większa wyniosłość. W tych to granicach zajmuje G. 1425·58 mil kw. geogr. (1364·06 mil kw. austr., 78496·77 kil. kw.). Jest ona największym krajem ze wszystkich krajów koronnych monarchii w radzie państwie reprezentowanych. II. Kształt powierzchni. G. tworzy południowo-zachodni brzeg największej z europejskich równin, nazwanej sarmacką, a leżąc na północno-wschodnich stokach Karpat, należy geograficznie do krainy ciągnącej się między Baltykiem a Czarnem morzem, w dorzeczu Wisły i Dniestru. Opierając się południową granicą o środkową część Karpat, jest ona w części południowej górzystą, w stronie północnej niziną, w północno-zachodniej i południowo-wschodniej wyżyną. Południową krainę górzystą tworzą północne stoki długiego pasma gór falistych, znanych pod nazwiskiem Karpat, które, wielkim łukiem ku południowi rozwartym, oddzieliły północne części krain węgierskich od południowych części sarmackich. Wstępują one do Galicyi na granicy szląsko-węgierskiej u źródeł Wisły. W G. ciągną się kilku pasmami, naprzód od granicy szląsko-węgierskiej aż ku źródłom Wisłoki od zachodu na wschód, stąd zaś do granicy Bukowiny czyli do źródeł Białego Czeremoszu w kierunku południowo-wschodnim, wysyłając odnogi i stoki swe w głąb kraju. Pasmo to nie jest bynajmniej jednostajnem w całym swoim obszarze. Podzielić je można na zachodnią i wschodnią część. Zachodnia bowiem część tychże gór pod względem ich budowy zewnętrznej, ich kierunku i wzajemnych stosunków szczytów i grzbietów bardzo się różni od części wschodniej. Obie te części schodzą się w okolicy Dukli, gdzie między wsią Konieczną a Duklą rozpostarła się znaczna zaklęsłość, przez którą wiodą gościńce na Konieczną, Grab i Barwinek do Węgier. Tu dział przy gościńcu wiodącym z Dukli na Barwinek do Węgier dochodzi zaledwie do 502 m. nad poziom morza. Żaden szczyt, wyjąwszy tylko krótki i daleko na północ, w okolicy Samoklęsk, położony grzbiet górski Magórą zwany, który w szczytach Wątkowej 847 m., a w Swierzowej 803 m. dochodzi, nie sięga tu nawet do wysokości 750 m. npm. Stąd ku zachodowi leżący wał górski tworzy jednę wielką wypukłość, mającą do 30 mil w średnicy, której środek zajmują równiny górnych części Dunajca i Popradu, znane pod nazwą nowotarskiej i spiskiej doliny, a do 550 m. npm. wzniesione. Z tej to wierchowiny wystrzeliły owe ostre szczyty i urwiste turnie Tatr, w samym środku tej obszernej wyniosłości, ze wszech stron otoczone licznymi krótkimi pasmami gór, krzyżującymi się w rozmaitych kierunkach. Pasmo to zachodnie, ciągnące się na granicy węgierskiej od gór szląskich aż do okolic Dukli, a zwane Beskidem wschodnim, tworzą dość liczne grup gór w najrozmaitszych kierunkach wzniesione. Wysokość jego n. p. m. od zaklęsłości dukielskiej na zachód stopniowo wzrasta i dochodzi w Babiej górze na zachodzie największego wzniesienia, bo 1725 m. Pasmo zaś wschodnie od dukielskiej zaklęsłości ciągnie się na przestrzeni 40 mil geogr. (303·44 kil.) w kierunku południowo-wschod., składając się z samych długich, równoległych grzbietów, wąskiemi dolinami poprzecznemi poprzerzynanych, które w okolicy źródeł Świcy zwą się Czarnym lasem. Grzbiety te, im dalej na wschód się posuwają, wznoszą się coraz wyżej npm., i dosięgają w Czarnej Górze, u żródeł Prutu i Cisy, wysokości 2051 m. nad poziom morza. Ta Czarna Góra odpowiada Babiej Górze na zachodzie, w równej prawie odległości 18-20 mil od wklęsłości dukielskiej położonej. Południowo-wschodnią granicę tych wschodnich równoległych pasm karpackich tworzy tak zwany Rozróg, gdzie góry rozchodzą się w rozmaitych kształtach w różne strony, krzyżując się z innymi łańcuchami do innego systematu wzniesień należącymi. O ile środkowa część Karpat straciła co do wysokości, o tyle zyskała co do rozmiarów poziomych. Wzniosła się bowiem ona na bardzo szerokim i obszernym trzonie, co wynika z połączenia się obu systematów wzniesień. Linia wskazująca podnóża pasm zachodnich ciągnie się w kierunku zachodnio-wschodnim wzdłuż kolei żelaznej aż do Przeworska; w tym też kierunku wznosi się z doliny Wisły podgórze zachodniego pasma, aż po owę linią graniczną; stopy zaś podgórza Karpat wschodnich zachowują kierunek południowo-wschodni. Obie te linie spotykają się między Preszowem a Przeworskiem; w tej też to okolicy podgórze karpackie jest najszerszem. Nie wdając się tutaj w szczegółowy opis tak pasma Karpat iak ich podgórzy, odsyłamy czytelnika do art. Karpaty, Beskid, Gorce, Pieniny, Tatry. Druga część kraju jest wyżynowatą; rozdzielamy ją na 1) wzgórzystą krainę krakowską, 2) falisty płaskowyż uralsko-karpacki, 3) Roztocze i 4) pagórkowatą krainę sańsko-dniestrzańską. Pierwotna dzielnica wzgórzysta przypada po północnej stronie Wisły w zachodniej części Galicyi, tworzy tak pod względem kształtu powierz., jak budowy swej geologicznej, odrębną całość od Karpat odciętą. Uważać ją należy za odnóża wyżyny tarnowickiej (na Szląsku pruskim) i olkuskiej (w król. polskiem), które rozgałęziając się ku płd. spiętrzają miejscami sam brzeg Wisły, jak Bielany 326 m., Sowiniec 358 m., Pustelnik 362 m., Sikornik 310 m., góra św. Bronisławy z kopcem Kościuszki 333 m., Wawel 230 m. Najwynioslejsze miejsca tej krainy wzgórzystej nie wznoszą się
