(Rancour Patriotica) पक्षाचो वांगडी जालो. लोकांक गोंयचे सुटकेविशीं म्हत्व सांगून तांकां सुटके झुजांत वांटो घेवंक तो स्फुर्त दितालो. २५ नोव्हेंबर १९५४ दिसा पणजे जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें सुटके झुजारी सिंधुताई देशपांडे वांगडा वांटो घेतिल्लो. पोलिसांनी ताका धरलो आनी चवकशे खातीर पोर्तुगेज सरकाराच्या प्रादेशिक लश्करी न्यायालया (Territorial Military Tribunal) मुखार उबो केलो न्यायाधीशान ताका चार वर्सां बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. कायदो आनी सुवेवस्थेंत आडमेळी येवचीं न्हय हेखातीर आनीक दोन वर्सां ताका बंदखणींत दवरलो. चवदा वर्सां खातीर ताचे राजकी हक्क काडून घेतले. १५ ऑगस्ट १९७२ दिसा भारत सरकारान ताका ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. गोंय सुटके उपरांत तो ‘गोंय जनता फ्रंट’ पक्षाचो वांगडी आसलो. ‘महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्ष’ हाचो तो एक संस्थापक वांगडी आसलो. १९७७ वर्सा ति जनता पक्षाचो वांगडी जालो.
- कों. वि. सं. मं.
गोयांस (गोसावी), कालिदास
(जल्म: शिरोडें – फोंडें; मरण: २३ मे १९५७).
गोंयचो सुटके झुजारी. गोंय सुटके चळवळीच्या काळांत तो ‘आझाद गोमंतक दल’ संघटनेखातीर वावर करतालो. तो चडसो हत्यारबंद भुंयगत कारवायांनी वांटो घेतालो. १४ मे १९५७ दिसा पोर्तुगेज सैनिकांक व्हरपी रेल्वेचो, सोनावली वाठारालागसार बाँब घालून जो स्फोट घडोवन हाडिल्लो, तातूंत ताणें वांटो घेतिल्लो. २३ मे १९५७ दिसा तो आपल्या साथीदारांवांगडा वतना अचकीत पोर्तुगेज सैनिकांनी ताका धरलो आनी गुळी घालून जितो मारलो. १८ जून १९८४ वर्सा गोंय सरकारान ताचो मरणोत्तर भोवमान केलो.
- कों. वि. सं. मं.
गोसावी:
जाणे वैराग्य आपणायलां आनी आपल्या इंद्रियांचेर जैत जोडलां असो मनीस. ‘गोसावी’ हें उतर ‘गोस्वामीन्’ ह्या संस्कृत शब्दावेल्यान आयलां. ह्या शब्दाचो अर्थ खूब गायांचो धनी असो जाता. वैदिक साहित्यांत ह्याच अर्थान हो शब्द आयला. गोसाव्यांक गोस्वामी, गोसाई, गुसाई, गोंसाय ह्या नांवानूय वळखतात.
गोसावी हे संस्थेचे उत्पत्तीविशीं निश्र्चित अशी म्हायती मेळनासली, तरी वैदिक साहित्यांत आयिल्ल्या गोसाव्याच्या उल्लेखांक लागून ही संस्था पूर्विल्ली म्हणपाची सिध्द जाता.
गोसावी हो हिंदू धर्मात मोडपी, यतीचो एक वर्ग जावन आसा. महाराष्ट्र आनी मध्य प्रदेश वाठारांत तांकां ह्याच नांवान वळखतात. भरव्दाज, पराशर, व्यास, गौतम, शुक, भृगू, वसिष्ठ हीं नांवां गोसाव्याचे पूर्वपरंपरेंत मेळटात. हातूंतले सगळेच वैराग्य पत्करिल्ले नासले तरी लग्न-बंधनांत घुस्पून संवसार करपीय आसले. दक्षप्रजापती आनी शंकर हे गृहस्थाश्रमी आसले. दक्ष म्हळ्यार पर्वताचे पूत “ॐ नमो नारायणाय पुरुषाय महात्मने विशुध्दसत्वधीष्णाय महाहंसाय धीमही” हो मंत्र जपताले. आयजूय गोसावी समाज नारायणाची पूजा करून ह्याच मंत्राचो जप करतात. गोसाव्याचो अग्नि, गो, रुद्र, सविता, नारायण ह्यो वैदिक, देवता, तशेंच मंत्र, तंत्र आनी वैजकी हांचेकडेन लागींचो संबंद दिश्टी पडटा. महाभारतांतलो योगीराज दत्तात्रय गृहस्थाश्रमाचें आचरण करपी आसलो. हाचेवेल्यान गृहस्थी साधूची परंपरा खूब पूर्विल्ली आशिल्ल्याचें दिसता. त्या काळाच्या साधूंत गृहस्थ आनी संन्याशी अशे दोन भेद आसले. तशेंच संन्याशाच्यो कुटीचक, बहूदक, हंस आनी परमहंस अश्यो चार तरा आसल्यो. रामायणांतूय गृहस्थी आनी तपस्वी संन्याशाचे दोन उल्लेख मेळटात. तातूंत मुंडी, दंडी आनी परिव्राजक अशे भेद आसले. बौध्द साहित्यांत यतीचे जटीलक, मुंडशावक, त्रिदंडी (तेदंडिक) आनी देवधर्मीक अशे भेद सांगल्यात. जैन धर्मांत श्रावक-श्राविका हे घटक-गृहस्थ, तर मुनी-आर्यिका वा श्रमण-श्रमणी हे घटक गृहत्यागी आसात.
