आनी नागरिकांचे रक्षण करप, राजकीय क्षेत्राभायर अर्थीक, संस्कृतीक, शिक्षणीक, विज्ञानीक आदी क्षेत्रांनीय हेर राक्षट्रांकडेन सहकार करप, दिवप - घेवप करुन विकास सादप हीं परराश्ट्रीय धोरणाचीं मुखेल उद्दिश्टां आसतात. कांय खेपे प्रदेश विस्तार करप, सम्राज्य वाडोवप हेय हेत नदरेमुखार दवरतात. विसाव्या शतमानाच्या दुस-या अर्दांत सम्राज्यवादाची संकल्पना बदलल्या. प्रदेश जखून ताब्यांत दवरचे सोडून अर्थीक नियंत्रण आनी राजकी प्रभाव हांचेवरवी हेर राश्ट्रांचेर प्रभुत्व स्थापन केलां. राश्ट्रांतल्या प्रभावी दबाव गटांचो त्या राश्ट्रांच्या परराश्ट्रीय धोरणांचेरूय अंकूश आसता, आशें नदरेक आयलां. तेन्ना त्या दबाव गटांचें हीत सादप हें परराश्ट्रनितीचें एक उद्दीश्ट अशें मानतात.
खाशेले तत्वप्रणालीचो प्रचार आनी प्रसार करप हेंच कांय परराश्ट्रीय धोरणाचें मुखेल उद्दीश्ट थरयतात. रशियाच्या परराश्ट्रीय धोरणाचें मूळ सुत्र साम्यवादाचो प्सार सादप, साम्यवादी राश्ट्रांक मदत करप, लोकशायी राज्यांतल्या साम्यवादी पक्षांक, कामगार संघटनांक मदत करप हें आसता. अमेरिकेन परराश्ट्र नितीचे प्रवत्तेक लोकशाय आनी स्वातंत्रय हांच्या रक्षणाक बांदिल्ले आसात, अशें समजतात, पूण कांय हुकूमशायी राश्ट्रांक शस्त्रांची मदत करतात.
परराश्ट्रीय धोरण थरोवपी राज्यकर्ते वा मुत्सद्दी, त्या धोरणाचीं उद्दिश्टां, ताचेफाटलीं मुळावीं तत्वां आनी तीं धोरणां चालीक लावपाखातीर वापरांत येवपी साधनां हे सगळे घटक परराश्ट्रीय धोरणांत म्हत्वाचे आसात. परराश्ट्रीय धोरणांचेरुय लोकमताचो प्रभाव पडटा. दळव – वळणाचीं वाडटीं आनी गतीमान साधनां राश्ट्र – राज्यांची वाडिल्ली संख्या, अणुशक्त, अण्वस्त्रां आनी क्षेपणास्त्रां हांची महासत्तांकडेन आशिल्ली मत्तेक्दारी हे सगळे परिस्थितीचो परराश्ट्रीय धोरणांचेर खूब मोटो परिणाम जाला. परराश्ट्रीय धोरणाची संकल्पना मुळांतूच थीर ना. ती गतीमान आनी अश्टतासांची आसा. तातुंतच राश्ट्रा – राश्ट्रांतल्या परस्पर एकामेकांचेर पातयेवन रावपाच्या कारांक लागून आंतरराश्ट्रीय राजकरण पयलींपरस आतां चड गुंतागुंतीचें जालं. ताका लागून राजकीय पक्ष आनी लोकप्रीय आनी प्रभावी राश्ट्रीय फुडारपण हांकां परराश्ट्रीय धोरण थरोवपांत खुबूच म्हत्व मेळ्ळां.
एकवटीत राश्ट्रसंघाचे स्थापणुके उपरांत, राश्ट्रसंघ स्थापन जालो तेन्नासावन, परराश्ट्रीय धोरणाचें एक नवें आंग स्पश्ट जालां. एकुणिसाव्या शतमानामेरेन परराश्ट्र नितीत गुप्ततय, मुत्सदद्दांच्यो वाटाघाटी, हेरगिरी, लश्करी कारवाय आनी झूजप्रसंग हांकां म्हत्व आसता. पूण रश्ट्रसंघाचे थापणुकेउपरांत उकत्या परिशदांच्या स्वरुपांत राजनितीक सुवात प्राप्त जाली. आंतरराश्ट्रीय स्वरूपाचो वंशवादासारको वा निर्वासितांसारको प्रस्न आसत जाल्यर ताचे आड आवाज उठोवपाची तजवीज एकवटीत राश्ट्र संघटनेचे माचयेक लागून जाल्या. खयच्याय राश्ट्राक परराश्ट्राविशींचें धोरण थरयतना एकवटींत राश्ट्रसंघटनेचें अस्तित्व मतींत घेवप गरजेचें थरता. ल्हान रश्ट्रांचो तका खूब फायदो जाता. कारण तांचेर दुस्मानाचो हल्लो जालो तर रोखडीच एकवटीत राश्ट्रसंघटनेकडेन कागाळ करपाची, आंतरराश्ट्रीय लोकमत जागें करपाची वेवस्था जाल्या. हल्लो परतून लावपाखातीर ताकतिकेची मदत मेळोवपाचीय शक्यताय निर्माण जाल्या.
