Progreso/Triesma Yaro/Numero 25/Kargar

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
TRIESMA YARO
PROGRESO No25
Marto 1910

Kargar
Linguala questioni
Temi : Vortaro, Afixi

[ 38 ]

Kargar.

So Mac Pike rimarkis tre juste, ke la verbo kargar havas duopla senco, od adminime duopla obyekto : 1e la kozo, quan on pozas en ula vehilo ; 2e la vehilo ipsa, quan on « kargas » per ta kozo. Or to povas esar dusenca, nam ex. on kargas veturi (kaval‑ o motor-veturi) sur vagoni, od on kargas la vagoni per ta veturi. So Mac Pike propozas uzar kargar en l’unesma senco, e kargizar en la duesma.

A ta propozo on povas facar objekto : la sufixo ‑iz aplikesas generale a neverbal radiki : kargizar esus « provizar per kargo », sed kargo esas nur : l’ ago kargar. Pluse on devas konsiderar omna senci ed omna derivaji di l’ vorto. Or, vere, kargajo implikas l’ unesma senco di l’ verbo ; sed kande on kargas pafilo (fusilo, kanono), on uzas evidente la duesma senco. Forsan on devus admisar por ta du senci du diversa radiki (karg e charj, exemple) ; sed to ne esus komoda, pro ke on riskus intermixar oli, o hezitar konstante inter li en l’uzado.

Esperanto havis du radiki, sharg e shargh, sed l’unesma esis rezervita sat stranje a la kargo di la pafili, qua esas nur aparta kazo di la generala ideo kargar. To esas ankore un exemplo di la miskonoco di la justa senco ed etimologio[1]. On povas enuncar la sequanta regulo : Omna distingo di senco di verbi, qua fondesas sur distingo di l’obyekti (rekta komplementi), esas neutila e malbona : nam, per la principo di unasenceso, la rekta komplementi suficas por indikar la distingo intencita (Komparez l’artiklo pri ma e sed, No 18, p. 356). La nuna malfacilajo venas, de ke la verbo kargar havas virtuale du rekta komplementi (ne samtempe, sed alterne), e ke la naturo di la rekta komplemento ne sempre suficas por indikar la senco. To esas kazo analoga a ta di Esp. instrui, quan ni dividis en instruktar (personi) e docar (cienco od altra kozo lernebla).

P. S. — Ni trovis recente plura kazi, en qui l’uzo di la sufixo ‑iz kun verbal radiko semblas utila, se ne necesa. Ex. ulu heredas [ 39 ]ulo, t. e. ricevas ol per heredo. Sed quale on dicos F. déshériter, t. e. l’ago di testa­men­tanto, qua privacas heredanto (eventuala) de la heredajo, quan ica ricevus altre ? Semblas ke on devas dicar : mal-heredizar. Altra exemplo : on injektas sempre kozo (liquido), sive a persono od animalo, sive ad altra kozo (ligno ex.) Quale on dicos : donar (facar) injekto ad ulu od ulo ? Semblas ke on devas dicar : injektizar. On notas ula rimarko sur libro ; on facas noto ; e samtempe on notizas la libro (on ne notas ol : ico havus altra senco). Tale aparas, ne nuva senco, sed nuva uzado di la sufixo ‑iz ; ed on povas previdar, ke ol esos freque utila en la teknikala linguo.

  1. Di qua kero e karoo esas la max bela exempli (No 19, pag. 411).