फॉसेस म्हळ्यार कुराड. ही निशाणी अधिकाराची भावना स्पश्ट करता. पयल्या म्हझुजाउपरांत सबंद युरोपांत गोंदळाची परिस्थीती निर्माण जाल्लीं. इटलींतूंय समाजीक आनी अर्थीक परिस्थीती बिकट जाल्लीं. गरजेच्या यस्तुंची तूट आशिल्ली आनी बाजारभाव खूब वाडिल्लो. बेकारेचें प्रमाण खूब वाडिल्लें. कामगार वर्गांत बंडखोर प्रवृत्ती वाडिल्ली. रशियेंत सत्तेर आयिल्ल्या कम्युनिश्ट पक्षाची देंख तांचेमुखार आशिल्लीं. इटलींतल्या कामगारांनी 1920 च्य़ा सुमाराक खूब संप केलें आनी कांय सुवातींनी ताणें कारखानेय ताब्यांत घेतलें. भांडवालदार आनी हेर प्रस्थापीत वर्गाक ही परिस्थिती खूब भिरांकूळ दिसलीं. तांकां आपलो शेक आनी प्रचलीत समाजवेवस्था तिगोवन दवरपाखातीर कामगार चळवळ मुळासकट चेपून उडोवपाची आशिल्लीं. हाका लागून ताणीं नव्यानूच वाडपी फॅसिस्ट पक्षाचो आदार घेतलो.
फॅसिझम सुरवेक तत्व वा वाद नाशिल्लो, हत्या, दसहत आनी समाजांत तणाव निर्माण करुन सत्तेर येवपाची ती एक चाल आशिल्ली पूण सत्तेर आयलें उपरांत मुसोलिनीन फॅसिझमाक एक खाशेली अशी चालना दिली. मुसोलिनीन उबारिल्ल्या फॅसिस्ट पक्षांत मुखेलपणान बेकार तरणाट्यांचो आस्पाव आशिल्लो. सुरवेक हे पक्ष ल्हान आशिल्लो. उपरांत भांडवलदारांच्या आनी हेर गिरेस्त लोकांच्या फाटबळान तो ल्हव ल्हव वाडत गेलो. पूण राजकीय सत्ता हातांत आयले उपरांत ताची खरी वाड जालीं. पयल्या म्हझुजाक लागून इटलीची समाजीक आनी अर्थीक परिस्थीती साप्प इबाडील्लीं. राजा, सरदार, इगर्ज आनी गिरेस्त लोकांचो शेक आशिल्ल्या शासनाकूय लोक विटील्लें. बेकारीय खूब वाडिल्लीं. तांका थीर आनी समर्थ तरकार जाय आशिल्लें. पयल्या म्हजुजांत जैत मेळून लेगीत तांका जाय आशिल्लें प्रदेश मेळूंक नाशिल्लें. हाका लागून इटलीचो व्हड मानभंग जाल्लो. ह्या सगळ्या गजालींचो फायदो घेवन व्हड व्हड आश्र्वासनां दिवन मुसोलिनीन आपणावटेन घुंवडायलें. कामगार वर्ग सोडून बाकीच्या सगळ्या वर्गाच्या लोकांनी मुसोलिनीक सत्तेर येवपाक आदार केलो. राजकीय सत्ता घेवपाखातीर फॅसिस्टांनी 28 ऑक्टोबर 1922 दिसा राजधानीच्या रोम शाराचेर मोर्चा काडलो. त्या रोम शारावयल्या मोर्चाचो फॅसिस्ट चळवळींत ‘व्हडली वीरश्रीची घडणूक’ म्हणून उल्लेख जाता. त्या मोर्च्याक कोणाचोच विरोध जालोना. फॅसिस्ट रोमांत रिगले उपरांत राजाम आपूण जावन देशांचीं राजसुत्रां मुसोलिनीचे सुवादीन केलीं. राजान मूसोलिनीक प्रधानमंत्री केले उपरांत इटलींत फॅसिस्ट राजवट सुरु जालीं.
सत्ता हातांत येनाफुडें मुसोलिनींन विरोधकांचो छळ सुरु केलो. फॅसिस्ट लोकशायी राज्यवेवस्था आनी लोकशायी हक्कांचेर विस्वास नाशिल्लो. लोकशाय आनी मनीस स्वातंत्र्याक लागून देशांत साबार पक्ष आनी पंथ निर्माण जातात. अशा राज्यांत फुटीर भावना निर्माण जावपाची चड संभव आशिल्ल्यान खंयचेंच खाशेलें अशें धोरण आपणावपाक कठीण जाता. राज्यकारभार वेवस्थीत चलोवपाक आनी उदरगत घडोवन हाडपाखातीर देशांत फकत कूच मुखेली आसपाक जाय अशें मुसोलिनीचे मत आशिल्लें. हाका लागून मुसोलिनीन एकतंत्री राजवट सुरु करुन आपणाक कोणाचोच विरोध जावंचो न्हय म्हूण हुकूमशायेची स्थापणूकक केली. फॅसिस्ट पक्षाखेरीज हेर सगळें पक्ष बेकायदेशीर थरोवन, देशांतल्यो सगळ्यो राजकीय, अर्थीक आनी संस्कृतीक संस्था फॅसिस्ट पक्षाच्या शेकातळा हाडल्यो.