परराश्ट्रीय धोरणाचे निर्णायक घटक म्हणून राश्ट्राची भुगोलीक स्थिती, उपलब्द सैमीक साधनां, लश्करी बळगें, लोकसंख्या, लोकमत, धोरण थरोवपी फुडारी, ताचे मुत्सद्देगिरीचीं खाशेलपणां, आंतरराश्ट्रीय संस्था आनी संवसारीक लोकमत हांचो उल्लेक करूं येता. ब्रिटनाच्या परराश्ट्रीय धोरणांत युरोप खंडापसून वेगळो आशिल्ल्या भुगोलीक सुवातीचो बरो उपेग जालो. आपलें परराश्ट्रीय धोरण तो स्वतंत्रपणान आखूंक शकलो. तशेंच उद्देगीक क्रांतीची सुरवात, लोकांची दर्यावर्दी वृत्ती, दूरदृश्टीची मुत्सद्देगिरी हांचो परिणाम इंग्लंडाचें परराश्ट्रीय धोरण साम्राज्यवादी करपांत जालो. फ्रांस, जर्मनी, बेल्जियम हांकां तांचे भुगोलीक सुवातीक लागून युरोपी राश्ट्रांतल्या झगड्यांत वांटो घेवंचो पडलो. सैमीक साधनांची समृध्दताय आनी हेर राश्ट्रांपसून वेगळेपण हांकां लागून अमेरिका आपलें परराश्ट्रीय धोरण स्वतंत्रपणान थरोवंक शकली.
मुत्सद्देगिरी, प्रचार, राजकीय डावपेंच, अर्थीक साधनां, परकीय मदत, घातपाती कर्तिबां, झूज हीं परराश्ट्रीय धोरणांचीं साधनां आसात. अशा साधनांचो उपेग करुन राश्ट्राचीं उद्दिशटां साध्य करतात. राज्यां – राज्यांतल्या दळणवळणांत तशेंच आंतरराश्ट्रीय संबंदानी वाड जल्या. दरेक राश्ट्र ह्या कामाखातीर दुस-या राश्ट्रांत आपलो प्रतिनिधी धाडटा. राजकीय आनी वेपारी प्रतिनिधीं वरवीं परस्परांतले संबंद दवरतात.
राजकीय धोरणाचें एकक साधन म्हळ्यार देशांत आपल्या उद्दिश्टांचो आनी विचारांचो प्रचार परराश्ट्रांतल्या लोकांमदी असो प्रचार खूबदां करतात. विसाव्या शतमानांत ह्या साधनाचो वापर व्यापक प्रमाणाचेर करतात. आपल्या राज्यांतूय परराश्ट्रीय दोरणाक अनुकूल असो प्रचार करचो पडटा. सगळींच राश्ट्रा प्रचाराचेर व्हड खर्च करतात. रेडिओ, टिव्ही, खबरांपत्रां, प्रचार पुस्तिका अशा प्रचाराखातीर वापरतात.
परराश्ट्र वेव्हारांत अर्थीक साधनामक म्हतवाची सुवात प्राप्त जाल्या. स्वताचे अर्थीक प्रस्न सोडोवपाखातीरूय ह्या साधनांचो उपेग करतात. आयात – निर्यातीवयले निर्बंद वा खाशेल्या वस्तूंच्या आयात – निर्यातीवयलीं बंधनां उणीं करप हीं मुखेल अर्थीक साधनां आसात. खूबदां खंयच्याय राश्ट्राची अर्थीक कोंडी करतात. त्या राश्ट्रावांगडचो वेपार बंद करतात. ह्या साधनांचो वापर खास करून झूज काळांत करतात.
झूज हें परराश्ट्रीय धोरणाचें एक साधन. राज्याची झुजाची तांक जितली व्हड, तितलें ताचें परराश्ट्रीय धोरण येसस्वी जायत आसता. झूज करिनासतना दुस-या राश्ट्रांचेर आपल्या धोरणांचें पालन करपाची सत्की करप हें कुशळ राजनितीचें कसब अशें मानतात. खंयच्याय राज्याचें परराश्ट्रीय धोरण हें ताच्या अंतर्गत ध्येयधोरणाक पूरक आनी पोशक आसचें पडटा. राश्ट्र हिताकडेन लक्ष दवरून राश्ट्राची प्रतिश्ठा वाडोवप हें परराश्ट्रीय धोरणाचो परिणाम देशांतल्या हेर हीत संबंदांचेर जाता. हे गट आपल्या हिताची राखण करपाखातीर निर्णयकर्त्यांचेर चेपण हाडटात. ह्या सगळ्या देशां भितल्ल्या घटकांचे आंतर – क्रियेंतल्यान परराश्ट्रीय धोरण घडत वता.
भारताचें परराश्ट्रीय धोरण : स्वतंत्र बारताच्या परराश्ट्रीय धोरणाचि घडन स्वतमत्र्याच्या पयलिंच्या काळांतूच जाली. अखिल भारतीय कॉग्रेसीन आंतराश्ट्रीय प्रस्नांविशीं वेळोवेळ आपणायिल्लया धोरणांतल्यानूच ताची उत्क्रांती जाली. स्वतत्र्यापयलीच कॉग्रेसीन आंतराश्ट्रीय प्रस्नाविशीं कितलेशेच थाराव संमत केल्ले. ब्रह्मदेश ब्रिटिशांनी जिखिल्लेखातीर
