Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Dukszty

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 213 ]Dukszty 1.) mko, pow. wileński, w 1 okr. polic., w 6 ucząstku 1 sądowego (wileńskiego) okręgu, nad rzeką tegoż nazwiska, dopływem prawego brzegu Wilii, o 25 w. na płn. zach. od Wilna; posiada paraf. mur. cerkiew prawosławną z kaplicą na cmentarzu. Paraf. prawosławna wileńskiego błahoczynja (dek.) posiada w swym obrębie, oprócz parafialnej, jeszcze dwie cerkwie i liczy parafian mężczyzn 323, kobiet 279. W 1647 r. Dorota z ks. Giedrojciów Dowborowa fundowała w D. z pruskiego muru kaplicę z altaryą, należącą do Kiernowa. Pijarowie wileńscy, których D. następnie stały się własnością, w r. 1772 wznieśli tu z takiegoż muru kościół, wyrokiem biskupa Massalskiego wkrótce zamieniony na parafialny, z dołączeniem wzmiankowanej altaryi kiernowskiej, wynoszącej 12000 złp. Rektor pijarów wil. był zwykle proboszczem D., utrzymując w nich zastępcę. Ostatnim takim zastępcą rektora był ks. Bonawentura Pietkiewicz, który po kasacie pijarów, wespół z ks. Joachimem Dębińskim, b. rektorem i prowincyałem, tłumaczem „Filozofii Życia“ Szlegla, zarządzał parafią. W r. 1850, kiedy kościół po-pijarski stał prawie w ruinie, ks. Dębiński przedsięwziął zupełną jego restauracyą podług planu architekta Szachta i Tomasza Tyszeckiego. Tylko 482 ruble mając do dyspozycyi, rozpoczął dzielny ex-prowincyał pijarski budowę świątyni. Lecz gdy kraj przyszedł z pomocą i w ciągu lat 6 zebrano ze składek przeszło 15000 rs.; gdy sąsiedni obywatele dostarczyli materyału budulcowego i żywności dla robotników; gdy wspomniany architekt, Tyszecki, przyjął bezpłatnie dyrekcyą budowy i doprowadził ją do końca, a amatorowie-artyści ofiarowali płody swojego pędzla do upiększenia świątyni; gdy bezustannie czynny ks. Dębiński nie ustawał w pracy: w lat 7 stanął piękny i bogaty kościół gotycki, ozdoba tego ustronia Litwy, a ostatnia pamiątka zasłużonego w kraju zakonu. Na cmentarzu w D. znajdują się groby kilku zasłużonych w nauce oo. pijarów: Golańskiego profes. b. uniw. wileńsk., Sieradzkiego, Daniłowicza i Głogowskiego. W r. 1865 duksztańska par. katol. była klasy 5, dek. wileńskiego i liczyła 1823 parafian, rozdzielonych w następnym roku pomiędzy parafie suderwiańską i kiernowską. (Syrokomla-Wycieczki po Litwie tom 2; str. 78–89. K. hr. Tyszkiewicz — Wilia i jej brzegi str. 213–217). Mko D. ma obecnie 78 mk., i jest własnością Jana Małygina i włościan miejscowych. R. 1866 miało 8 dm., 73 mk.

