Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/757

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


pesé
722


dentor col peis della Crousch ciaria! / O tan de plù che chèst i peisa ti picià. RungaudieP, LaStacions1813-1878:89 (grd.); b) Doi o tre, de sto seralio / Cuanto i pesa saé śà, / N’outra ota se non sbalio / De i sentì a sacramentà. Doi o tre, de sto serraglio / Quanto i pèsa savè zà, / Nautra ὸta se non sbàglio / Dei sentì a sacramentà. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:21 (amp.).

pesé (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ pesé.

pesè (Badia) ↦ pesé.

pesèr (fas.) ↦ pesé.

peso Ⓔ nordit. peso (EWD 5, 275) 6 1862 pezo (DegasperF, TenpeAdes1862-1974:473)
gad. peso Badia peso fas. peso fod. peso col. peso amp. peso LD peso
agg.
comparativo di cattivo, equivale a peggiore (gad. A 1895; P/P 1966, fas. R 1914/99, fod. Pz 1989; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1985; C 1986) Ⓘ peggiore, peggio Ⓓ schlimmer, schlechter, böser ◇ a) ma el peso m’à sapù ch’ogni momento / el dijea na porcada o un sacramento ma el pezo m’ha sapú ch’ogni momento / el digea na porcada o un sacramento DegasperF, TenpeAdes1862-1974:473 (amp.); b) E po sul confin de stato cheste l é cose nezessarie. Se no fosse valch de peso E po’ sul confin de stato cheste l’è cose necessarie. Se non fosse valg de peso AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); c) Vardà de me avisà / Che una peso de chesta ca / Vedaré che r’ à ciapà. Vardà de me avisà / Che una peso de chesta cà / Vedarè che ra ciapà. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.); d) Ah! duncue iö n’oress pa plü jí inanter chëra jënt, deach’ai é da peso co le lu Ah! dunque iou n’uress’ pa plou ji inant’r chella jent, dea ch’ei è da peſo ch’ ‘l lù DeclaraJM, SantaGenofefa1878:66 (Badia)
avv.
comparativo dell’avverbio male, che quindi significa più male (gad. P/P 1966; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976, fod. T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ peggio Ⓓ schlimmer, schlechter ◇ a) Mo intan Genofefa jô de mal en peso: te süa anima ne se presentál degun ater presentimënt, co de messëi prësc morí Mo intang Genofefa jè d’mal in peſo: t’ sua anima n’se presentale d’[g]ung at’r presentiment, che d’m’ssei presc’ morì DeclaraJM, SantaGenofefa1878:70 (Badia)
piec.

peso (gad., Badia, fas., fod., col., amp., LD) ↦ peso.

pesoch Ⓔ deriv. di pesé (EWD 5, 257), suffissazione da chiarire 6 1878 p’sōc (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:78)
gad. pesoch mar. posoch Badia pesoch grd. pesoch fas. pesoch fod. pesoch amp. pesoco LD pesoch
agg. Ⓜ pesoc, pesocia, pesoces
1 che ha un peso notevole o superiore alla media (gad. A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ pesante Ⓓ schwer ◇ a) Al jô danfora cun n chentl y n smaz pesoch de tles El jě dangfora cunung chent’l e ‘ng smazz p’ſoc d’tlěs DeclaraJM, SantaGenofefa1878:123 (Badia)
2 fig. di tessuto, capo d’abbigliamento, ecc.: spesso e caldo (gad.) Ⓘ pesante fig.Ⓓ dick ◇ a) Vigni isté, dijôse, Dî i dá na iesta plü lisiera de corú scür cöce, y a vigni invern na plü pesocia de corú dl cënder. Vign’istè, dijōſe, Dì i dà na iesta plou liſira d’curù scurcoucce, e a vigne ingvēr na plou p’ſoccia d’curù d’l ceind’r. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:55 (Badia)
3 fig. difficile da sostenere o sopportare; gravoso, preoccupante (gad.) Ⓘ pesante fig.Ⓓ schwer fig. ◇ a) En verité, sot a afliziuns granes y pesoces s’ascognel gran grazies y fortünes In veritè, sott a affliziungs granes e psoccies s’ascognel grang grazies e fortunes DeclaraJM, SantaGenofefa1878:15 (Badia)
avv.
in maniera difficoltosa (gad.) Ⓘ faticosamente, con fatica Ⓓ schwer ◇ a) En söla sëra chersciô la deblëza, le fle jô pesoch, n soius frëit por düc i mëmbri dl corp. In soulla sera c’rsceō la deblezza, ‘l fle jē p’sōc, ‘ng suiūs freit pur duttg’ i membri d’l corp. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:78 (Badia).

