zapisali do rejestru zamku żytomierskiego, (archiwum Chałaim.). Łukasz Łozowicki, wróciwszy do kraju z zagranicy, zaniósł skargę o ten zabór do króla Zygmunta Augusta, który też mu w 1547 r. tych „sześć pustych sieliszcz“ kazał wrócić (Antonowicz, Hramoty str. 158). Synem Łukasza Łozowickiego był Andrzej, znany ztąd w dziejach, że kiedy Konstanty Lokuszta, wołoszyn, zbiegł z dworu króla Stefana Batorego na Niż i z kupą łotrów wtargnął do Wołoch, tenże król posłał Andrzeja Łozowickiego do Niżowców z rozkazem, aby ci pomogli staroście czerkaskiemu w pojmaniu tegoż wołoszyna (Kulisz, Wozs. Rusi, tom I str. 12, materyały). Tenże Andrzej Łozowicki, zostawszy dziedzicem pustych Zerdelów wielkich, puścił je na prawie zastawnem w 30 kopach gr. lit. Frydrykowi Tyszkiewiczowi. Ale z tym Tyszkiewiczem prowadził od wielu lat wojnę sąsiedzką kniaź Kiryk Rużyński, z Kotelni. Owóż Kiryk Rużyński zagarnął siłą cały obszar pusty tych „sześciu sieliszcz“ i na posadzie dawnych wielkich Zerdełów, zameczek czyli gródek zbudował, strzelbą opatrzył i kilkadziesiąt człowieka poddanych osadził, nazwawszy ten zameczek Skorhorodkiem, a to dla tego, jak mówi dokument, że „był naprędce, raptownie założony;“ ale wkrótce i ten zameczek i ta osada tak naprędce zaimprowizowana, znikła znów, albowiem Tyszkiewicz, odebrawszy zawłaszczoną posiadłość, zniszczył zameczek i osadę rozpędził. Już więc Aleksandrowi Łozowickiemu, synowi Andrzeja, który wziął w spadku po ojcu to pustkowie pilno tedy było pozbyć się conajprędzej tego zgubionego gdzieś w stepach, nie przynoszącego nic, dziedzictwa; jakoż w 1608 r. sprzedał je Iwanowi Brzozowskiemu, a ten odprzedał je w 1609 r. Jerzemu Zawiszy; ten zaś w 1610 r. zbył je za 12 tysięcy złp. księżnej Zofii z Karabczejowa Romanowej Rużyńskiej. W tych atoli czasach pustkowie to musiało się już zasiedlić, albowiem w pewnym dokumencie z 1610 r. czytamy już wzmiankę o „poddanych nowo budujących się na uroczysku Wielkich Żerdelach czyli Skorhorodku i nowe niwy rozczyniających.“ Księżna też Rużyńska (powtórnym ślubem Chodkiewiczowa) puściła Gródek (bo tak się Zerdele wielkie zaczęły nazywać) prawem zastawnem niejakiemu Chałaimowi, a wkrótce potem wraz z całą Rużyńszczyzną i Pawołoczczyzną, sprzedała go Tomaszowi Zamojskiemu, wojewodzie kijowskiemu. Ale niedługo potem zaczęły się w 1648 r. wojny kozackie. Okolica, gdzie leżał Gródek, stała się gościńcem dla stron wojujących; pokilkakroć przeciągały tędy trzystotysięczne tłuszcze kozaków i tatarów. Jakoż śród tej długo ciągnącej się doby klęsk, ludność tych okolic została albo wygubioną albo się rozeszła; tej kolei doznał i Gródek. W akcie z 1683 r. czytamy też że nietylko Gródek, ale wszystkie wsie około Rużyna i Pawołoczy były puste i zdziczałe. (Arch. J. Z. R. część 6 t. I str. 153, dodatek). I dopiero około 1700 r. kraj tak wyludniony zaczął się powoli osiedlać. Chałaimowie, dawni zastawnicy, wrócili też do opustoszałego Gródka. Ale majętność ta wraz z Rużyńszczyzną od Zamojskich prawem spadku przeszła do Koniecpolskich. Jakoż już z Koniecpolskimi ciż Chałaimowie, uzurpując tytuł dziedzictwa, zaczęli o tę majętność spór czynić, jako o dziedziczną. Proces się rozpoczął, i dopiero zaledwie w 1744 r. przysądzono Chałaimgrodek Koniecpolskim. Chałaimowie ustąpili ze wsi, imię jej tylko swoje stale odtąd narzuciwszy. Po wygaśnięciu zaś domu Koniepolskich Chałaimgródek przeszedł prawem spadku do Walewskich, a od tych następnie sprzedany został ks. Józefowi Lubomirskiemu, podstolemu w. ks. lit., który odprzedał te dobra Leonardowi Marcinowi Świejkowskiemu, kaszt. kamienieckiemu. Od tego zaś nabył Ch. Orłowski i wkrótce potem odprzedał go w r. 1782 Maciejowi Iwanowskiemu, skarbnikowi latyczowskiemu. Obecnie Ch. jest rezydencyą Eustachego Iwanowskiego. W domu jego znajduje się starodawne archiwum, ważne dla każdego, ktoby chciał poznać przeszłość prywatną tej okolicy, tudzież ciekawy zbiór portretów osób historycznych i rodzinnych. Jest tu cerkiew Nikołajewska, zbudowana w roku 1755. Do parafii tej cerkwi należy wieś Małe Żerdele, położona na drugiej stronie rz. Hujwy. Chałaimgródek składa się z 5 części czyli Kątów: Horodka, Kalinówki, Olendrów, Hołyszów i Piasków. Ludności liczy 1173 prawosławnych, 498 katolików, 19 izraelitów. Ziemi 2100 dz. Zarząd gminny w miejscu, policyjny w Białopolu. Ch. ma kościół katol. filialny par. Białopol. (Edward Rulikowski.)
Chałajdówka, wieś, pow. lipowiecki, nad rz. Terlicą, wpadająca do Soroki i dalej do Tykiczu. Mieszk. 928, wyznania prawosławnego. Cerkiew parafialna i szkółka. Ziemi po części piasczystej 1305 dzies. Należy do Jagiełłowicza. Zarząd gminny w Terlicy, policyjny w Monastyrzyskach. Kl. Przed.
Chałamowszczyna, ob. Suła.
Chaławy, domin., pow. śremski; 1017 m. rozl., 11 dm., 136 mk., 6 ew., 130 kat., 56 analf.; własność Moraczewskiego. St. poczt. i kol. żel. Czempin o 6 kil. Tu się urodził Jan Nepomucen Kurowski, znany agronom i profesor. M. St.
Chałowice, ob. Hatowice.
Chałujca, Chołujca, ob. Chałwica.
Chałupa, osada należąca do wsi Chośnicy, pow. kartuski, par. Parchowo.
Chałupki, 1.) Ch. Dziwieckie, wś, pow.
