2867 mk.; z tej liczby 893 rz. kat., a 1974 izr. Siedziba c. k. starostwa, sądu pow., urzędu podatkowego, notaryatu, oddziału straży skarbowej, urzędu pocztowego i telegraficznego, wydziału rady powiatowej, posterunku żandarmeryi, dziekanatu i urzędu paraf. rz. katolickiego. Dek. brzeski dyec. tarnowskiej liczy 13 parafij, 24803 dusz katol.; parafia zaś katol. brzeska 1426 wiernych. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba apostoła wymurowany w r. 1487, był poprzednio aryańskiem oratoryum. Po trzykroć się spalił, ostatni raz 16 lipca 1863 r., obecnie jednak zupełnie odrestaurowany. Oprócz kościoła znajdują się trzy kaplice: pierwsza pod wezwaniem św. Ducha, drewniana, naj dawniejsza; druga pod wezwa- św. Krzyża, murowana, na cmentarzu; trzecia pod wezwaniem N. M. P., murowana, w lesie słotwińskim. Szkoła ludowa dwuklasowa z 2 nauczycielami, lekarz i apteka, towarzystwo zaliczkowe mające 369 członków, a którego ogólny obrót kasowy wynosił w roku 1877 553112 złr. B. leży w równinie nad rz. Uszwica i przerznięte jest dwu gościńcami: rządowym wiedeńskim i drogą krajową słotwińsko-nidzicką; tylko o 4 kilometry jest odległą stacya kolei żelaznej Karola Ludwika w Słotwinie. Domy z wyjątkiem kilku murowanych drewniane; bruku brak. Miasto niema prawie żadnego majątku, dochód miejski w r. 1877 wynosił 2814 złr. Ludność chrześciańska trudni się najwięcej rolnictwem, po części także przemysłem, koszykarstwem i garncarstwem; ludność izraelska przeważnie handlem. Jest w B. kilku zamożnych kupców, którzy zakupują płody surowe w całej okolicy. Targi tygodniowe i 17 jarmarków. Powiat brzeski leży pomiędzy 38°4′ a 38°8′ dł. wschod. od Ferro a 49°9′ a 50°4′ szerokości półn. Graniczy zaś: na północ z Królestwem Polskiem, na wschód z powiatem dąbrowskim i tarnowskim, na południe z pow. grybowskim, nowo-sądeckim i limanowskim a na zachód z pow. bocheńskim. Północna część pow. od linii kolei Karola Ludwika jest jednostajną równiną, południowa zaś część na połud. od kolei żelaznej Karola Ludwika jest pagórkowata i górzysta. Wzgórza te stanowiące podgórze zachod. Beskidu dzielą się na trzy grupy: 1) grupa po lewym brzegu rz. Uszwicy w gminach: Gosprzydowa, Gnojnik, Uszew i Jasień jest przedłużeniem gór powiatu bocheńskiego, 2) grupa rozciąga się pomiędzy rzekami Uszwicą i Dunajcem, jest dalszym ciągiem gór pow. limanowskiego, dosięga najwyższej wysokości w Iwkowy, obniża się ku północy i ginie w równinach około Okocima i Wielkiej wsi; 3) grupa po lewej stronie Dunajca, poczyna się w pow. brzeskim i ciągnie się dalej w pow. grybowski. Pomiędzy drugą a trzecią grupą znajduje się dolina Dunajca, w jednych miejscach węższa a w drugich szersza z malowniczemi krajobrazami. Najpiękniejszy widok przedstawia się jednak ze wzgórz Jurkowa. U stóp Dunajec toczy swoje czyste fale, za Dunajcem strome góry lasami szpilkowemi okryte, a na południe i północ jakby na straży zamykającego się widnokręgu sterczą na pagórkach nad Dunajcem ruiny baszty czchowskiej i zamku mielsztyńskiego, u podnóża których są miasteczka Czchów i Zakluczyn. Nie tak malowniczy ale o wiele rozleglejszy widok dostrzedz można z góry okocimskiej, gdyż w dnie pogodne ukazują się ztąd w dali odległe tatrzańskie szczyty. W powiecie znajdują się następujące rzeki: 1) Wisła, stanowiąca granicę od Królestwa Polskiego, tylko prawym brzegiem należy do pow. 2) Uszwica wkracza w granicę pow. w gminie Gosprzydowy a wpada do Wisły powyżej Szczurowy, 3) Dunajec wchodzi w powiat w Będzieszynie, wychodzi za Wojniczem a od Żabna do Siedluszowic stanowi granicę od powiatu dąbrowskiego. Stawów większych nie ma w powiecie. Rozległość 825,79 kil. kw. (14,25 mil kw.) Ludność w 1869 r. 40138 męż., 42663 kob.: razem 82801 mk.; na kilometr kwadr. przypada 100 mk.; pod względem gęstości zaludnienia w Galicyi stoi zatem powiat brzeski na 7 miejscu. Gmin miejskich ma 4, wiejskich 105: razem 109 gmin politycznych, 114 gmin katastralnych a 125 osad i 103 obszar. dworskich; 14542 dm. mieszkalnych. Wypada zatem jedna gmina na kil. kw. 7,5, jedna gm. miejska na kil. kwadr. 2,06, jedna gmina wiejska na kil. kw. 7,8. Miasta pow. są: 1) Brzesko mk. 2867, 2) Czchów 1595 mk. 3) Wojnicz 2221 mk., 4) Zakluczyn 1415 m.: razem miały miasta 8098 mk. Zaś wsie 74703 mk. Pomiędzy wsiami najludniejsze są: Borzęcin 4942 mk., Jadowniki 2684 mk., Mokrzyska 2311 mk., Szczurowa 2075 mk., Iwkowa 2025 mk. Wypada na kilom. kw. przestrzeni 8,8 mk. miejskich a 91,2 mk. wiejskich. Cała ludność pow. z wyjątkiem izraelitów jest narodowości polskiej i należy do szczepu mazurskiego. Pod względem religii znajduje się rzym. katol. 78029, katolików innych wyznań 26, zydów wyznania mojżeszowego 4746. W powiecie politycznym brzeskim znajdują się okręgi trzech sądów powiatowych, mających swe siedziby w Brzesku, Wojniczu i Radłowie i 4 posterunki c. k. żandarmeryi w Brzesku Wojniczu, Radłowie i Zakluczynie; pod względem kościelnym dzieli się powiat na 3 dekanaty: brzeski, wojnicki i czchowski, którym podlega 26 urzędów paraf. Wyższych szkół niema w powiecie; szkół ludowych 4-kłasowych jest 2 w Zakluczynie i Wojniczu, 3-klasowych 2 w Borzęcinie i Szczurowy; dwuklasowych 5, jednoklasowych i filialnych 24: ra-
