górski jeszcze bywał odwiedzanym, a nie mając należytej opieki, chylił się powoli do upadku. Wreszcie r. 1840 silny wicher położył mu koniec. Od tego czasu nie został już więcej odbudowanym, gminę garcigórską rozwiązano i dołączono do kościoła w Lęborku. Ob. ks. Fankidejski „Utracone kościoły i kaplice” 225. Według Parczewskiego w r. 1856 byli tu jeszcze starcy mówiący po kaszubsku; dziś wieś zniemczona. Kś. F.
Garcz, niem. Garz, włośc. wś, pow. kartuski, na bitym trakcie gdańsko-słupskim, nad jez. Garcze i małą strugą zwaną w dokum. Warznica, 558' nad poziomem morza, obejmuje folw. sołecki (Freischulzengut) 1, wolne sołectwa (Freischulzereiantheile) 2, posiadł. gbur. 7, ogrodn. 6, obszaru ziemi mórg 1488 katol. 177, ewang. 14, żydów 4, dm. mieszk. 16. Parafia Chmielno, poczta Kartuzy; o założenie własnej szkoły czyniono zabiegi r. 1867; odległość od Kartuz 1 mila. Nazwa pochodzi od wyrazu garc, garzec, tyle co gród, zkąd wynika, że to osada prastara i że tu gród niegdyś za pogańskich czasów istniał. Zresztą dotąd jeszcze położony jest G. w lesistej okolicy, której jeziora i strumyki obfitowały niegdyś w mnogie ryby i sobole. Chociaż jezioro Garcze zapisane było klasztorowi w Kartuzach, wieś była ststwa mirachowskiego; najstarszy znany przywilej pochodzi z r. 1582. Ostatnim przywilejem z r. 1774 została wydana w wieczystą dzierżawę. Kś. F.
Garczagóra, ob. Garcigórz.
Garcze, jezioro, zwane także garczyńskie, od wsi Garcz, przy której jest położone, pow. kartuski, po prawej stronie traktu bitego gdańsko-słupskiego. Powierzchnia wynosi mórg 687. Oprocz Garcza leży w pobliżu wś Lapalice i Mokrałąka; brzegi są górzyste, spadziste, tylko ku Mokrejłące są niskie, z północy i południa lasem otoczone. Przez jezioro płynie mała rzeczka, w starych dokumentach Warznica zwana, sławna w XIII i XIV wieku z sobolów i ryb obfitości. R. 1210 książę pomorski Mestwin I podąrował jezioro i rzekę nowo ufundowanym w Żukowie pp. norbertankom. Następnie bardzo się o Garcze i Warznicę ubiegali krzyżacy, którym je też zapisał Sambor II r. 1281. Następnie w r. 1436 kiedy już sobole ustąpiły, mistrz w. krzyżacki Paweł von Russdorf zapisał jez. Garcze oo. kartuzyanom w Kartuzach. W odnośnym dokumencie jednak wymówił sobie, że sądy tak jak przedtem będzie wykonywał sołtys; także sołtys i inni mieszkańcy na własną potrzebę łowić będą w jeziorze „mit Waten, Hamen und kleinen Handworfangeln”. Kś. F.
Garczegórz, Garczigórz, ob. Garcigórz.
Garczonki, ob. Garczynek.
Garczyn, wś, pow. węgrowski, gm. Czarnogłów, par. Wiśniew. Posiada 17 dm., 124 mk. i 287 mr. obszaru.
Garczyn, niem. Gartschin, wś kościelna parafialna, pow. kościerski, w pobliżu 3 jeziór, ⅛ mili od bitego traktu łubieszyńsko-kiszewskiego, który ją łączy z traktem kościersko-gdańskim, skarszewskim na Łubieszyn i ze starogardzkim na Kiszewę. Obejmuje dobra rycerskie i wś włościańską, razem z poblizkim folw. Garczynkiem zawiera obszaru ziemi mr. 4394; katol. 263, ewang. 155, żydów 3, dm. mieszk. 38. W miejscu jest kościół katol. parafialny, szkoła katol., karczma i wiatrak. Poczta Nowe Polaszki (Neu Paleschken). Odległość od Kościerzyny 3 mile. Trzy wspomniane jeziora zowią się: przy drodze pod Orle Szklonko (zapewne od szklanki, że jest okrągłe tak nazwane), pod Garczynek Skorzewo i zaraz przy wsi jezioro Wielkie, lepiej Zamkowe, Schlosssee, bo leżało przy zamku, ¼ mili długie, prawie dokoła krzewami i pięknym bukowym, dębowym lasem otoczone. Niedawno temu istniało zaraz za wsią czwarte jeszcze jezioro, dość obszerne, na łąkach po prawej ręce gdy się jedzie do Orla, ale teraz jest spuszczone za pomocą kanału do zamkowego jeziora i już całe prawie zarosło: nazywało się zapewne Siedlinko, jak teraz jeszcze odpływ z niego czyli kanał się zowie. Tuż za kościołem we wsi ponad wspomnionem wielkiem czyli zamkowem jeziorem znajduje się dość wysoka góra, przyokrągła, bardzo spadzista, na dole tu i owdzie krzewami porosła; u góry jest miejsce równe, obszerne, na którem orzą. U ludu jest gadka, że tu pierwotnie stał kościół, ale zapadł i utonął w jeziorze. Podobno rybacy nieraz zahaczają siecią o jego wieżę. O górze zaś powiadają, że ją szwedzi usypali, bo każdy żołnierz przyniósł ziemi w hełmie, i tak powstała. Za tą gadką poszli i niejedni niemieccy uczeni, którzy także sądzą, że górę szwedzi usypali i zowią ją po swojemu „Schwedenschanze”. Co jest jednak z prawdą zupełnie sprzeczne. Istniała bowiem ta góra dawno przed szwedami, jeszcze w XVI wieku wszyscy nazywali ją: zamkowa góra (Schlossberg), i dobrze wiedzieli, że tu kiedyś stał zamek. R. 1529 świadkowie przed sadem w Starogrodzie zeznają po niemiecku: „Im Dorffe Garczyn do de Kirche gelegen und gebawit ist do bey isth eyn etzlicher Bergk uf welchen gewesen isth eyn Schloss. Disser Bergk mit dem Acker der Kirchen und der Pfarr mith eynem Sehe (owo zamkowe jezioro) von anbegynen gehort hot.” W ogóle jest G. jedną z najstarszych pomorskich osad. Imię teraźniejsze „Garczyn” jest wzięte od owego zamku obronnego i oznacza zupełnie to samo co „garc, garzec, gród itd.” W XIII wieku za pomorskich kśiążąt stanowił Garczyn ze swoim zamkiem główne siedlisko
