नुस्तें खावप वर्ज्य केला. आदल्या देवळ्यांनी तशेंच धर्मीक सुवातांनी नुस्त्याचे आकृतीचो आस्पाव केल्लो दिश्टी पडटा. नुस्त्याच्या शिळारूप अवशेशांवयल्यान नुस्तें हो प्राणी सुमार ४५ कोटी वर्सांसावन अस्तित्वांत आसुंये अशें मानतात. आनी फाटीकणो आसपी प्राण्यांच्या उत्क्रांतींतलो नुस्तें हो एक आरंभाचो दुवो अशें मानतात.नुस्त्याचो शास्त्राीय अभ्यास अॅरिस्टोटल हाणें सुरू केलो. भारतांत तो सगळ्यांत पयली १७९५ वर्सा एम्.ई.ब्लाॅक ह्या जर्मन शास्त्रज्ञान उपरांत शायडर(१८०५) बी. जी. व्लेसीपोड, पी. रसॅल (१९०३), बी हाँमिल्टन (१८२२) हाणीं बरप केलें. उपरांत १८७८ वर्सा फ्रान्सिस डे हाणें ' द फिशीस अाॅफ इंडिया' हो युगप्रवर्तक ग्रंथ बरयलो. हो ग्रंथ आजुनूय संदर्भ ग्रंथ म्हणून वापरतात. कलकत्तेच्या भारतीय प्राणी विज्ञानीक सर्वेक्षण संस्थेत आनी हेर कांय संस्थानी तशेंच विद्यापिठांनी नुस्त्याचेर संशोधन चालू आसा. नुस्त्यासंबंदी संशोधन करपी केंद्रीय तशो राज्य संस्था आसात.
शरीर रचणूक: नुस्त्याचे मुखेल अशे तीन भाग करूं येतात. तकली(बोडूक), धड, शेंपडी,(शेपो). शेंपडेच्या तोंकार तशेंच गळ्याकडेन दोनूय वटयां आनी फाटीर पांखाटे आसतात. तकलेक दोनूय वटांनी गले आसतात आनी ह्या गल्यांपोंदा तांबडी गूंज शेंकीं(Gill archis) आसतात तकली आनी धड हांच्या आकुंचन आनी प्रसरणांतल्यान नुस्त्याची हालचाल जाता. हे हालचालीचें नियंत्रण पांखाटे करतात. शेंकऱ्या वरवीं नुस्तें उदकांत विरिल्लो आॅक्सिजन भितर ओडून घेता आनी भितरलो कार्बनडायआॅक्सायड भायर सोडटा.
प्रजनन: अवघे आडवाद सोडले जाल्यार सादारणपणान नु्स्तें तांतयां घालता. तांतयांपासून नुस्त्याची नवी पिळगी तयार जाता. तांतयांचें ल्हान नुस्त्यामदीं रूपांतर जावपाचो काळ अठरा वर्सा १८ दीस मेरेनचो आसता. तांतयांचो पिलो जावप आनी पिल्याचें पुराय नुस्तें जावप हे प्रक्रियेचो काळ हो नुस्त्याचे जातीर थरता. भोवतेक नुस्त्याचे बाबतींत तांतयां उदकांत बेवारशी सोडप जाता. जाल्यार कांय नुस्त्याचे बाबतींत नर वा मादी वा दोगांय तांतयांची राखण करतात. कांय नुस्तीं तांतयांखातीर उदकांतूच बीळ वा घोंटेर तयार करतात. जाल्यार कांय जाण शिंपयो वा तत्सम वस्तूचो आदार घेतात. टोडकापिया नांवाचें नुस्तें तांतयां आपल्या तोंडांत सांबाळटा. घोडोमाशाच्या नराच्या पोटाक आशिल्ले पोतयेंत तांतयां उबोवन तयार जातात.
उदकांत वनस्पत उदकाचेर उफेवपी शेळो, किडी, तशेंच हेर जीव हें नुस्त्याचें अन्न. भोवतेक जाणांचे बाबतींत धाकलें नुस्तें हें व्हडल्या नुस्त्याचें अन्न आसता. कांय जातीचें नुस्तें उदकांतल्या शिंपयांचेर जगता.
उपेग: नुस्त्याचें मास हें मनशाचें पुश्टीक अन्न. दर्याचे, न्हेंयेचे देगेर रावपी लोकांच्या जेवणांतलो अन्नांतलो नुस्तें हो मुखेल घटक आसता. ताजें नुस्तें आनी सुकिल्लें नुस्तें(खार) अशा दोनूय तरांचो नुस्त्याचो खावपांत उपेग जाता. आर्विल्ल्या काळांत ताज्या नुस्त्याचेर प्रक्रिया करून तें डबोबंद अवस्थेंत दवरप जाता. हातूंतल्यान मनशाचे कुडीक पोशाक अशीं प्रथिनां कॅल्शियम, फाॅस्फरस, लोखण हे सारकिलीं खनिजां मेळटात. काॅड हॅलिबट मुशी ह्या नुस्त्याच्या फिग्दापसून अ आनी ड विटामीन आशिल्लें वखदी तेल मेळटा. झाडांखातीर सारें म्हणून नुस्त्याचो उपेग जाता. सागरी संपत्तीचो सोद घेवपाच्या कामांत तशेंच सागरी संशोधनाच्या कामांत नुस्त्याचो प्रायोगीक प्राणी म्हणून संशोधन उपेग करतात. आर्विल्ल्या काळांत ल्हान आकारांचीं आनी सोबीत रंगांचीं आकर्शक
