Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/203

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

चित्रकार 1) अदृश्य भावाची चित्रकलाः सब्री बर्कल,अदनन,कोकेर,ओमर उलूक बरहन डोगान्से,इरोल इटी.इराल अनाथर.

2) अदृश्य वा प्रतिकात्मक चित्रकलाः गुरेल यॉनटन,सुक्रू आयसन मायल सारे,अहमत

3) अदृश्य प्रतिकात्मक चित्रकलेक काव्मय आभास दिवपी शैलीः ऑझमिमीर अल्तान,तुरान इरोल ऑरान पेकर,सदन बेझयीस,मुस्ताफा इसीरकस.

4) अखंड आनी थळावी शैलीः ऑस्मान ओरल.इस्मायल अल्तीनोक,हुसेन बिलिसुक,दूरान कराका,काहियान केस किनोक.

5) व्यक्त आनी( Expressionistic) टिकात्मक दृश्य चित्रकलाः अल्लती अकसॉय,मुस्तफा अटा,नेसे इरादॉक मम्मट गुलेरुझ,इर्जीन इनान.

शिक्षण-तुर्कस्थानांत साक्षारतेचे प्रमाण 70% आसा(1991).3 मार्च 1924 ह्या दिसा संसदेन शिक्षणीक बील मानून घेतलें,ते वरवीं सगळ्यो शिक्षणसंस्था शिक्षण मंत्रालयाच्या कारभाराखाल येतात.मुळावें शिकप घेवपाचो अधिकार दर एका तुर्की नागरीकाक आसा.गरीब भुरग्याक अर्थीक वा हेर पालव दिवापाची वेवस्था सरकारावरवीं जाता.अभ्यासक्रम वेंचून आपलो फुडार थारावपाचो अधिकार विद्याथ्याक आसा.तुर्की अभ्यासक्रमा प्रमाण भुरग्यांक स वर्सां आदीं बालवाडी,6 ते 14 वर्सां मजगतीं मुळावीं शाळा आनी उपरांत हेर शिक्षण अशी वेवस्था केल्यो. उंचेलें शिक्षण दिवपी कांय विद्यपीठां अशीं-1) अदना-कुकरोवा विद्यापीठ 2) अंकारा-अंकार विद्यापीठ 3)बील-कँट विद्यपीठ 4)गाझी विद्यपीठ 5) इस्तंबूल तंत्रीक विद्यापीठ 6) इरर्जूम –आततूर्क विद्यापीठ 5) ट्राब्झोन-ब्लॅक सी विद्यापीठ 8) इज्मीर-सप्टेंबर-9 विद्यापीठ.


विदेशांत उंचेलें शिकप घेवपी विद्यार्थांच्या आंकडो वाडटो आसा.1990-1991 मेरेन 19,846 विद्यर्थीं विदेशांत शिकप घेताले.विदेशांत रावपी तुर्की नागरीकांची 6,13,626 भुरगीं विदेशांत शिकतालीं.

भाशा आनी साहित्य- उरालो-अल्ताईक (Uralo-Altaic) भाशा पंगडाच्या अल्ताई फांटयांत तुर्की भाशेचो आस्पाव जाता.तुर्की भाशेचे इतिहासीक नदरेन तीन वांटे करु येतात.1) पुर्विल्ली तुर्की भास(7 वें ते 13 वें शतमान )2) मदल्या पांवडयांवयली तुर्की भास (14 वें ते 20 वें शतमान) आनी आर्विल्ली तुर्की भास(20व्या शतमान उपरांत).

आयज जी तुर्की भास लोक उलयतात तिका मदल्या पांवडयावयले तुर्की भाशेच्या अस्तंती फांटयाचें आर्विल्लें रुप मानतात.15 ते 20 व्या शतमानत ऑटोमन राजवटींत,ऑटोमन भाशेच्या प्रभावान तुर्की भास चिड्डून उरली.तातूंत अरबी आनी फारशी उतरां व्हड प्रमाणांत भरसलीं.तुर्की भाशेचे चळवळीक जैत मेळळें.तेवरवीं तुर्की भाशेन अरबी लिपी सोडून रोमी लिपी आपणायली.तुर्की भाशेच्या इतिहासांतली ही क्रांतीकारी घडणूक.1932 त तुर्की भाशेचें संशोधन आनी उदरगत सादूंक तुर्की भाशा संस्थेची थापणूल जाली.आयज तुर्की भास सगळे विदेशी प्रभाव पचोवन स्वतंत्र आनी गिरेस्त जाल्या.

तुर्की साहित्याचे इतिहासीक नदरेन तीन वांटे करुं येतात.1)इस्लामी करणां पयलींचें साहित्य 2) इस्लामीकरणा उपरांतचें साहित्य आनी 3) अस्तंती प्रभावान घडिल्लें सहित्य.

