo loyo woke uzalisa iindingo zesigaba 143.

145. Ukutlikitlwa, Ukwaziswa Nokulondwa KwemiThethosisekelo YeemFunda
1. UNdunakulu wesiFunda kumele amukele begodu atlikitle umtlolo womThethosisekelo wesiFunda namkha umThethosisekelo otjhugululiweko nesele uqinisekiswe yiKhotho yomThethosisekelo.
2. UmTlolo owamukelwe bewatlikitlwa nguNdunakulu kumele ukhangiswe kuGazede kaRhulumende weNarha begodu ubamThetho ekwazisweni kwawo namkha elangeni lamuva, eliquntwe ngokuya komThethosisekelo namkha umThethosisekelo otjhugululiweko.
3. Umtlolo otlikitliweko womThethosisekelo namkha umThethosisekelo otjhugululiweko wesiFunda ubufakazi obuzeleko beenqalelelo zawo begodu, emva kokwaziswa, kumele udluliselwe eKhotho yomThethosisekelo bona iwubulunge.
ImiThetho Etjhayisanako

146. Ukungakhambisani Phakathi KomThetho WeNarha NewesiFunda
1. Isigabesi sisetjenziswa nangabe kunokutjhayisana hlangana komThetho weNarha nomThetho wesiFunda owela ngaphasi kwendawo yokusebenzela eerheliswe eHlelwenikambiso 4.
2. UmThetho weNarha osebenza ngokufana manqophana neNarha zombelele usebenza ngehla komThetho wesiFunda otjhayisana nawo nangabe imibandela elandelako iyazaliswa:
a. UmThetho weNarha uqalane nendaba engeze yalawuleka kuhle ngokwemiThetho ephasiswe ngileso naleso siFunda ngokwehlukahlukana;
b. UmThetho weNarha usebenza ngendaba leyo okumele bona nakuzakusetjenzwa ngayo ngepumelelo, kutlhogeka ifaniswano eNarheni zombelele, begodu umThetho weNarha uletha ifaniswano ngokusungula—
i. imigomo namazinga;
ii. amaphahla; namkha
iii. imithethokambiso yenarha.
c. UmThetho weNarha uyadingeka ukubonelela—
i. ukuvikeleka kwesitjhaba;
ii. ukubumbana kwezomnotho;
iii. ukuvikeleka kwezorhwebo ngokuhlanganyela ukusabalaliswa kwepahla yokurhwetjwa, imali nezomsebenzi ;
iv. ukuthuthukiswa kwemisebenzi yezomnotho nangale kwemikhawulo yemfunda;
v. ukukhuphula izinga lokufana kokulingana namkha ikghono lokufumana izenzelwa zakaRhulumende; namkha
vi. ukuvikeleka kwebhoduluko.
3. UmThetho weNarha uba ngehla komThetho wesiFunda nangabe umThetho weNarha unqophe ekuvimbela igadango elingazwakaliko lesiFundeso—
a. elingakhubaza umnotho, zepilo neenrhuluphelo zokuvikeleka kwesinye isiFunda namkha iNarha yoke; namkha
b. elingariyadisa ukusetjenziswa kwendlela yekambiso yezomnotho wenarha zombelele.
4. Nangabe kunombango manqophana nokobana kungenzeka yini bona umThetho weNarha utlhogeke ngomqopho otlolwe esigatjaneni (2) begodu nokobana umbango uza ngaphambi kwesiqunto seKhotho, iKhotho kumele, ihlolisise ukwamukelwa namkha ukwaliwa komThetho mKhandlu weNarha ongamele iimFunda.
5. UmThetho wesiFunda uba ngehla komThetho weNarha nangabe isigatjana (2) nesesi- (3) asikasetjenziswa.
6. UmThetho obekwe ngokuya komThetho wePalamende namkha umThetho wesiFunda ungakhona kwaphela nangabe umThetho lowo uphasiswe mKhandlu weNarha ongamele iimFunda.
7. Nangabe umKhandlu weNarha ongamele iimFunda awufikeleli esiquntwini phakathi kwamalanga ama- 30 wokuhlala kwawo kokuthoma ngemva kokudluliselwa komThetho lowo kiwo, umThetho lowo kumele uthathwe ngazo zoke iindlela njengomThetho ophasiwe mKhandlu weNarha ongamele iimFunda.
8. Nangabe umKhandlu weNarha ongamele iimFunda awamukeli umThetho odluliselwe kiwo ngokuya kwesigatjana (6), kumele, phakathi kwamalanga ama-30 ngemva kwesiqunto sawo, uthumele amabanga atjhoko bona kubayini ungakavumeli umThetho lowo esiphathisweneso esidlulisele umThetho lo kiwo.

147. Ukutjhayisana Okhunye
1. Nangabe kuba khona ukutjhayisana hlangana nomThetho weNarha nesiqalelelo somThethosisekelo wesiFunda manqophana—
a. nendaba,ephathelene nomThethosisekelo khulukhulu okutlhogakala bona iphasiswe mThetho weNarha, umThetho weNarha lowo uba khona ngehla kwesiqalelelo esithintekako somThethosisekelo wesiFunda;
b. nokungenelela phakathi kweNarha ngokomThetho ngokuya kwesigaba 44(2), umThetho weNarha uba ngehla kwesiqalelelo somThethosisekelo wesiFunda; namkha
c. nendaba engaphakathi kwendawo yokusebenza erhelweni leHlelokambiso 4, isigaba 146 isetjenziswa kwanga siqalelelo esithintekako somThethosisekelo wesiFunda lapha umThetho wesiFunda kukhulunywa ngawo khona esigabenesi.
2. UmThetho weNarha okukhulunywa ngawo esigabeni 44(2) uba ngehla komThetho wesiFunda manqophana neendaba eziphakathi kweendawo zomsebenzi ezirheliswe eHlelwenikambiso 5.

148. Ukutjhayisana Okungararululekiko
Nangabe umbango omanqophana nokutjhayisana ungakghoni ukurarululwa yikhotho, umThetho weNarha uba ngehla komThetho wesiFunda namkha umThethosisekelo wesiFunda.

149. Ubujamo BomThetho Ongakabikhona
Isiqunto seKhotho sokobana umThetho uba ngehla komThetho omunye asitjho bona umThetho otjhidiswako ophelelwa mamandla womThetho, kodwana umThetho omunye lowo uhlala ungasebenzi nakusolo ukutjhayisanokho kuragela phambili.

150. Ihlathululo Lokutjhayisana
Lokha nawutjheja ukutjhayisana okubonakala kwanga kukhona hlangana nomThetho weNarha newesiFunda, namkha hlangana komThetho weNarha nomThethosisekelo wesiFunda, enye nenye iKhotho kumele ikhethe nanyana ngiyiphi ihlathululo ezwakalako yomThetho namkha umThethosisekelo lowo obalekela ukutjhayisana ngehla kwananyana ngiyiphi enye ihlathululo eletha ukutjhayisana.