फॅसिझमाचें सुसंगत अशें तत्वगिन्यान ना. पूण ताचीं कांय तत्वां आसात.तातूंतलीं कांय तत्वां प्लॅटो तशेंच आर्विल्ल्या युगांतलो हेगल हांचेसारक्या नामनेच्या तत्वचिंतकांच्या ग्रंथात मेळटात. हे खेरीज मॅकिआव्हेली, हॉब्ज, नीत्शे, परितो हांचे सारक्या विचारवंतांच्या विचारांचोय फॅसिझम विचारसरणीचेर परिणाम जाला. पूण जॉर्ज रेल हाच्या हिंसक क्रांतीवादाचो फॅसिस्टांचेर चड परिणाम जाला. जाल्यार जोव्हानी जेंतीले आनी आल्फ्रेदो क्कॉ हें फॅसिझमाचे तत्वचिंतक म्हणून प्रसिद्द आसात.
फॅसिस्ट तत्वप्रणालींत राज्याक चड म्हत्व दिलां. राज्य हो मनीसशक्तीचो सर्वोच्च अविश्कार अशें फॉरेस्ट मानतालें. फॅसिस्टवादांत मनीस स्वातंत्र्याक सुवात ना. मनशान आपलें जिवीत राश्ट्राखातीर ओंपून राश्ट्राचें म्हत्व वाडयत रावचें अशें तांचें म्हण्णें. फॉसिस्ट लोक सत्ता आनी सामर्थ्याक सगळ्यांत श्रेश्ठ लेखतालें. तशेंच मनशांतले झुजारी वृत्तीचें ते सदांच समर्थन करतालें. तांच्या मतान झूज ही सैमीक क्रिया आसून क्रिया आसून इतिहास घडोवन हाडपाखातीर फकत झुजारीच धोरण पणावचें पडटा. तांचें विचारसरणेंत शांततायवादाक सुवात नाशिल्ली. तांच्या मतान शांततायवाद ही दुबळ्या लोकांची येवजण. राश्ट्रांची उदरगत घडोवन हाडपाखातीर तें राश्ट्र बळीश्ट आसून ताणें सदांच झुजाचें तयारेंत रावपाक जाय आनी बळीश्ट राश्ट्राचें धोरण फकत विस्तारवादींच आस्पाक जाय.
इटलीचे वाडटे लोकसंख्येक चडांत चड प्रदेशाची गरज आसा. देखून देशाचो विस्तार वाडोवपाक जाय अशें मुसोलिनी थंयच्या लोकांक परत परत सांगतालो. ह्या तत्वांचेरुच इटलीन दुसऱ्या म्हाझुजांत वांटो घेतिल्लो.
इटलीक स्वयंपूर्ण राश्ट्र करप हें फॅसिस्टांचें मुकेल आनी निमाणें सपन आशिल्लें. हाका लागून देशाची पुराय अर्थवेवस्था फॅसिस्ट शासनाचे देखरेखीखाला हाडली. हे पासत ताणीं शासन नियंत्रीत अशो भाडवलदारांच्यो आनी कामगारांच्यो साबार संस्था उबारल्यो. त्या संस्थांतलें अधिकारी फॅसिस्ट शासनाच्या मार्गदर्शनाखाला आपआपलें धोरण थारायतालें, अशें रितीन संबंद इटलींत 1934 मेरेन सगळ्या क्षेत्रांनी फॅसिस्ट कल्पनांचो उपेग जावपाक लागलो. फॅसिस्ट कल्पने प्रमाण दर एका जिल्ह्याखातीर उद्देजकांचे एक आनी कामगारांचे एक अशीं मंडळां तयार केली. अशा मंडळांचो एक संघ तयार जातालो. अशा साबार संघाचो एक म्हासंघ आसतालो. संबंद इटलींत अशें णव म्हसंघ आशिल्लें. उद्देगधंदे, शेतवड, वेपार आनी विमो ह्या क्षेत्रांनी तांचे कार्य चलतालें. तशेंच दर एका वेवसायाखातीर कामगार आनी कारखानदार हांचें एक मंडळ आशिल्लें. इटलींत अशी बावीस मंडळां आशिल्लीं. तांच्यामुखेल्याची नेमणूक मुसोलीनी करतालो. अशा सगळ्या मुखेल्यांचे एका राश्ट्रीय मंडळ आशिल्लें. ह्यो वेगवेगळ्यो संस्था देशाचो अर्थीक उद्देगीक आनी वेपारी क्षेत्राचेर नियंत्रण दवरताल्यो.
सत्ता हातांत आयलें उपरांत मुसोलिनीन सगळें विरोधी पक्ष आनी विरोधी संस्था मोडून उडयल्यो. देशांतलें कायदें मंडळ, नोकरशाय, लस्कर, खबरापंत्रां, शिक्षणीक आनी संस्कृतीक संस्थांचेर आपलो शेक बसोवन देशांत एक मुखेली, एक पक्ष आनी एक आवाज ही फॅसिझमाची कार्यावळ आचरणांत हाडलीं. ही कार्यावळ आचरणांत हाडटाना ताणें विरोधकांचेर खूब अत्याचेर केलें आनी सगळ्या लोकांच्या हक्कांचेर चेपण हाडलें. हाचें उपरांत मुसोलिनीचें साम्राज्ययूग सुरु जालें.
