अशीं नुस्तीं कंवचेच्या बरणयांनी पाळप हो एक छंद जाला. एक छंद म्हणून न्हंयेत वा दर्यात नुस्तें गरोवप चलता.
रोग : संसर्गीक आनी असंसर्गीक अशे दोन तरेचे रोग नुस्त्याक जावंक शाकतात. हे रोग सुक्ष्मजीव व्हायरस, शेळो आदी जीव, रोंठो हे घटक संसर्गीक रोग जावपाक कारणीभूत जातात. गलगंड, दोळ्यांरोग, हाडांरोग सारकिले असंसर्गीक रोग नुस्त्याक जातात. हाचेंभायर कारखाने, बोटी, सैमीक आवर्शण हाचें वरवीं जावपी उदकांतल्या प्रदुशणाक लागून नुस्त्याक रोग जावंक शकता.
नुस्तेंमारी : अन्न आनी छंद ह्या दोन कारणांखातीर नुस्तें मारीचो उद्देग अनादी काळासावन संवसारांत चासू आसा. आदीमानव हेर प्राण्यांवांगडाच आपल्या अन्नाखातीर नुस्त्याची शिकार करतालो हें पुर्विल्ल्या शिलाचित्रावयल्यान दिसता. भारतांत मोहेंजोदाडोच्या उत्खननांत नुस्तेंमारीचे अवशेश मेळ्ळ्यात. चाणाक्याच्या अर्थशास्त्रांत नुस्तेंमारीवयलो कर, सुक्या नुस्त्याचो उपेग आनी नुस्तेंमारीवरवीं दुकळ काळांतली अन्न पुरवण हाचो उल्लेख मेळटा. भारताचे दर्या देगेची लांबाय सुमार ५६४० किमी. इतली आसा. तेभायर साव्या आनी मचूळ उदकांत सुमार ४० लाख हॅक्टर जलक्षेत्र नुस्तेंमारीक वापरपाक लायक आसा. जगांत भारताचो नुस्तेंमारी पयल्या धांमदीं क्रमांक लागता. नुस्तेंमारीचें म्हत्व लक्षांत घेवप भारताच्या राज्य करपी प्रशासनान वेळावेळार अभ्यास करून थंयच्या अडचणींची दखल घेतिंल्ली दिसता. १८८४ वर्सा फांसीस डे हाणें 'द फिशीस आॅफ इंडिया' हो भारत ब्रम्हदेश (मियानमार) आनी श्रीलंका ह्या देशांतले नुस्तेंमारीचेर आनी 'द फिशीस आॅफ मलबार' हो मलबारचे नु्स्तेंमारीचेर बरयल्लो आसा. १८९७ वर्सा भारतीय नुस्तेंमारी कायदो पास जालो. १९०४ वर्सा के.सी.गुप्ता हाणें बंगालचे नुस्तेंमारीचेर अहवाल तयार केलो. १९०७ वर्सा मद्रसांत आनी १९४५ वर्सा मुंबय स्वतंत्र नुस्तेंमारी खातें सुरू जालें. भारताच्या स्वातंत्र्या उपरांत दर एका राज्यांत नु्स्तेंमारीचो स्वतंत्र विभाग सुरू जालो. आनी पांचवर्सुकी येवजण्यांनी ह्या उद्देशाच्या विकासाखातीर तरतूद जावंक लागली.
नुस्तेंमारी पद्दत: वाठाराप्रमाण, नुस्त्याच्या जातीप्रमाण, नुस्तें मारपाचे तांकीप्रमाण उदकाच्या प्रकाराप्रमाण आनी काळाप्रमाण नुस्तें मारपाच्यो वेगवेगळ्यो पद्दती आसात. तातूंतल्यो मुखेल अशो- १) हातान धरप २) शस्त्रान जखमी करप ३) गुंगेचें वखद वापरप ४) गऱ्याचो वापर करप ५) सांपळे मांडप ६) जाळीं वापरप ७) जिलेटिना सारक्या स्फोटक पदार्थाचो वापर करप. ह्या पद्दतींमदीं जाळ्यांचो वापर सगळ्यांत चड जाता आनी हेच पद्दतीवरवीं चडांत चड नुस्तेंमारी करप जाता.
गऱ्याचो वापर दोन तरांनी करतात. एकोडो गरो (गरी, सितारी, पलेर) आनी गऱ्याची सांखळ (दावण). सांपळ्याचो आकार आनी पद्दत वापराप्रमाण वेगवेगळी आसता. कोंड्याच्यो कामी, मातयेचें आयदन हाचेंपसून हे सांपळे तयार करतात. हांचो वापर चड करून उथळ उदकांत जाता.
जाळ्यांचे खूब प्रकार आसतात. व्हड जाळ्यांक जाळां म्हण्टात. १) मनशांनी हातांनी ओडपाचीं जाळीं (रांपण, पागेर,चिनई) २) भरतेच्या वा सुकतेच्या प्रवाहांत आपसूक कार्यशील जावपी जाळीं (मानस, हारी, खुंटावणी, कांटीळी) ३) व्हडें वा ट्राॅलराच्या आदारान ओडटलीं जाळीं.
वाहन: नुस्तें मारपाच्या आयुधांवांगडाच नुस्तेंमारींतलो एक म्हत्वाचो घटक म्हळ्यार नुस्तें मारींत वापरतालें व्हडें. हाचे नुस्तेंमारीच्या प्रकाराप्रमाण वेगवेगळे प्रकार आसात. १) तराफो २) पनेळ ३) व्हडें ४) मोवचो ५) ट्राॅलर (मशीन बसयल्लें व्हडें).
तराफे, पनेळ, हांचो वापर न्हंयांतली आनी दर्यादेगेवयली नुस्तेंमारी करपाखातीर करतात. मोवचे आनी ट्राॅलर हांचो उपेग मुखेलपणान भर दर्यातली नुस्तेंमारी करपांत जाता.
नुस्तें संवर्धन : नुस्त्याचें अर्थीक म्हत्व लक्षांत घेवप खासा जतनायेन आनी आरक्षीत अशा उदकांत आर्विल्ल्या विज्ञानाचो आदार घेवप खाशेल्या अशा यत्नांनी मानव निर्मीत देखरेखीखाल नुस्त्याचें उत्पादन करतात. हे प्रक्रियेक नुस्तें संवर्धन म्हण्टात. हे प्रक्रियेंत सैमीक पद्दतींत निर्माण जाल्लीं मत्स्य बिजां (तांतयां, पिले) आरक्षीत अशा उदका सांठ्यांत सोडून तांकां फावो अशा अन्नाची पुरवण करून पोसप, वाडोवप आनी तांचे भलायकेची जतनाय घेवप जाता.