चंद्रगुप्ताच्या काळांत भारतांत गोसाव्यांचीं ल्हान-ल्हान राज्यां आसलीं. राजतरंगिणींत आयिल्ल्या उल्लेखा प्रमाण त्याकाळार संघमिती नांवाच्या राजाच्या दरबारांत बरेच गोसावी आसले. इ.स. सुमार ३०० क राज्य करपी परिव्राजक ब्राम्हण म्हळ्यार गोसावी राजाच आसले. तांची राज्यां पंजाबांत झझ्झर आनी बुंदेलखंडांत चिचोटी वा झिझोटी, शिवणी, दाहल ह्या जाग्यांनी आसलीं. (दहाल हें नांव चेदी देशांक उद्देशून वापरलां). विदर्भांत वाकाटकांचे राज्य चलतना त्रिपूर हांगा परिव्राजक ब्राम्हण म्हळ्यार गोसांवी राज्य करताले. ते गुप्त राजाले मांडलिक आसले. ह्या घराण्याचो मूळ पुरुस दामोदर आसून तेउपरांत प्रभंजन, देवाढ्य, हस्तिन हे राजा गादयेर आयले. गोसावी जायते फावट राजपुतांवटेन दुस्मानाआड झगडल्यात. दिल्लीचो पृथ्वीराज चौहाण, कनोजचो जयचंद आनी महोबाचे चंदेल राजा हांच्या सैन्यांत गोसावी लोक खूब प्रमाणांत आसताले. औरंगजेबाचे राजवटींत तांचेर व्हड अन्याय जालो, ताचो सूड घेवपाक गोसावी लोक मराठ्यांवटेन औरंगजेबाआड झुजले. महादजी शिंद्यांच्या सैन्यांतूय बरेच गोसावी आसले. अकबराच्या काळांत (१५४२-१६०५) काळांत बैरागी आनी गोसावी हांचे भितर एक खर झूज जालें. गोसाव्यांच्या इतिहासांतलें तें एक काळें पान जावन आसा. इ.स. १७६० त हरव्दाराक कुंभमेळो भरिल्लो. तेन्ना ह्या प्रस्नाक झगड्याचें रूप मेळून अठरा हजार बैरागी आनी गोसावी मेले. वयल्या सगळ्या झुजारी गोसाव्यांक ‘क्षत्रिय गोसावी’ म्हण वळखतात.
गोसाव्यांमदीं दोन पंथ आसात. एक शैव तर दुसरो वैष्णव. एक पंथ महादेवाक भजपी तर दुसरो विष्णूक भजपी. शंकरदेवाचे अनुयायी ‘महापुरुषिया’ नांवाचो वैष्णव संप्रदायाचो फांटो स्थापलो. चैतन्य महाप्रभूचे गुरुपरंपरेंतले माधवेंद्रपुरी, ईश्वरपुरी ह्या गोसाव्यांनी बंगाल प्रदेशांत गौडीय वैष्णव संप्रदाय स्थापलो. दसनामी गोसावी शैवपंथी आसून तांचे मठधारी आनी घरबारी अशे दोन भेद आसात. गुरुपूजा हे वैष्णव पंथीय गोसाव्यांचें खाशेलपण जावन आसा.
गोसावी पंथ आपणावपाखातीर कसल्याच जाती-धर्माची अट लागना, ताका लागून आयज ह्या पंथांत सगळेतरेच्यो जाती येवन भरसल्यात बायल वा दादलो जो कोण ह्या पंथांची दीक्षा घेवपाक सोदता, ताच्यो तरा सादारणपणान फुडले तरेन आसतात. जो दादलो दिक्षा घेता, ताका उपास करचो पडटा; हो उपास दीसभर करतात. उपास केल्या उपरांत दुसर्यां दिसा ताचे सगळे केंस काडटात. मागीर ताका न्हाण घालून ताच्या पुराय आंगाक भस्म-बिबूत लायतात. ताका नवें नांव दितात. मागीर तो तात्पुरतो गोसावी जाता. सुमार दोन वर्सां ह्या पंथांत रावन गोसाव्याचे आचार-विचार शिकतकच गुरू ताच्या कानांत ‘ॐ सोहम्’ हो मंत्र उच्चारता. तेन्ना तो पक्को गोसावी जाता. बायलो आपले केंस कातरतात. तांच्या आंगाक भस्म-बिबूत सारोवन भगवीं वस्त्रां न्हेसपाक दितात. ब्रम्हचर्याक पाळो दिवन तांकां मठांत रावचें पडटा. नवी दीक्षा दिल्ल्या गोसाव्यान एकनिश्ठ रावचें म्हूण ताका मीठ खावपाक दितात. मागीर जमिल्ल्या लोकांक जेवण घालून ‘विरजाहोम’ करतात.
औरस संततींतल्यान जाल्ल्या गोसाव्यांक ‘बिंदू’ तर त्रैवर्णिकांतल्यान जाल्ल्या गोसाव्यांक ‘नाद’ म्हण्टात. दोगूय गोसावी पंथाची दीक्षा घेवपाक शकतात. त्रैवर्णिकांतल्या मनशांक गोसावी पंथांत आस्पावन घेवचे आदीं ‘विराजहोम’ हो शुध्दीकरण संस्कार करतात. शुद्राक गोसावी पंथाची दीक्षा मेळना.
गोसावी लोक ह्या पंथाची दीक्षा घेवंक आजल्म ब्रम्हचारी रावतात. भुकेल्ल्यांक अन्न दिवप, भीक मागून चरितार्थ चलोवप हे गोसावी संप्रदायाचे मुखेल आचार जावन आसात. गोसाव्याचे भिकेचे नेम थारिल्ले आसतात. ते ‘अलख’ असो आवाज करून फकत अर्द मिनिट दारांत उबे रावतात. त्या वेळामदीं भीक मेळ्ळी ना, जाल्यार ते परते वतात. कांय
