- 451
sang kadulom. Hand maayo, kita, sa Filipinas, nagalakat kita
nga tatlo ka gatos ka tuig ang aton antad sa likod sang karo; halos
kita nagasugod sa paghalin sa tungatongang’ panuigon; sa sini
ang mga heswita, nga mga ulihe sa Europa, makita kutob diri sila
ang nagapakilala sang kauswagan; nautang sang Filipinas sa ila
ang nagabun-ag niya nga pagtulon-an, ang mga kinaalam sa mga
kinaugali, nga kalag sang dag-on XIX, subong sa mga dominiko
ang pilosopiya ni Aristoteles, nga patay na wala’y sapayan kay
Leon III; wala sing Papa nga nagapabanhaw sang ginhukman sang kaisipan sang tawo . . . Apang diin kita nagkadto? — Pamangkot niya nga ginliwat ang iya paningog. — A!
naghambal kita nahanungod sang kahimtangan karon sang Fili
pinas ... Huo, nian nagasulod kita sa panahon sang paghimud-os,
ang buot ko silingon, kamo; ang aton kaliwatan yara sa kagabihon, nagalakat kita. Ang paghimud-os yara sa nagligad nagadakop kag nagakapyot nga may pagpakamalaot sa nagakapugday nga manoghimugang’ kastilyo, kag sa palaabuton, nga ang
iya ambahanon sang kadalag-an mabatian sa malayo sa mga banaag sang isa ka nagabutlak nga banagbanag, nga nagadala sang
maayo nga balita gikan sa iban nga mga pungsod ... Sanday
sin-o ang magatulupok kag malubong sa mga ginub-an sang magakalapukan?
Ang tigulang naghipos, kag ginatan-aw niya si Don Filipo nga nagatulok sa iya nga madalum ang hunahon^, nagyuhom sia kag magsiling:
—Daw napaktan ko ang imo ginahunahona.
—Matuod ?
—Nagahunahona ka nga mahimb akd magsaydp. — siling niya nga nagyuhom nga may kasubo. — Karon may hilanat ako kag indi mahimb nga indi ako magsayop: homo sum et nihil humani a me alienum puto (Tawo ako kag wala sing butang nahanungod sa katawohan nga ginabilang ko nga malayo sa akon), siling ni Terencio; apang kon sa kaisa ginapahanugotan ang pagdamgo, ngaa man nga indi magdamgo sing matahum sa katapusan nga mga tinion sang kabuhi? Kag tapos sang tanan, wala ako magpangabuhi Iwas sa pagdamgo lamang! May katarungan ka; damgo! ang aton mga pamatan-on wala pagpanumdom Iwas sang gugmagogma kag kulokalipay lamang; labi nga panahon ang ginahinguyang kag ginapangabudlayan sa pagbihag
