असंतोश पेगटायिल्लो (1885). ब्रीटीशांच्या साम्राज्यवादी कारवायांखातीर भारताक तळ म्हणून वापराक हरकत घेतली (1892). कॉग्रेसीचें हें साम्राज्यवादी धोरण पयल्या म्हाझुजाउपरांत आनिकूय स्पश्ट जालें. ब्रिटीशांच्या खलिफाआड धोरणाचो निशेध म्हणून भारतांत खिलाफत चळवळ सुरू केली. 1920 त आयर्लंडी लोकांच्या स्वातंत्र्य लऋयाक तेंको दिलो, जाल्यार 1928 त इजिप्त, सिरिया, पॅलेस्टायन आनी इराक हांकां तांच्या साम्राज्याड संघर्शाखातीर परबी भेटयली. भारताचें हें धोरण स्वातंत्र्यउपरांत नेटन चलयलें.
स्वातंत्र्याउपरांतच्या काळांत, एकवटीत राश्ट्रसंघांत थाराव संमत करून घेवन इंडोनेशिया, ट्युनिशिया, मोरोक्को, आल्जीरिया आदी आफ्रिकी – आशियाई देशांचे मुक्तीखातीर वातावरण तयार करपाखातीर भारतान म्हतहवाचो वावर केलो. 1956 त इंग्लंड आनी फ्रांस हांणीं सुएज खारजाविशीं केल्ल्या सैनिकी हस्तक्षेपाक भारतान विरोध केलो. वसणुकांक स्वातंत्र्य मेळचें, असो एक थाराव एकवटीत राश्ट्रान करून तो कितले मेरेन लागता, हें पळोवपाखातीर एक 24 वांगऋयांची समिती नेमल्या. भारत हो हे समितीचो मुखेल वंगडी आसा. वसणूकवादा प्रमाणूच दक्षिण आफ्रिकेंतल्या भेदाआड संवसारीक लोकमत संघटीत करपाखातीर भारतान खूब यत्न केल्यात.
भारतीय राजवेवस्थेंत परराश्ट्रीय धोरणाची जापसालदारकी ही परराश्ट्र मंत्र्याची आसता. धोरणाखातीर तो लोकसभेंत जापसालदार आसता. नेहरूचो चित्रकार मायकल ब्रेशर हाच्या मतान नेहरू हो भारतीय परराश्ट्रीय धोरणाचो शिल्पकार. कॉग्रेसीन 1928त परराश्ट्रीय धोरणाखातीर स्वतंत्र विभाग सुरू करीत सावन ताची जापसालदारकी नेहरून अखेरमेरेन सांबाळ्ळी. परराश्ट्रीय धोरणाखातीर कॅबिनेटाची एक समीती आसली, तरीय नेहरूच्या मंत्रीमंडळांतल्या हेर कोणेच परराश्ट्रीय धोरणांत व्हडलोसो रस घेतलोना. पाकिस्तानाविशींच्या धोरणासंबंदी मात खूबदां मतभेद जाताले. देशांतले राजकीय पक्ष आनी वट्ट लोकमत हांच्यांतूच नेहरूच्या धोरणावीशीं मतैक्य आशिल्लें. लोकसभा, पक्ष, उच्च नोकरवर्ग, लश्करी अधिकारी ह्या सगळ्यांनी नेहरूचेच नदरेन परराश्ट्रीय धोरणाकडेन पळेलें.
भारताची भुगोलीक स्थिती, रशिया, आनी चीनाकडेन आशिल्ले लागींचे संबंद मतींत घेतल्यार शीतझुजाच्या संदर्भांत ताणें आपणायल्ली तटस्थायेची भुमिका योग्य अशें दिसता. भारताचें अर्थीक दुबळेपण आनी अस्तंतेकडल्या उदारमतवादाचो भारतीय फुडारफुडारपणावयलो पगडो ह्या गजालीक लागून भारतान अलिप्ततायवादी धोरण आपणयलें आसुंयें. देशहिताचे नदरेन परराश्ट्रीय धोरण थरवच पडटा, अशें नेहरून म्हळां आनी हें हीत खंयचें हें थरोवपाखातीर नेहरूचें फुडारपण सगळ्यांनी मान्य केल्ल्याचें दिसता. नेहरू उपरांतच्या काळांत जरी वेगळो परराश्ट्रमंत्री नेमलो आसलो, तरीय ह्या क्षेत्रांत तेन्नाच्या प्रदानमंत्र्याचो प्रभाव तिगून उरलो. ताशकंद कबलात आनी शिमला कबलात हांचेसारक्यो म्हत्वाच्यो वाटाघाटी तेन्नाच्या प्रधानमंत्र्याच्या फुडारपणाखालूच जाल्यो. परराश्ट्रीय धोरणाची समिक्षा करपाक मंत्रीमंडळान आनी संसदेन ह्या काळांत खूब वांटो घेतलो. महावीर त्यागी हाणें 1966त, जाल्यार अशोक मेहता हाणें 1968त आपलो विरोध परगटावपाखातीर मंत्रीमंडळाचो राजिनामो दिल्लो. पूण 1977 उपरांतच्या सत्तंतरा उपरांत परराश्ट्र मंत्र्यानूय थोडी चड जापसालदारकी उबारिल्ल्यांचे दिसता.
