१९३१ पसून हांगा तेल उत्पादनाक सुरवात जाली. दुस-या म्हाझुजाच्या काळांत ह्या वाठाराचेर जपानाचो शेक आयलो णानी तेलाच्यो बांयो आनी रबरीचे मळे हांचें बरेंच लुकसाण जालें. जून १९४५त ह्या वाठाराचेर ऑस्ट्रेलियाची सत्ता आयली. पूण १९४६त हांगा ब्रिटीश नागरी प्रशासनाची परत स्थापना जाली.
ब्रिटीशांकडले वेपारी संबंद वाडोवपाखातीर आनी हांगाची चांचोगिरी नश्ट करपाखातीर ब्रुनाईचो सुलतान आनी ग्रेट ब्रिटन हांचेमदी १८८८, १९०६ आनी १९४६ ह्या वर्सांनी च्यो कबलाती जाल्यो तांकां लागून ब्रुनाईच्या राज्य-काराभारांत ब्रिटिशांची पत ल्हव ल्हव वाडत गेली. १९५९त ब्रुनाईचें प्रशासन सारावाकापसून वेगळें करुन ब्रुनाईखातीर ब्रिटीश उच्च आयुक्ताची नेमणूक केली. ह्याच वर्सा सिलतानाखातीर प्रिव्ही काउन्सिल मंत्रीपरिशद कार्यकारी परिशद, विधान परिशद, धर्मीक परिशद, उत्तराधिकार परिशद अशा पांच परिशदांची स्थापना केली.
१९५९च्या त्या संविधआनाप्रमाण ब्रुनाईच्या सुलतानाचो अधिकार परत वाडलो. नव्या संविधआनाप्रमाण डिसेंबर १९६२त पयली वेचणूक जाली. त्या वेळार ब्रुनाई, उत्तर सारावाक आनी सावादाचे दक्षिणेक सशस्त्र उठाव जालो. १९७१त ग्रेट ब्रिटानान ब्रुनाईक भितरल्या स्वयंशासनाचो अधिकार दिवन परराश्ट्रीय वेव्हाराची जापसालदारकी आपलेकडेन दवरली. ब्रुनाईची चार जिल्ह्यांनी विभागणी केल्या. ब्रुनाईचो सुलतान सर मुदा हसनल बोलकेह आनी ब्रिटीस शासन हांचेमदीं जून १९७८ त जाल्ले वाटाघाटी प्रमाण आनी ७ जानेवारी १९७९ त जाल्ले कबलातीप्रमाण १९८३त ब्रुनाईंतली ब्रिटीशांची सत्ता वचून तो ेक स्वतंत्र आनी सार्वभौम देस जाला. पिपल्स इंडिपँडन्स फ्रंट स्थापना-१९६६ हो हांगाचो मुखेल पक्ष.
न्यायदानाखातीर सर्वोच्च न्यायालय, उच्च न्यायालय, अपील न्यायालय, तशेंच प्रथम, द्वितीय आनी तृतीय श्रेणींचा दंडाधिकारी न्यायालयां आसात, मुसलमानांची लग्नां, तलाक आदी धर्माविशींच्या न्यायदानाखातीर स्वतंत्र न्यायालय आसा.
ह्या देशाक संरक्षणाविशींचो सल्लो ग्रेट ब्रिटन दिता. रॉयल ब्रुनाई मले रेजिमँट ही राखण संस्था हांगा आसा. हांगाची राखणवेवस्था भूसेनादल, नाविकदल आनी हवाईदल हीं लगळ्या आर्विल्ल्या शस्त्रास्त्रांनी सुसज्ज आसा.
