Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/431

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


famous
396


me disc, che anche el somaro / Chel famόs pantalόn / El no ebbe, sentù ac’áro / Chera prima, me canzόn. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:38 (amp.); d) O cari bi pici tiers, os sëis i famoji canturs? O cari bi piccei tirz, os seis i famosi cantori? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:46 (Badia).

famous (fas.) ↦ famous.

fan (gad., mar., Badia, MdR) ↦ fam.

fana Ⓔ ahd. phanna (EWD 3, 204) 6 1763 fonna ‘sartago’ (Bartolomei1763-1976:81)
gad. fana mar. fana Badia fana grd. fana fas. fana caz. fana fod. fana LD fana MdR fana
s.f. Ⓜ fanes
recipiente di metallo o altro materiale, più fondo del tegame, usato per cucinare (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ padella, casseruola Ⓓ Pfanne, Kochtopf ◇ a) N vijin ch’à aldì tüt e che l’aldiva inultima raspan la fana, le chërda ‘Ǹ viŝin ch’ha aldì tüt e che l’aldiva iǹ ultima raspaǹ la fana, le chërda DeRüM, MütPitava1833-1995:278 (MdR); b) l rua te na cèsa da fech olache l’era na femena co na fana sora fech l rua te na čes̅a da fek, olà ke l era na femena ko na fana sora fek BrunelG, Cianbolpin1866:15 (caz.); c) Ma la püra nosta gran vedla ciampana / Sona incö da sfolada sciöche na fana. Ma la pùra nosta grang vödla tgiampana / Sona incö da sfollada söcche na fanna. PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia).

fana (gad., mar., Badia, grd., fas., caz., fod., LD, MdR) ↦ fana.

fanatism Ⓔ it. fanatismo 6 1856 fanatismo (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:267)
grd. fanatism fas. fanatism bra. fanatismo
s.m. Ⓜ fanatisms
adesione incondizionata a un’idea, una fede, una teoria, che comporta l’intolleranza più assoluta dell’opinione altrui (grd. F 2002, fas. DILF 2013) Ⓘ fanatismo Ⓓ Fanatismus ◇ a) N’outa ence ió aee trop patriotismo / Perché volee proibir a la jent / Portar fornimenc d’òr e d’arjent. / Puzae mìngol da fanatismo. Nouta encie jo aee trop patriottismo / Perche volee proibir alla sent / Portar fornimenc d’or e d’argent. / Puzzae mingol da fanatismo. PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:267 (bra.).

fanatism (grd., fas.) ↦ fanatism.

fanatismo (bra.) ↦ fanatism.

fancela Ⓔ *INFANTICELLA (Gsell 1989a:152) 6 1763 fantasela ‘famula, ancilla’ (Bartolomei1763-1976:80)
gad. fancela mar. fancela Badia fancela grd. fancela fas. fancela fod. fancela LD fancela MdR fancela
s.f. Ⓜ fanceles
donna al servizio di una persona o di una famiglia (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ domestica, serva Ⓓ Magd, Hausmädchen ◇ a) I à na fancela, che sà da cujiné propi bëin. J’ha ‘na fanćella, che sa da cuŝiné pròpi bëiǹ. DeRüM, TütParecé1833-1995:254 (MdR); b) La fancela, ch’â da ciaré dla cerva i dijô spo: Ne desson mai tormenté na püra bestia La fancella, ch’ā da ciarè d’la cerfa i dijō spo: Nè dessung mai tormentè na pura bestia DeclaraJM, SantaGenofefa1878:126 (Badia) ☟ massera.

fancela (gad., mar., Badia, grd., fas., fod., LD, MdR) ↦

fancela.

fanela (amp.) ↦ flanela.

fant Ⓔ ĪNFĀNS (EWD 3, 205) 6 1763 el fant ‘stabularius’ (Bartolomei1763-1976:80)
gad. fant mar. fant Badia fant grd. fant fas. fenc caz. fenc bra. fenc fod. fánt LD fant
s.m. Ⓜ fanc
1 chi svolge umili servizi alle dipendenze di una persona o di una famiglia (gad. B 1763; A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fod. DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ famiglio, servo Ⓓ Diener, Knecht ◇ a) La dirà: Ie son patrona! / Ne me ciaculé debant! / Ie cumande, - tu ies fant! La dirà: Je son padròna! / Ne me ciaculè debant! / Je comànde, - tu jes fant! PlonerM, VedlMut1828-1997:347 (grd.); b) L pere eder dij a si fanc (servidëurs): "Purtëde prëst l miëur guant, y metéile sëura El pére éder disch a si fantsch (servidoures): "Portéde prest el miour guant, y metéile soura HallerJTh, FigliolProdigoGRD1832:141 (grd.); c) Y gnü en se stës dijôl: cotan de fanc en ciasa de mi pere nen él, che á pan da mangé assá, y iö möri chiló da fan. E gnù in sè stass disolle: cotang de fancc in ciàsa de mi père non èlle, che ha pang da mangiè assà, e ieù meùre chilò da fang. FlatscherGV, FiProdigoBAD1841-1986:248 (Badia); d) La puvertà y l pitl avëi a degun no i tré dant, / Chël che dà richëzes te fej ënghe subit puere fant. La puvertà y ‘l pitl avëi a deguŋ no jë trè dànt, / Chëll chë dà ricchëzzes të fèŝ anchë subìt puëre fànt. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); e) i ciavaliers y i fanc implî fora la compagnia i cavalieri e i fantg’ implī fora la compagnia DeclaraJM, SantaGenofefa1878:106 (Badia)
2 in una bottega, lavoratore subordinato, specialmente giovane, addetto alle attività più semplici (grd.) Ⓘ apprendista, garzone Ⓓ Geselle, Laufbursche ◇ a) Mei ne n’an audì de n sant, / Ch’à abù n tel fant. Mei ne n’an audì de n sant, / K’ a abù n tel fant. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61 (grd.)
fanc designazione collettiva per ragazzi o giova- ni uomini in generale (fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013) Ⓘ ragazzi, giovani Ⓓ Kinder ◇ a) N’outa l’era n om, che l’aea doi fenc Una òuta l’era ung ong, che l’aèa doi fencc SoraperraA, FiProdigoCAZ1841-1986:245 (caz.); b) A voler vegnir a far vera / Ai fenc da duta Pera / Canche i é da n pez a dormir, / Mo de dì no i se fidaa vegnir. A volér vegnir a far vera / A i fenč da duta Perra / Kanke i e da ‘n pez a dormìr, / Mo de dì no i se fidaa vegnìr. BrunelG, MusciatSalin1845:11 (bra.); c) Donca se fasc descheche El vel, / Che i fenc laore, e che i vadagne Donca se fas deschè che El vel, / Che i fentg laore, e che i vadagne BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:248 (bra.).

fant (gad., mar., Badia, grd., LD) ↦ fant.

fánt (fod.) ↦ fant.

fantajia (grd., fod.) ↦ fantasia.

fantajìa (caz., bra.) ↦ fantasia.

fantaria (grd., fod.) ↦ infantaria.

fantarìa (fas.) ↦ infantaria.

fantasia Ⓔ it. fantasia 6 1878 fantasia (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:92)
gad. fantasia Badia fantasia grd. fantajia fas. fantasìa caz. fantajìa bra. fantajìa fod. fantajia amp. fantasia LD fantasia
s.f. Ⓜ fantasies
facoltà della mente umana di creare immagini, di rappresentarsi cose e fatti corrispondenti o no a una realtà (gad. A 1879; Ma 1950; DLS 2002, grd. A 1879; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ fantasia Ⓓ Phantasie ◇ a) revëgn