परराश्ट्रीय धोरणाविशीं भारतान सदांच अलिप्ततायवादाचो पुरस्कार केला. 1977 उपरांत सत्तारूढ जाल्ल्या जनता पक्षनूय खरी अलिप्तताय हेंच आपलें धोरण आसतलें, अशें जाहीर केलें. सदळपणान अलिप्तताय हाचो अर्थ खंयच्याय सैनिकी गटांत सामील जायनासतना, दरेक आंतरराश्ट्रीय प्रस्नाचेर स्वतंत्रपणान निर्णय घेवप, असो करतात. दुसरया म्हाझुजा उपरांत सुरू जाल्ल्या शीतझुजाच्या आनी व्हपल्या राश्ट्रांनी स्थापन केल्ल्या सैनिकी युतींच्या संदर्भांत हें धोरण थरयल्ले. खंयच्याय घटांत भितर सरल्यार दुस-या गटाचो राग ओडोवन घेवप आपली सुरक्षीतताय धोक्यांत येता, दोन सैनिकी गटांचे सर्तिंतल्यान झुजाची शक्यताय वाडटा. तेन्ना अलिप्त रावन दोनूय गटांमदीं समजिकाय घडोवन हाडून शांतताय प्रस्थापीत करप हें बरें, अशें नेहरूक दिसतालें. सुरक्षेंतल्यान शांतताय स्थापन करपा जाग्यार शांतीकायेच्या सहजिणेंतल्यान सुरक्षीतताय साध्य करपाचेर ताचो भेद आशिल्ल्लो. खर शीतझुजाच्या काळांत कितल्याशाच प्रसंगां वेळार (देखीक कोकरियन झूज, इंडोचायना शंर्घश, सुएझाचो पेंच) बारतान दोनूय पक्षामदी समजिकाय घडोवन हाडपपखातीर फुडाकार घेतलो. देखून भारताची तटस्तताय ही पारंपारीक तटस्तायेप्रमाण नकारात्मक न्हय, अशें म्हण्टाले. हें धोरण चालीक लावपाखातीर अलिप्त राश्ट्रांच्यो परिशदो घेवन तातूंतल्यान आंतरराश्ट्रीय राजकराणांत आनी संयुक्त राश्ट्रांनी एक तिसरी शक्त निर्माण करपाक भारताचो हातभार लागलो. असल्यो परिशदो बॅलग्रेड (1961), कायरो (1964), लुसाका (1970), आलिज्यर्स (1973) आनी कोलंबो (1976) शारांनी भरल्यो.
आपल्या धोरणाखातीर एकवटीत राश्ट्रांचो वापर करपाचेर ह्या राश्ट्रांनी भर दिलो. नवजात राश्ट्रांनी स्वताच्या पांयांचेर उबें रावंक जावंचें, हेखातीर एकवटीत राश्ट्रानी पालव करचो, असो आग्रो भारतान धरला. अंकटॅड (UNCTAD), आशियाई विकास बॅक हांचेसारक्यो संस्था स्थापन करपाक फुडाकार घेतलो. हग्या नवोदीत राश्ट्रांच्या कारभारांत व्हडल्या राश्ट्रांच्या हस्तक्षेपाक वाव आसचो न्हय, हेखातीर संयुत्तक राश्ट्राविशींचें भारताचें धोरण आदर्शवागी कल्पनांचेर आदारिल्लें नासून राश्ट्रहिताच्या पांयांचेरूच उबारिल्लें आसा, हें विसरून चलचेंना. काश्मीराविशीं कोडू अणभव येतकूच भारतान आपले व्दिराश्ट्रीय प्रस्न स्वता जावन एकवटीत राश्ट्रांकडेन व्हेलेनात. इतलेंच न्हय, जाल्यार स्वताच्या व्दिराश्ट्रीय प्रस्नांवीशीं संयुक्त राश्ट्रांचे थाराव भायर उडोवपाक संकोच केलोना. पल्या धोरणाचें एक साधन हे नदरेनूच भारतात संयुक्त राश्ट्रांकडेन पळेलां.
कश्टान मेळ्यल्ल्या स्वातंत्र्याचो गटस्त जाल्ल्यान संकोच जाता, अशें भारताप्रमाण कितल्याशाच आफ्रिकी – आशियाई देशांक दिशिल्ल्यान ताणींय हेंच धोरण आपणायलें. खरें अलिप्त राश्ट्र खंयचें हें थरोवपाखातीर अलिप्त राश्ट्र खंयचें हें थरोवपाखातीर अलिप्त परिशदांनी एक पंचसुत्री आपणा॑यल्या – (1) शांतिकायेचे सहजिणेच्या त्तवाचेर आदारिल्लें स्वतंत्र धोरण आंखपी (2) वसणुकांच्या मुक्तीसंग्रमाक तेंको दिवपी (3) खंयच्याय शीतझुजाकडेन संबंदीत सैनिकी गटाचो वांगडी नाशिल्ले (4) उदेंत – अस्तंत संघर्शाक चालना दिवपी खंयचीय लश्करी कबलात व्हडल्या राश्ट्रांकडेन करेनाशिल्ले आनी
