Reproduction fac-similé d'un dessin (Bartholomeu Lourenço de Gusmão)/Delineatio machinæ artificiosæ

by Bartolomeu Lourenço de Gusmão

[ 14 ]

Arch. Vat. Fondo Bolognetti nº 116, pag. 69-72.

Delineatio machinæ artificiosæ, qua mediante, spatio 24 horarum 200 milliaria volatus per ærem confici, exercitibus longe distantibus præter mandata, milites, commeatus, aliaque necessaria, ut et obsessis locis, cæt[er]orum^[1] litteræ, merces, pecuniæ citissime transmitti possunt; ut exposita^[2] copia alicuius ad Regiam Lusitaniæ maiestatem ab uno Brasiliensi religioso exhibiti supplicis libelli percipiendum; et eiusdem probatio (qualis iam altitudine 10, orgiarum in ære facta) denno proxima die 24 Julij 1709 exhiberi debet.

---

EXPOSITIO HUIUS FIGURÆ. ORDINE ALPHABETICO

A : Designat vela, quibus ær scindatur, eo quo necesse fuerit vertibilia.

B : Monstrat speciem timonis, navim dirigendi, ne casualiter, sed pro arbitrio Directoris, seu Artificis moveatur.

C : Exhibet corpus navis, cuius prora, et puppis forma concharum terminatur, in quarum cavitatibus fistulæ, eisque accomodati follis deffectum venti supplentis.

D : Sunt due Alae, ad hoc solum^[3], ut navis in æquilibrio teneatur, sine quo nullatenus vento dirigi posset.

E : Binæ sphæræ arcanum attractionis continentes, illæ ex metallo. conflatæ, aptæ tegendo, ne destruantur magnetes sphærarum Basi sunt inclusi, attrahentes corpus navis, quod ex laminibus ferreis confectum, ex certis viminibus contextis obductum, ac secundum proportionem hominum, quorum decem, vel undecim, cum inventore navis portare debet, accomodatum est.

F : Proponit tectum ex filis ferreis reticulatum, quæ fila multitudine magnorum globorum succinorum repleta insigni activitate navim in alto suspensam tenendi adminiculo erunt, et hoc per calorem radiorum solis, quibus dicti succini viminatos centones^[4] attracturi sunt.

G : Ostendit suum artificem, qui Astrolabio, mappa marina, et Amusio altitudinem solis metitur, et hinc Geometricum sphæræ punctum (in quo degit) scrutatur.

H : Indicat magnetem, seu acum nauticam ; nam defectu huius male quis iter suum prosequeretur, cum nec via sine illa cognoscenda, nec invenienda.

I : Tandem rotas, cum funibus exprimit, quibus vela, iuxta exigentiam aut expanduntur, aut constringuntur.

[ Img ]

[ Img ]

[ Img ]

[ Img ]

Cette description latine doit, probablement, être la même qui figurait, en allemand, sur une feuille volante viennoise, imprimée en 1709, contenant la description de la machine de Gusmão (ainsi que l’a rapporté le courrier François Gualzeti, à la fin du mois de mai 1709), reproduite par M. le comte de Klinckowstroem.

Nous avons reproduit (dans notre ouvrage : Académie aéronautique BARTHOLOMEU DE GUSMAO, son rôle et son action, etc., Lausanne, Imprimeries Réunies, 1913) le frontispice de cette feuille volante, ainsi que le dessin du ballon de Gusmão, qui correspond exactement à celui qui figure dans cette description latine, retrouvée au Vatican.

---

[ 15 ]

SUPPLEX LIBELLUS AD REGIAM LUSITANIA MAIESTATEM
AB ALIQUO RELIGIOSO BRASILIENSI EXHIBITUS

Pater Bartholomæus Laurent[ius] proponit machinam se invenisse, qua multo velocius per ærem, quam terra, marive possit iter institui, ita ut spatio 24 horarum ducenta quandoque milliaria confici; mandata copiis bellicis dari; consilia prope eo tempore, quo conclusa transmitti valeant; quod regiæ maiestati vestræ eo magis conducit, quo eiusdem regna longius invicem distant; et ex dilatione regij consilij sæpius proventuum, limitumque augmenta in illis conservari nequeunt; mercatoribus litteras suas, et merces velocius isthac machina transmittendi facultas ; locis obsessis auxilia, milites, annonam, arma aliaque necessaria ferrendi, aut etiam ex illis quæ placita fuerint, sine hostium obstaculo auferrendi, commoditas erit. Cum etiam Lusitani sub polis mundi proxima iacentes regiones detexerint^[5], in maiorum succrescet gloriam, quod hanc tam utilem machinam per ærem volandi adiuvenerint; quod arcanum tot nationes detegere conatae assequi nedum poterant ; et quemadmodum defectu mapparum geographicarum tot infortunia, tot naufragia, per orbem accidunt ; sic mediante laudabili hac machina, situs Globi Terraquei facilius cognosci, ut et alia quamplurima memorabilia maiestati vestræ palam fieri poterunt. Quoniam vero per utilitatem huius machinæ innumeræ confusiones evenire possent, ut istæ evitentur, uni dumtaxat Directori eiusdem committenda foret, qui ab ordinatione Majestatis vestræ dependeat, omnes autem contra nitentes poena cohibeantur. Maiestas vestra dignetur supplicanti privilegium concedere, ne ullus alius audeat positive [?] hac machina uti ; minus imitatione consequi, sine speciali præfati supplicantis, aut hæredum suorum consensu, sub poenis etc.

---

1. Ou: Quorum. $-$
2. Ou: Ex petita. $-$
3. Ou: Usum. $-$
4. Ou: Tentores.
5. Ou: Detraxerunt.