Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Działdowo
[ 262 ]Działdowo, niem. Soldau, miasto w powiecie niborskim, Prusy wschodnie, w błotnistej okolicy, która ztąd imię swoje wzięła, na bitym trakcie do Lidzbarka, Niborka i Dąbrowna. Przeszło pół mili od Kongresówki, 2 mile od Niborka. Miało zamek warowny, założony r. 1306 za Krzyżaków. Miasto zostało zbudowane r. 1349, posiadało obszaru przy fundacyi 30 włók, oprócz innych pomniejszych gruntów. Dz. wraz z całą okolicą zamieszkane było od niepamiętnych czasów. Teraz jeszcze natrafiają tu liczne grobowiska pogańskie. Prawie w każdej wiosce do niedawnego czasu można było widzieć nasypy grobowe, z niemiecka zwane Capornen (?), które do wysokości dwóch sążni dochodziły. W pobliskiej wiosce Koszelewki (Kl. Koschlau) znaleziono aż 15 kręgów kamiennych poustawianych (Steinrundberge), w których znajdowały się liczne grobowe urny. Na zamku Dz. zasiadali wójtowie (Vögte) krzyżaccy, którzy pobliższym obwodem zarządzali. Wójtostwo to obejmowało oprócz m. Dz. i zamku z folwarkiem lennych dóbr 111 i to 66 na chełmińskiem prawie urządzonych (Kölmische Dienste) i 45 staro pruskich; niemieckich wsi 11 o 690 włókach czynszowych; pruskiej wsi żadnej nie było; młyny 2 czynszowały 210 korcy żyta; probostw wiejskich 11. Działdowo wiele ucierpiało w czasie wojen, najprzód krzyżaków z litwinami r. 1377. R. 1409 przez litwinów spalone. Rok później po zwycięstwie pod Grünwaldem przez Władysława Jagiełłę oddane Ziemowitowi księciu mazowieckiemu; wkrótce przez krzyżaków napowrót zdobyte. R. 1454 kiedy całe Prusy połączyły się z Polską jako ojczyzną swoją, mieszkańcy tutejsi wypędzili krzyżacką załogę i koronie się oddali. W r. 1455 zamek znowu opanowali krzyżacy. Wtedy Jan Kołdaczek z wojska Jagiełly, zmyśliwszy nazwisko komtura elbląskiego, wszedł do Działdowa, zamek odebrał, miasto spalił. Król szwedzki Karol Gustaw miał w Dz. główną swoją kwaterę r. 1656. W r. 1737 i 1748 Dz. wiele od pożarów ucierpiało. Obecnie Dz. liczy około 3000 dusz, ma kościół luterski zabrany katolikom w czasie reformacyi, pocztę, stacyą telegr. Zamek krzyżacki dość dobrze jeszcze zachowany. R. 1701 król Fryderyk oddał kaplicę zamkową na użytek [ 263 ]tutejszej gminie reformowanej. Katolicy od samych początków luterskiej reformacyi pozbawieni byli nabożeństwa. Dopiero w r. 1858 założono tu stacyą misyjną, którą już w r. 1860 d. 20 stycznia na osobną parafią zamieniono. Kościół teraz nowo budowany poświęcił biskup obecny chełmiński, Jan Nepomucen Marwicz, d. 17 sierpnia 1862; tytuł mu nadał św. Wojciecha. Dusz zawiera parafia działdowska 1730, w mieście 450; wiosek należy do niej 40, dekanatu jest nowo utworzonego pomezańskiego (w dawniejszej Pomezanii), dyecezyi chełmińskiej, patronatu biskupiego. W miejscu znajduje się oprócz szkół luterskich także prywatna katolicka szkoła, którą utrzymuje ze składek towarz. dyecezyalne św. Wojciecha i św. Bonifacego, które także i proboszcza utrzymuje. Przemysł i rękodzielnictwo są tu dosyć ożywione: jest fabryka sukna, warsztaty płótna, skór i t. d. W pobliżu miasta znajdują się źródła wody mineralnej żelaznej i kopalnie rudy żelaznej. Jarmarki odbywają się: 4 razy na bydło, 2 razy na owce, 2 razy na płótno, 4 razy kramne. Kś. F.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|