Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Duksztygał
[ 214 ]Duksztygał stary czyli czarny, po łotewsku Małnajs Duksztugołs, wieś i dobra niegdyś rozległe w Inflantach polskich, nad obszernem jeziorem Raźno, mającem dwie mile długości i milę szerokości, w powiecie rzeżyckim, o 2 mile od m. Rzeżycy położone, od czasów krzyżackich aż do końca panowania króla polskiego Augusta II wchodziły w skład dziedzicznych posiadłości polsko-inflanckiej gałęzi Manteufflów, której w r. 1546 przez mistrza krzyżackiego Hazenkampa na prawie lenno-wieczystem nadane zostały. W r. 1561 król Zygmunt August utwierdza je jako dziedziczne w domu Jana Manteuffla. W r. 1729 Anna Gertruda Manteufflówna wnosi je wraz z równie obszerną Rezenmujżą w dom Wereszczyńskich. W skład klucza duksztygalskiego, zajmującego niegdyś 8650 dzies. obszaru, wchodziły: 1) Duksztygał czarny, obecnie własność mieszczanina Rybakowa, od Czechowicza w r. 1865 nabyta, liczy zaledwie 583 dzies., z których 192 zajmuje obszar leśny; 2) Czarne, niegdyś folwark Duksztygalski, własność dziedziczna Byszewskiej po Czechowiczach; 3) Żogoty, o wiorst 16 od Rzeżycy oddalone, obecnie własność admirała Samuela Mofeta, w r. 1864 od Józefa Wereszczyńskiego nabyta i 1837 dzies. licząca, z których 813 do włośc. należy. Majętność ta ma 467 dzies. lasu, stanowi osobną gromadę Żogocką, należącą do gminy Rezenmujskiej; 4) Zosna, o wiorst 18 od Rzeżycy oddalona, obecnie własność mieszczanina Orłowa, od Czechowiczów w r. 1864 nabyta, w skład gminy Rozentowskiej wchodząca, liczy ziemi dworskiej 1914 dziesięcin a włościańskiej 1592; 5) Kornelin, o wiorst 24 od Rzeżycy oddalony, obecnie własność mieszczanina Kontowa, w r. 1865 również od Czechowicza nabyta; liczy ziemi dworskiej 393 dzies., z tego lasu 152 dz., i wchodzi w skład gminy kownackiej; nakoniec 6) Rosica, o 3 i pół mil od Rzeżycy oddalona, obecnie własność mieszczanina Chlebnikowa, w r. 1866 od sukcesorów Józefa Wyżyckiego nabyta; liczy 1720 dz. ziemi dworskiej, 600 dz. ziemi włościańskiej i ma obszar leśny wynoszący 1034 dzies.; należy do gminy kownackiej. Nie można ominąć wzmianki, że były właściciel Rosicy ś. p, Józef Gerald-Wyżycki w r. 1845 wydał cenne dzieło pod tytułem: „Zielnik ekonomiczno-techniczny“ i t. d. w którem florę Inflant polskich wyczerpująco opisał. Tenże badacz miejscowej przyrody, mąż czynny, mający niezaprzeczone zasługi w ulepszeniu gospodarstwa swojej okolicy, już w 1843 ogłosił interesującą i należycie opracowaną rozprawę „o torfie,“ w której nawet skreśla [ 215 ]historyą kopalni torfowych w tym kraju (G. Manteuffel „Inflanty“ str. 33–35). Lud tu przeważnie łotewski rzym.-katol. wyznania. Duksztygał czarny stanowi dotąd osobną parafią rzym.-katol., należącą do dekanatu rzeżycko-raźnieńskiego. Kościół tutejszy paraf. wzniesiony pod wezwaniem Świętej Trójcy nad jeziorem Raźno, na wyniosłości „Czarną“ przez lud okoliczny zwanej, zawiera cudowny obraz Matki Boskiej, w wielkiej czci u miejscowej ludności będący. W roku 1827 odbudowano tu nanowo kościołek drewniany. Czasu pierwotnej erekcyi dojść nie można. Parafia Duksztygału czarnego nieliczna, gdyż włościanie żogoccy i zosnieńscy po większej części do parafii rezenmujskiej, a kornelińscy i rosiccy do parafii kownackiej już w wieku przeszłym zaliczeni zostali. To też parafia Dukszt. czarnego w r. 1880 liczyła wiernych tylko 1238 płci obojga. Rewizye inflanckie z lat 1583–1599 w języku łacińskim pisywane, Duksztygał czarny nazywają stale Duxtigal, a sąsiedni obecnie zwany Duksztygał Szadurskich nosi w nich miano Dustechal. Zarząd gminny Duksztygału czarnego w Rezenmujży, zarząd policyjny w Rzeżycy. G. M.
[ 215 ]Duksztygał Szadurskich, wieś i majętność w Inflantach polskich, nad północno-zachodnim brzegiem jeziora Raźna, w powiecie rzeżyckim, o 2 i pół mili od m. Rzeżycy oddalona, stanowi obecnie własność dziedziczną Maryi z Szadurskich Pruszyńskiej. W r. 1880 liczono tn ziemi dworskiej 1796 dzies., w tej liczbie 688 dzies. lasu, tudzież ziemi włościańskiej 1300 dzies. Majętność ta, zwana niegdyś Dustechal, w latach 1598–1602 stanowiła dziedziczną posiadłość rycerskiego rodu de Tursom, a przed rokiem 1582 należała do Magdaleny de Valkershann (czytaj Falkierzan) dziedziczki zamku Wolkimborg i dóbr Siebendorf w granicach dzisiejszego Zielonpola w tymże powiecie rzeżyckim położonych. W r. 1603 król Zygmunt III nadaje pułkownikowi Mikołajowi Szadurskiemu, dzielnie przeciw Szwedom załogą zamku rzeżyckiego dowodzącemu, za zasługi wojenne majętność Dustechal, zwaną odtąd Duksztygałem Szadurskich. Od końca zeszłego stulecia istnieje tu parafialny kościołek, wzniesiony pod wezwaniem Narodzenia N. P. Maryi, obecnie w smutnym stanie będący. Wchodzi on w skład dekanatu rzeżycko-raźnieńskiego. Parafia Duksztygału Szadurskich, niemal z samych Łotyszów złożona, w roku 1880 liczyła wiernych 1169 płci obojga. Zarząd gminny w Kownacie, zarząd policyjny w Rozentowie. G. M.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|