अर्थीक स्थिती
ब्रुनाईची अर्थवेवस्था थंयच मेळपी खनीज तेल आनी सैमीक वायू हे मैमीक साधना सामुग्रेचेर चलता. १९२९त हांगा खनीज जेलाचो पयलो सोद लागलो. मट्ट कामकरी लोकांमदीं ७, परस चड लोक तेल उद्देगांत आसात. खनीज तेल हें राज्याचे येणावळीचें मुखेल साधन. ब्रिटीश राश्ट्रकुळांतलो हो सगळ्यांत चड तेल उत्पादक वाठार. हांगाचें चडशें खनीज तेल निर्यात जाता. पूम कांय प्रमाणांत हें तेल सारीआक शुध्द करुन थंयच वापरतात. सैमीक वायूच्या उत्पादनाखातीर संवसारांत ब्रुनाईची नामना आसा. सारीआ हें हांगाचें मुखेल तेलकेंद्र आसून ते नळमार्गान टूटाँग ह्या वाठाराक जोडलां. अशुध्द खनीज तेल नळमार्गान सारावाकांतल्या टूटाँग, मिरी हांगाच्या तेल शुध्दीकरम केंद्राकडेन व्हरतात. हांगाचो तेलावेल्हार ब्रुनाई शॅल पॅट्रोलियम कंपनी पळयता. लुमूटचो सैमीक वायूचें द्रवीकरण करपाचो प्रकल्प हो सवसारांतलो सगळ्यांत व्हड प्रकल्प मानतात. ब्रुनाईंतले हेर उद्देग म्हळ्यार बोटी बांदप, विणकाम, तांब्याचीं आनी रुप्याची आयदनां करप हांचेवरवी चलता.
ह्या राज्याचो १० वाठार शेतीखातीर वापरतात. राज्याची अन्नधान्याची गरज चड करुन आयातींतल्यानूच भागयतात. तांदूळ, टॅपिओका, अनस, केळी, ऊंस, शाबूदाणे हीं हांगाची मुखेल शेतकी उत्पादनां आसून सद्दा हांगा काफी, कोको, नाल्ल, तंबाकू, फळां, भाजयो हांचेय उत्पादन काडटात. आजल्या तेपार रबरीपासून ह्या राज्याक परकी चलन मेळटाले. पूण आतां ताचें म्हत्व उणें जलां. रबर, मिरीं, लांकू़, बूच ही हांगाची मुखेल रान उत्पादनां. हांगाच्या लोकांच्या जेवणांत नुस्त्याक खूब म्हत्व आसा. ग्रेट ब्रिटनच्या व्हायट फिश ऑथॉरिटी कडल्याम हांगाच्या खोल दर्यांत नुस्तेमारीची उदरगत करप जाता. हांगाच्या ४०४.७ हॅ. ह्या क्षेत्रांत एक मत्स्यसंवर्ध आनी सुंगटां संवर्धन क्षेत्र तयार करपाची येवजण आसीन, आशियांतलें तें सगळ्यांत व्हड क्षेत्र आसा. ह्या वाठारांत कोंबड्यो पोसप, दुकरां पोसप ह्या सारकेय वेवसाय चलतात.
हांगाचे तेल आनी सैमीक वायूचे निर्यांतीत सतत वाड जायत आसा. ही लिर्यात चड करुन जपान, अमेरिका, सिंगापूर, तायवान, सारावाक जाल्यार आयात जपान, सिंगापूर, अमेरिका आनी ग्रेट ब्रिटना कडल्यान करप जाता. तशेच हांगा अन्नधान्य, निर्मिती वस्तू, यंत्रां, येरादारीचां साधनां हांची बी आयात करप जाता. तांदूऴ हें हांगाचें मुखेल आयात धान्य आसून तें चड करुन थायलंडच्यान आयात करतात. हांगाचे वेपार युरोपी आनी चीनी अभिकरण गृहांकडल्यान तशेंच चीनी वेपा-यांकडल्यान चलयतात. तवथे पांचवर्सुकी राश्ट्रीय विकास येवजणेंत लोकांचे अर्थीक, समाजीक आन संस्कृतीक उदरगतीक म्हत्व दिल्ले आसा.
ब्रुनाई डॉलर हें हांगाचे तलन आसून तें जून १९६७ पसून चालीक लायलां. ताचेपयलीं मलायन डॉलर हें चलन आशिल्लें. १,५,१०,२०, आनी ५० सेंटांचीं नाणी आनी १,५,१०,५०, आनी १०० ब्रुनाई डॉलरांच्यो नोटी आसतात. १०० सेंटाचो १ब्रु. डॉलर जाता. बांदार सेरी बगावनाक नॅशनल बँक ऑफ ब्रुनाई ही बँक आसा. अमेरिका आनी मलेशिया हांच्यो दर एकी दोन आनी ग्रेट बिटन, सिंगापूर हांची दर एकी एक बँक आसा.