2.) D., mko, pow. nowoaleksandrowski, gub. kow., o dwie wiorsty od kolei żelaznej petersb.-warszaw., stacyi nazwanej Dukszty, o 28 w. od m. pow. Majątek D. zajmował 2339 dzies. Dawne dziedzictwo ks. Giedrojciów, dalej Stabrowskich. Roku 1573, 29 października, Tomasz i Jan Maciejowiczowie Dusiaccy Rudominowie bracia rodzeni kupują je od Wojciecha i Zofii z Pokrzywnickich Stabrowskich. Kościół filialny pod tytułem Podwyższenia św. Krzyża wystawiony kosztem Jana Rudominy w r. 1601; dalej Jan i Zofia z Suffczyńskich Rudominowie we wszelkie sprzęty kościół opatrzyli. Od Tomasza Rudominy star. daugieliskiego Dukszty przechodzą na syna jego Konstantego, dalej na Piotra podczaszego orszańskiego Rudominów. W roku 1698 następuje dział między synami Piotra, Tomaszem-Konstantym i Janem Kazimierzem. W roku 1730 Tomasz sprzedaje swą część Antoniemu synowcowi swojemu; dalej po śmierci w 1756 r. Antoniego podkom. przechodzi na syna jego Mikołaja marsz. braśławskiego; [ 214 ]dalej od 1775 do 1788 pod dożywocie żony Mikołaja Rozalii z Platerów, która gdy w roku 1789 życie zakończyła, przeszło we władanie syna jej Józefa chorążego brasł. Gdy ostatni potomek tej linii Rudominów Tadeusz syn Józefa, dzieląc losy cesarza Napoleona I, w roku 1813 swój żywot chlubnie zakończył pod Lipskiem, Dukszty przeszły na 7 sióstr jego, lecz w skutek działu zostały własnością najmłodszych dwóch sióstr Jystyny Biegańskiej, podkomorzyny brasławskiej, oraz Elżbiety Pakoszowej, chorążynej lepel.; lecz Justyna Biegańska, spłaciwszy swą siostre, została jedna przy Duksztach i przekazała je swemu synowi Wincentemu Biegańskiemu, marszałkowi szlachty pow. nowealeksandrowskiego i kamerjunkrowi JCM. W Duksztach są groby jak Rudominéw tak i Biegańskich, oraz malarza Rustema. Dukszty pamiętne są że w nich przebywał jakiś czas ks. Baka Soc. Jesu. Dukszty od roku 1573 do 1813 to jest przez lat 240 było nieprzerwanie we władaniu Rudominów. Jest tu zarząd gminy liczącej dusz 1198, nad jeziorem Pereświt mający położenie. Druga część Dukszt, dawniej zwana Pereświt, była dziedzictwem domu Steckiewiczów, z których Stanisław i Maryanna z Kopciów Steckiewiczowie dają prawo zastawne na Dukszty czyli Pereświt Janowi Maciejowiczowi Rudominie. Roku 1592 wydają ciż Steckiewiczowie prawo przedażne Tomaszowi Rudominie star. daugieliskiemu za 1000 kop gr. lit. R. 1592. Anna i Katarz. Steckiewiczówny sprzedają swe części bratu swemu Stanisławowi Steckiewiczowi. Później D. przechodzą do Ciołków Komorowskich, z których Andrzej roku 1625 prawem darowizny ustępuje synowi swemu Stanisławowi pisarzowi lit. połowę majętności pereświckiej. Roku 1678 następuje dział między Samuelem, Aleksandrem i Gabryelem Komorowskiemi. Roku 1681 Gabryel Komorowski sprzedaje swą część braciom swoim Samuelowi i Aleksandrowi. Roku 1686 Aleksander Komorowski swoją połowę majętności Pereświaty-Dukszty ustępuje synowcowi swojemu Janowi Samuelowiczowi Komorowskiemu. R. 1689 Jan Komorowski czyni intromissyą do połowy majętności po zeszłym stryju swoim Aleksandrze Komorowskim. R. 1686 Samuel i żona jego z Chmielnickich sprzedają drugą połowę Janowi synowi swemu. Roku 1696 Jan Komorowski i Helena z Benisławskich sprzedają całą majętność Pereświaty Tomaszowi Rudominie stolnikowi i sędziemu brasław. Stacya D. dr. żel. petersb.-warsz. leży między Ignalinem a Nowoaleksandrowskiem, o 117 w. od Wilna. J. W., A. K. Ł.

Dukszty albo Pereświt, Pereświaty, jezioro w pow. nowoaleksandrowskim, gub. kow., na północ od mka t. n., na wschód od jez. Łodzie, dług. 3 i pół, szer. 2 i pół w., przyjmuje z półn.-zach. Żegarynkę a na płd.-wsch. łączy się z jez. Berżony i Ślepem.