तुर्कीस्थानाचें पुर्विल्लें राजपाटण इस्तंबूलांत मख्तब-ए- सुल्तनिया नांवाचें ग्रंथालय आसा.इस्लामी आनी क्रिस्तांव धर्मियांच्या घुरयांनी ताचो खूब विध्वंस जालो. ह्या ग्रंथालयांत अरबी साहित्याच्या विभागांत पुर्विल्ल्या साहित्यविशीं म्हायती दिवप सैर-उल ओकूल नांवाचो ग्रंथ आशिलो.ताचो अर्थ काव्यविहार वा साहित्यविहार असो जाता.ताचे तींन वांटे आसले.पयल्या वांटयांत इस्लाम धर्मा आदल्या कवींची वळख आनी तांच्या अरबी कवितांचो झेलो आसा.दुसऱ्या वांटयांत महमदासावन ,बाणी उमैय्या घराण्याच्या निमाणे मेरेनच्या कवीची जीण आनी काव्य आनी तिसऱ्या वांटयांत खलिफा हरुन-अल-रशीद हाचे राजवटीत जावन गेल्ल्यो कवीची म्हायती आनी काव्य आस्पविल्लें.आर्विल्ल्या काळांत हो काव्यग्रंथ 1864 वर्सा जर्मनींत बर्लीनाक उजवाडाक आयलो.ह्या नव्या संकलनांत पुर्विल्ल्या अरबी काव्यांतलो वैदीक भाग गाळिल्लो आसा,अशें प्रा.ओक आपल्या ‘इतिहास संशोधनांतल्या घोडचूका’(पान 321) ह्या पुस्तकांत म्हण्टा.

तुर्किच्या सरकारी इतिहासाप्रमाण तुर्कीच्या इस्लामकरणा आदीं तीन सर्वश्रेश्ठ रचनांची निर्मणी जाली.त्यो रचना अशो-इ.स720 वर्सा टोनीयुकूक हाचेवयली रचना,इ.सइ732 वर्सा कुल्टेजीन हाचेवयली रचना आनी इ.स.735 वर्सा बिल्ग कागन हाचेवयली रचना.11 व्या शतमानांत तुर्कीमत जी ऊंच पांवडयाची कविता घडली,तिका दिवान कविता म्हण्टात.तिचें मूळ इस्लामीकरणा आदल्या अरबी साहित्यांत आसा.

इस्लामीकरण उपरांत तुर्की साहित्यांत दोन प्रवाह आयले.पयल्या प्रवाहामत गिरेस्त आनी शिक्षीत लोकांचे प्रवाह आस्पावतात.दुसऱ्या प्रवाहांत अशिक्षीत वा गांवगिऱ्या लोकांचें तोंडी लोकसाहित्य आस्पावता.तुर्की लोकसाहित्य जें आज तिगून आसा ताचेर इस्लामी समाजरचनेचो,नव्या बदलाचो आनी मध्य आशियांतल्या पारंपारीक साहित्याचो प्रभाव दिसता.तुर्की लोक साहित्यांतलो म्हान कवी म्हणून युनूस अमरी(Yunus Emri) हाका वळखतात.13 व्या शतमानांत उत्तरार्ध आनी 14 व्या शतमानांत पुवार्ध हो ताचो काळ आसलो.तोंडी लोकसाहित्यांतल्या नांवाजिल्ल्या कवींमदीं करकावोग्लान(Karacaoglan),असीक ओमर,इरजुर्रम्लू इमराह(Erzurumlu Emrah),कैसेरेली सेरानी(Kay Serill Seyrani) हांचो आस्पाव जाता.

आर्विल्ल्या तुर्की साहित्यांत फुडल्या साहित्यीक पंगडांनी आपलो प्रभाव तिगोवन दवरलो.तांचीं नांवां अशीं-1) टांझीमट 2) सर्वेत-इ-फुनून 3) फक्र-इ-अटी 4) युलुसूल इदबियत (Ulusul edebiyat).

1860-80 आनी 1880-96 ह्या काळांत टांझीमट साहित्यिकांनी अस्तंती शैलीचें साहित्य रचलें वा अणकारीत केलें.ह्या काळांल्या मुखेल साहित्यकांमदीं सिनासी,झिया पाशा,रिकायझदे मम्मट अक्रम आनी अब्द्ल हक हमीत हांचो आस्पाव जाता.1895ते 1900 ह्या काळांत सर्वेत –इ-फुनून साहित्यिकांनी तुर्की साहित्यांत फ्रांसेझ साहित्यांतलीं