(Commonder Mathew Fountain Moury) ह्या अमेरिकी नावीक दळाच्या विज्ञानिकान १८४० ते १८५० ह्या काळांत केल्ल्या वावराका लागून दर्याविज्ञानाच्या अभ्यासाक विज्ञानीक रूप मेळपाक पावलें. हेखातीर कमांडर मॉरी हाका Father of Oceanography म्हण्टात.
दर्याविज्ञानाचो अभ्यास करतना विज्ञानाच्या हेर कांय फांट्यांचो पालव घेवंचो पडटा. हाका लागून दर्याविज्ञान हो एक आंतरशास्त्रीय (Inyerdisciplinary) विशय जाता. विज्ञानांच्या हेर फांट्यांच्या पालवान दर्याविज्ञानाचो अभ्यास केल्ल्यान, दर्याविज्ञानाचेय कांय फांटे तयार जाल्यात. हातूंतले कांय मुखेल फांटे अशे :
१) भौतिकशास्त्रीय दर्याविज्ञान (Physical Ocenography),
२) रसायनीक दर्याविज्ञान (Chemical Ocenography),
३) जीवशास्त्रीय दर्याविज्ञान (Biological Oceonography),
४) भूशास्त्रीय दर्याविज्ञान (Geological Oceonography).
दर्यांतलें पर्यावरण – दर्यांतल्या पर्यावरणाचो पसर खूब व्हड प्रमाणांत आडवो – उबो लागीं लागीं सगळोच उदकापोंदा आसा. दर्याचे दोन मुखेल भाग आसात –
१) नितलस्थ (Benthic) आनी २) म्हासागरी (Pelagic). नितलस्थ भागांत सगळ्या दर्यातळाचो आस्पाव जाता आनी म्हासागरी भागांत तळावयल्या उदकाचो आस्पाव जता.
नितलस्थ (Benthic) ह्या भागाचे तीन वाठार आसात.
१) सागरतटी (Littoral)
२) उपसागरतटी (Sub-llitoral) आनी
३) खोल दर्या (Deep sea)
१) सागरतटी वाठार (Littoral) – दर्याच्या देगांक भरती आनी सुकतेच्यो खुणो आसतात. ह्या दोन खुणांमदल्या वाठाराक सागरतटी वाठार अशें म्हण्टात. ह्या वाठारांतल्या खडपाक दर्यादेगेचे तीन वाठार आसात.
(अ) ल्हारांचे थेंबे शिंवरपी वाठार (Wave splash zone) – ह्या वाठारांत खूब उण्या प्रमाणांत दर्या उदकाची पुरवण जाता. हो वाठार चडसो वातावरणाक उकतो आसता. ह्या वाठारांत खडपाळ वेळेर कोंगे (Snails), कालवां (Barnacles) आनी पाचचो शेळो (green algae) मेळटा.
(ब) बुडिल्लो वाठार (Submerged zone) – हो वाठार सदांच भरतेवेळार बुडिल्लो आसता. ह्या वाठारांत कुल्ल्यो (crabs), खुबे (clams), शेळो (green algae) आनी कोंगे (snails) मेळटात.
(क) उकतो वाठार (Exposed zone) – हे दोन तरांचे आसतात. एक सुकते वेळार उकतो जाता आनी दुसरो चड करून पुनवेचो वा वाडटे चंद्रकळेच्या वेळार (Crescent phase of moon) उकतो जाता.
(२) सबलिटोरल वाठार (Sub-littoral) – दर्यादेगेवयली सुकते वेळावयली सुवात आनी भूंयखंडाचो वाठार (Continental Shelf) हांचेमदल्या दर्यातळाची सुवात ह्या वाठारांत आस्पावता. भूंयखंडांच्या खणांची देग सारकी दिसना आसत जाल्यार २०० मीटर खोल मेरेनची सुवात ह्या वाठारांत आस्पावता.
(३) खोल दर्याचो वाठार – भूंयखंडाच्या खणां सकयली सुवात जी नितलस्थ (Benthic) भागांत आस्पावता ती सुवात खोक दर्याचो वाठार घडयता. २०० मिटर खोलायेचे सुवातेपसून दर्याच्या तळामेरेनचे सुवाते मेरेन हो वाठार आस्पावता. ह्या वाठाराचे तीन भाग जातात. सगळ्यांत वयलो गभीर प्रदेश (Bathyal zone), वितलीय (Abyssal zone) आनी पोंदचो (Hadal zone). गभीर प्रदेश (Bathyal zone) हो भूंयखंडाच्या खणांपसून २०० मी. खोल आसा. हो प्रदेश सबलिटोरल वाठार आनी खोल दर्या हांचेमदीं येता. २,००० मीटर ते ३,००० मीटर खोलायेमेरेनच्या वाठाराक वितलीय वाठार (Abyssal zone) म्हण्टात. ह्या वाठारांत खोल दर्याची सगल्यांत चड सुवात आस्पावता. सुमार ८२% सुवात ह्या वाठारांत येता. ह्या वाठाराफुडलो वाठार म्हळ्यार ६,००० मीटरांपरस चड खोकायेसावन दर्यातळामेरेनचो (Hadal zone) आसा. हातूंत १.२% दर्याची सुवात येता. सुर्याचो प्रकाश गभीर प्रदेशामेरेन पावता. तेखातीर वितलीय आनी (Hadal) वाठारांत प्रकाशसंश्लेशण (Photosunthesis) ची प्रक्रिया जाता.