pesoch (gad., Badia, grd., fas., fod., LD) ↦ pesoch.

pesoco (amp.) ↦ pesoch.

pesonder Ⓔ dtir. psunder (Lardschneider 1933:292) 6 1833 pesondr (DeRüM, EhJan1833-1995:249)
grd. psunder MdR pesonder
avv.
inatteso, inconsueto, fuori del normale, sì da suscitare stupore, curiosità, apprensione (MdR) Ⓘ insolito, straordinario Ⓓ besonders ◇ a) A mia ora n’él ćiamò les sies. / Tüa ora à dagnora valch de pesonder ëla. Fà sö le füch atira! A mia óra n’él çhiamò les sies. / Tüa ora ha dagnóra valq de pesondr ëlla. Fa seu le füc attira! DeRüM, EhJan1833-1995:249 (MdR).

pesonder (MdR) ↦ pesonder.

pest Ⓔ it. peste / dt. Pest ‹ PESTIS 6 1833 peste (RüM, BunDéBerbaTone1833-1995:259)
gad. pest Badia pest grd. pest fas. pest moe. peste fod. peste amp. peste LD pest MdR peste
s.f. sg.
malattia infettiva contagiosa dovuta al batterio Yersinia pestis (gad. Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ peste Ⓓ Pest ◇ a) prëia dagnora, che le Signur Idie nes traverde da la peste, da la fan, e da la vera prëÿa dagnòra, che le Signur Iddie nes travèrde da la peste, da la faǹ, e da la vèrra DeRüM, BunDéBerbaTone1833-1995:259 (MdR).

pest (gad., Badia, grd., fas., LD) ↦ pest.

pesta Ⓔ nordit. pesta ‹ it. peste (GsellMM) 6 1813 pestes pl. (PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:62)
gad. pesta mar. pesta Badia pesta grd. pesta fas. pesta fod. pesta
s.m.f. Ⓜ pestes
1 persona, specialmente bambino, molto vivace e turbolento (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879, fod. A 1879) Ⓘ peste Ⓓ Spitzbub ◇ a) Lasci ju suvënz la breies / A chi pestes de sculeies. Lashi ſhu suënz la brejes A ki pestes de skulejes. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:62 (grd.)
2 persona malvagia, spregevole (grd.) Ⓘ canaglia Ⓓ Lump ◇ a) Ie lascësse inant la testa, / Che me tò na tel’ rie pesta, / Che me dà n tel guviern, / Sciche n fossa tl infiern. Jê lassês in’and la testa, / Chê me tò, n’a tel’ riè pèsta, / Chê me da un’g tel guvièrn, / Schi’c’ un fossa tê l’infiêrn. PlonerM, VedlMut1828-1997:345 (grd.); b) Les ie tel vedla pestes, / Che n’à mo mei giapà. Les ie tel vedla pestes, / Ke n’a mo mei giapà. PlonerM, CuraziansBula1828-1915:65 (grd.).

pesta (gad., mar., Badia, grd., fas., fod.) ↦ pesta.

pestà (amp.) ↦ pesté.

pèsta (fas.) ↦ pasta.