Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Annopol

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 39 ]Annopol, nazwa kilkunastu wsi i osad, założonych przeważnie w XVIII stuleciu, kiedy rozszerzyła się moda tworzenia nazw od imion kobiecych z końcówką pol; nazwy te utrzymały się tam głównie gdzie nie było przedtem dawniejszych, najczęściej jednak jako nie zgodne z duchem języka i niezrozumiałe dla ludu, znikły, lub egzystują tylko na piśmie i w mowie klas wyższych. Dwie miejscowości t. n. pomięszane zostały mylnie przez Enckl. Org. (tak większą jak i mniejszą), która je złączyła w jedno i przypisała koleje A. wołyńskiego osadzie nadwiślańskiej.

Annopol, 1) A., osada, dawniej mko, w gm. t. n., pow. janowski, należy do sądu gminnego okr. I w Gościeradowie, odległe od m. pow. 45 w., od Lublina 73 w., od Warszawy 225 w., leży niedaleko Wisły i połączone jest z Józefowem drogą bitą drugiego rzędu. A. założony został na gruntach wsi Rachów (ob.) i pod tą nazwą najwięcej znany, ponieważ cały ruch handlowy i przemysłowy skoncentrował się w położonym nad Wisłą Rachowie. A. należy do parafiii w Świeciechowie i posiada tylko kaplicę murowaną z XVII wieku. Ludność osady wynosi około 1,000 dusz.

2) A.. gm., pow. janowski, gub. lubelska, posiada 3 szk. pocz. w Rachowie, Świeciechowie i Grabówce. Z fabr. zakładów istnieją tu huta szklanna, gorzelnia parowa, browar, smolarnia. Ludność obecna gm. A. wynosi 4,595, rozległość 18,225 morgów. Ziemia na powiślu bardzo dobra. Obficie rodzi się rzepak i jęczmień; na wzgórzach ziemia pomięszana z krzemionką. Wzorowego gospodarstwa gmina ta nie ma. Lasów jest 5,600 morgów, w opłakanym stanie.

3.) A., dobra, pow. janowski; w skład ich wchodzi: A. osada, Rachów wś i folwark, Jakóbowice wś, Chamówki wś, tudzież Łąg wś nad Wisłą w pow. sandomierskim.

4) A. folw. dóbr Zakrzyn, pow. turecki, gm. Strzałków. Br. Ch.

