wie już oni nie istnieją. W r. 1860 ludność wynosiła katol. 381, ewang. 83, żydów 451. R. 1860 wybudowana szosa sieradzko-włocławska. Przez miasto przechodził trakt trzeciego rzędu, dawniej zwany militarny warszawsko-toruński. Kościołów jest 3: katolicki murowany parafialny, kościół św. Jakóba na cmentarzu i kościół ewangelicki. Kościół parafialny katolicki po spaleniu w r. 1844, na nowo został odrestaurowany za sumę 6600 rs., utensylia do niego sprawione zostały przeszło za rs. 2000, wszystko kosztem i ze składek parafian. Ludność parafii 5829 dusz (dek. włocławskiego, dawniej izbickiego). Kościół odznacza sie czystością i elegancyą, wnętrze sklepione; ma kaplicę sklepioną, ołtarzy 7 z ładną malaturą. Kościołek na cmentarzu murowany; przy tem są katakumby murowane po jednej stronie a po drugiej dom murowany dla dziadów (szpital). Cmentarz obmurowany. Kościół ewangelicki murowany, w dobrym stanie. Par. ewang. liczy dusz 4000. Bóżnica drewniana. Szkół jest dwie ewang i katol. elementarne. Miasto niebrukowane; jednakowoż w połowie ma trotuary, rynek i 10 ulic. Dobra Ch. składają się z fol. Chodeczek, Kromszewice, Ignalin i Prósno, oraz m. Chodecz i wsi Chodeczek, Józefki, Psary, Prosno, Kramszewice i Florkowizna. Rozległość wynosi w ogóle m. 2017, a mianowicie. Fol. Chodeczek (ob.). Fol. Kromszewice grunta orne i ogrody m. 466, łąk m. 40, nieużytki i place m. 114, razem m. 620, płodozmian 13-polowy, budowli murowanych 4, z drzewa 8. Fol. Ignalin grunta orne i ogrody m. 237, łąk m. 6, nieużytki i place m. 12, razem m. 255, płodozmian 12-polowy, budowli murowanych 2, z drzewa 2. Fol. Prosno grunta orne i ogrody m. 244, łąk m. 69, lasy m. 63, place i nieużytki m. 13, razem m. 389, płodozmian 8-polowy, budowli murowanych 1, z drzewa 3. Znajdują się pokłady marglu i torfu; eksploatacya odbywa się tylko dla miejscowych potrzeb. W bliskości cukrownia w Ostrowach. M. Chodecz ma osad 51, gruntu m. 204; wś Chodeczek osad 22, gruntu m. 18; wś Józefki osad 23, gruntu m. 688; wś Psary osad 27, gruntu m. 911; Prośno osad 16, gruntu m. 154; wś Kromszewice osad 31, gruntu m. 76; wś Florkowizna osad 10, gruntu m. 56. Gmina Ch. należy do s. gm. okr. IV w os. Chodecz, st. p. w Ostrowach. Ludn. 2636. gruntów dominialnych 13017 morg. Liczą 90 osób szlachty, 2300 włościan, 201 mieszcz., 42 kupców, 2 urzędników, 3 duchownych. X. M. i A. Pal.
Chodeczek, wś i folw., pow. włocławski, gm i par. Chodecz, 15 dm., 136 mk., 109 kat., 27 ewang. Fol. ma 1647 m. rozl. (nieużyt. 75 m., lasu 180), wś 14 m. Własność Ign. Lipskiego. R. 1827 było tu 13 dm., 123 mk.
Chodeczka. Tak zowią strugę płynącą pod Chodczem (ob.); dopływ Zgłowiączki.
Chodel, Chotel, os., przedtem mko, pow. lubelski, gm. i par. Chodel, odl. od Warszawy 154 w., od Lublina w. 35, od Opola 14, od Bełżyc 14 i od Wisły 14. Posiada kościół par. murowany, urząd gminny, szkołę początkową, dom przytułku dla starców i kalek, garbarnię i cegielnię. W 1827 r. było tu 57 dm. i 387 mk., w 1860 r. liczył 74 dm, i 582 mk. Założone w 1440 r., dla. braku. odpowiednich warunków nie mogło się rozwinąć należycie i pozbyć się cechy wiejskiej osady. Najpomyślniej stosunkowo musiało tu być za dziedzictwa jezuitów, którzy posiadali Ch. wraz z przyległym Ratoszynem i Godowem. Założyli tu oni piękny ogród i swą letnią siedzibę, zbudowali kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej. Verdum wtedy widział tu sklepiony ratusz trwałej budowy i drewniany szpital, należący do kolegium jezuickiego w Lublinie (str. 116 wyd. Liskego). W XVIII wieku Ch. stał się napowrót wioską, później znowu figuruje jako miasto do 1825 r. Odtąd do 1838 zamieniony na osadę wiejską, należy do gminy Ratoszyn. Wskrzeszony nanowo jako miasto, wlecze swą egzystencyą do 1866 r. Nie było tu ani fabryk, ani jarmarków, nawet targów zwykłych; ludność cała oddaje sie rolnictwu. Główną ozdobą Ch. stanowi kościół parafialny w stylu ostrołukowym, wzniesiony przez Bernarda Maciejowskiego, kasztelana lubelskiego (ojca Samuela), około 1530 r. Kościół ten zbudowany z cegły bez tynku, ma wieżę o pięciu kondygnacyach, wysoką na 109 stóp, zakończoną blankami. Znajdują się się tu marmurowe pomniki w całej postaci samego fundatora i drugiej jego żony. Rysunek i opis tego kościoła podał Tyg. Ill. (z 1867 r. t. XV str. 4). Par. Ch. dekanatu lubelskiego 5308 dusz liczy. Gmina Ch. należy do s. gm. okr. I w os. Bełżyce. Garbarnia i cegielnia w os. Chodel, młyny 4, tartaki 2 i cegiel., ludn. 3511. Dobra Ch., składające się z fol. Ratoszyn i Jeżów, z nomenklatur Przytyk, Budzyń i Kawenczyn oraz osady Chodel, wsi Ratoszyn, Jeżów i Budzyń, należały niegdyś do funduszów kozmisyi edukacyjnej. Rozległość ogólna wynosi m. 3,943 a mianowicie: folw. Ratoszyn grunta orne i ogrody m. 1263, łąk m. 30, pastwisk. m. 16, lasu m. 1871, wody m. 49, zarośli m. 39, nieużytki i place m. 14, razem m. 3283; folw. Jeżów grunta orne i ogrody m. 517, łąk m. 112, past. m. 16, wody m. 4, nieużytki i place m. 11, razem m. 660. Budowli murowanych 1, z drzewa 26; terytoryum dóbr przerzyna rzeczka Chodelica; znajdują się tu 3 stawy przynoszące dochód z rybołóstwa, dwa młyny, tartak i smolarnia. Chodel ma osad 126, gruntu m.