म्हासागरी (Pelagic) वाठार – नितलस्थ वाठार वयर आशिल्लें सगळें उदक ह्या वाठारांत आस्पावता. दर्यांतली सगळ्यांत व्हड वस्ती (habitat) ह्या वाठारांत आसता. ह्या वाठाराचे दोन आडवे (horizontally) भाग जातात. वेळेकडलो भाग (inshore province, Neretic) आनी उकत्या दर्याचो भाग – (open sea - Oceanic) भूंयखंडाच्या खणावयलें उदक जें वेळेपसून पयस (off shore) सुमार २०० मीटर खोल आसता, तें ह्या वेळेकडल्या भागांत आस्पावता. हो भाग सगळ्यांत चड खदूळ (turbulent) आसता. हाका लागून सुर्याचीं किरणां उदकांतल्यान वचूंक शकनात. ह्या भागांत नायट्रेट (Nitrates), सल्फेट (Sulphate), फॉस्फेट (Phosphate), सिलिकेटस (Silicates) सारकीं वनस्पतीचीं खाद्यां खूब प्रमाणांत मेळटात. उकत्या दर्याच्या भागांत २०० मीटरांपरस चड खोल आशिल्लें उदक आस्पावता. ह्या भागांतलें उदक चड करून निळ्या रंगाचें आनी आरपार दिसपी (transparent) आसता.
उकत्या दर्याचे (Oceanic) उब्यान (vertically) पांच वांटे जातात.
अ) एपिपॅलाजीक (Epipelagic) वयल्या तळापसून (Surface) २०० मीटरांमेरेन
ब) मेसोपॅलाजीक (Mesipelagic) २०० मी. ते १,००० मी. मेरेन खोल आसता.
क) बाथीपॅलाजीक (Bathy pelagic) – १००० मीटर ते ४००० मी.
ड) एबिसोपॅलाजीक (Abysopelogic) – ४००० मीटर ते ६००० मी.
इ) हेडोपॅलाजीक (Hadopelagic) ६००० मीटर ते तळामेरेन.
दर्याविज्ञानाचे फांटे –
(१) भौतिकशास्त्रीय दर्याविज्ञान (Physical Oceanography) – ह्या फांट्यांत उदकाचे गतीचेर अभ्यास करप जाता. उदकाचे गतीवरवीं भुंयेवयलें हवामान आदारून आसता. भौतिकशास्त्रीय दर्याविज्ञानावरवीं हवामानांतले बदल, दर्यादेगांच्या तापमानांतले बदल, उजवाड, आवाज हेर शक्तींचें (Energy) उदकांतल्यान वचप, हवा आनी दर्यामदले संबंद ह्या विशयांचो ह्या फांट्यांत अभ्यास जाता. उदकाची खारसाण (Salinity) आनी दाब (Pressure) हांचोय अभ्यास ह्या फांट्यावरवीं जाता.
दर्याविज्ञानाच्या अभ्यासांत तापमान हो म्हत्वाचो घटक. तापमानाचेर दर्यांतले जीव आनी तांची वागणूक आदारून आसता. तापमानाखातीर, दर्यांत जीव आनी वनस्पत हांची सारकी वाड आनी वांटणी जावंक पावता. दर्यांतले जिणेक उजवाड हो आनीक एक म्ह्त्वाचो असो जीव आनी तांचे भोंवतणचो अभ्यास करपी शास्त्रीय घटक (Ecological factor). उजवाड मेळपाचीं मुखेल साधनां म्हळ्यार सूर्य, चंद्र, नखेत्रां आनी दर्यांतल्या जिवांचो पर्जळ (luminescence of organisms). हातूंत सूर्य हो सगळ्यांत चड म्हत्वाचो. सुर्याच्या उजवाडापसून दर्यांतली वनस्पत आपलें खाण तयार करता. दर्यांत वचपी सुर्याचो उजवाड उदक ओडून घेता आनी उबेच्या रुपान बदल करता. हाका लागून खोल उदकांत ऊब आसता. दर्याउदकाचेर पडपी उजवाडाचो कांय वांटो आपटून परत