Annopol, 1) A. mko, pow. ostrogski, od Ostroga na wschód o 30 w. położony (przez A. przechodzi dawna dr. pocztowa do Żytomierza), od Korca 28 w., od Sławuty 16 w., od rzeki spławnej Horynia 26 w., od szosy brzesko-kijowskiej 15 w. Miasteczko rozrzucone na płaszczyznie nad niewielkim stawem, uformowanym z dwóch rzeczek: Soroki i Czołomina, wypływających z lasu Kurasza, Ma 13 jarmarków w ciągu roku. Mko zabudowane w czworobok, rynek dosyć obszerny, na którym stoi ze 30 murowanych sklepów, zabudowanych w klamrę, pod jednym dachem, i kilkadziesiąt drewnianych straganów. Pierwotnie ta osada nazwana była Glinniki, dziś zaś wieś tego nazwiska na połud., za stawem, oddzielona od m. A. groblą i jest przedmieściem m. A., z folwar. dziedzica i cerkwią murowaną. Gdzie dziś jest miasteczko, był drewniany kościołek z klasztorem, także drewnianym, niegdyś ks. karmelitów. Podlug działu książąt Ostrogskich Janusza i Aleksandra r. 1602 dopełnionego, wieś Glinniki przeszła na własność ks. Aleks. [ 40 ]Ostrogskiego, wojewody wołyńskiego, później prawem spadku przeszła do ks. Jabłonowskich. Antoni Jabłonowski po śmierci pierwszej swej żony pojął Annę Czaplicównę i od jej imienia przezwał Glinniki A., uzyskał 1761 r. przywilej na miasteczko i jarmarki, wybudował olbrzymi pałac, który obecnie w części tylko istnieje, założył przy nim ogromny park, upiększył go podług dawnego stylu szerokiemi ulicami i kamiennemi posągami. Syn zaś jego Antoni Jabłonowski, wojewoda poznański, fundował na przedmieściu Glinniki, po za stawem, murowaną unicką cerkiew, jako też wzniósł mury parafialnego kościoła, które dotąd stoją nieukończone. Obecnie A. należy do ks. Leona Czetwertyńskiego. Gdy 1821 w. Ostrogu pogorzał monastyr (po-jezuicki), gdzie miał rezydencyą biskup wołyński, Stefan Romanowski, i seminaryum duchowne prawosławne, tenże biskup przeniósł swoją rezydencyą wraz z konsystorzem i seminaryum do pałacu annopolskiego i w sali pałacowej urządził swą cerkiew domową. Jego następca Ambroży przeniósł się do gub. msta Żytomierza wraz z konsystorzem i seminaryum. Od A. ku pułnocy są mogiliska w dosyć znacznej liczbie, tatarskie, albo z wojen kozackich. Tu na polach annopolskich w r. 1820 naczelny wódz wojska polskiego i korpusu litewskiego, cesarzewicz W. Ks. Konstanty miał rewią korpusu litewskiego. W A. jest biuro komisarza stanu policyjnego, zarząd gminny i sąd gminny. Jest tu drewniana synagoga żydowska i fabryka prostego sukna. Żydzi, bardzo liczni, przeważnie trudnią się handlem a włościanie uprawą roli; ziemia nieszczególna, grunt więcej żytni niż pszenny, wieśniaczki zaś trudnią się przędzą lnu, konopi i wełny, z których na własne potrzeby tkają płótna i proste sukna. Mko liczy wszystkich wyznań do 2,000 dusz. Tutejszy kośc. paraf. Św. Ducha, 1752 wzniesiony, pogorzał, i nabozeństwo odbywa się w kaplicy cmentarnej. Paraf. kat. A. dekan. ostrogskiego liczy wiernych 1264. Jest tu w A. szkoła parafialna, do której uczęszczają i dzieci wieśniaków. Z. Róż.

2.) A., dobra ksiąząt Radziwiłłów, pow. miński, gub. mińska, nad rzeką Ptyczą, gm. Samochwałowice, w 3-m okręgu sądowym, w 2-m stanie policyjnym, o 25 w. od Mińska. Do początku wieku 18-go to miejsce zwało się Kropicą i należało do zamożnej rodziny Chaleckich. Wieś w pobliżu A. do dziś dnia zwie się Kropicą. Anna Chalecka w pierwszej połowie XVIII stulecia poślubiona Albrechtowi Radziwiłłowi wniosła mu w posagu Kropicę, więc odtąd przezwano rezydencyą i dobra A. Przemieszkało tu pięć pokoleń tego nazwiska, a obecnie A. zostaje w dożywotniem władaniu księżnej Joanny z domu Szafnagel, wdowy po Aleksandrze Radziwille. Prowadzi się tu wzorowe gospodarstwo. Włościanie dóbr A. oddawna odznaczają się dobrobytem a nawet względną oświatą. Po odseparowaniu ziemi włościańs., pozostało we władaniu dworu przeszło 6,000 morgów pól, sianożęci i lasu. Ziemia wszędzie urodzajna,. Na uwagę w A. zasługuje odwieczny, niewiadomo przez kogo zbudowany, podobno z modrzewia, kościół. Tu w sklepach znajdują się groby Radziwiłłów linii annopolskiej. Parafia liczy 4000 dusz obojej płci. W dniu Bożego Ciała zwyczaj uświęcił tu kiermasz; wtedy się zbiera mnóstwo ludu i drobny targ się odbywa, choć zabawa najbardziej znęca tu zamożny gmin. W pałacu jest nieco pamiątek narodowych i Radziwiłłowskich, nieco dokumentów, sporo ksiąg i obrazów domu Radziwiłłów, tudziez niektóre dzieła sztuki, a wszystko to przechowuje się ze znajomością rzeczy.

3.) A., folw., pow. słucki, własność Grotusa od r. 1834. Al.Jel.

Annopol, wś, pow bracławski, rozl. 2000 dz. ziemi włośc., ludn. 507 dusz męz. Należy do Jaroszyńskiego, dawniej Czetwertyńskich.

Annopol, po łotew. Anapols, wś, pow. lucyński, parafii posińskiej, własność Benisławskich, niegdyś Borchów.