सगळ्या आंगांनी शास्त्रशुध्द उदरगत करपाखातीर १९८४ त सरकारान स्थापन केल्ली संस्था. अकादेमीची घडणूक करता आसतना तिचो उद्देश गोंय सरकारान फुडल्या उतरांनी सांगलां, “जे अर्थी कोंकणी ही लोकांची भास आनी जे अर्थी ह्या राज्यांतल्या लोकांची सगळ्या आंगांनी उदरगत करपाक तिच्या सगळ्या मळांचेर उदरगत जावप गरजेचें आसा आनी जे अर्थी गोंय सरकार कोंकणी भास, साहित्य आनी संस्कृतायेची जाता तितले बेगीन उदरगत घडोवन हाडून कोंकणी भास आनी साहित्याच्या आदारान पुराय राज्याचो सांस्कृतीक एकवट घट करूंक सोदता, ते अर्थी अशें थारायता की हे उद्देश तडीक व्हरूंक एक अकादेमी स्थापन करची.” अशे तरेन अकादेमीची स्थापना करतकच सरकारान चवदा वांगड्यांचें अस्थायी कार्यकारी मंडळ नेमलें. त्याच मंडळाक अकादेमीचे घटनेप्रमाण महामंडळाचे अधिकार मेळ्ळे १८ फेब्रुवारी १९८५ दिसा ह्या मंडळाची पयली बसका जावन तिच्या वावराक सुरवात जाली.
उद्दिश्टां: कोंकणी भाशेची उदरगत जावंची, तिचें साहित्य चंवरून फुलचें आनी त्या साहित्यांतल्यान गोंयचे संस्कृतायेचें दर्शन घडचें, विद्येच्या मळावेल्या सगळ्या शास्त्रांचें गिन्यान जाता तितले बेगीन कोंकणींत हाडचें, तत्वज्ञान धरून विज्ञानामेरेनचें शिक्षण दिवपाची तांक कोंकणीक येवची, संवसारांतल्या व्हड भासांतलें तेचपरी भारतीय भासांतलें अभिजात साहित्य ऊंच पांवड्याची देख मेळून ताका एक नवी दिका प्राप्त जावंची, शास्त्रीय मळावेल्या वेगवेगळ्या विशयांचेर संशोधन करपाक उमेदीच्या भुरग्यांक प्रवृत्त करचे, तांच्या वावराचें फळ कोंकणींतल्यान आमच्या लोकांमुखार दवरचें, कोंकणीचे उदरगतीखातीर लागता त्या दुडवांची पुरवण करची, नवे नवे नदरेन केल्ल्या कोशांचे अलंकार कोंकणींच्या आंगार पडचे, कोंकणी साहित्याची उदरगत करतना त्या साहित्यान ह्या घटक राज्यांतल्या लोकांचे जिणेक स्पर्श करून तांच्यांत एक नवी उर्बा निर्माण करची, गोंयच्या निरक्षर लोकांक अक्षरी करपाक शिक्षणाच्या मळार तिणें वावुरचें, गोंयच्या समाजाक एकचाराच्या पासान बांदून घालपाचो इतिहासीक वावर करचो, तशें करतना गोंयचे संस्कृतायेची घुडी सासणाची उबारून धरपाखातीर कोंकणीच्या शिरंत्रांनी नवें रगत घोळोवचें, अशीं उद्दश्टां आसात.
अकादेमीचें प्रत्यक्ष कार्य १९८६ वर्सा सावन सुरू जालें. कार्यकारी मंडळान कोंकणीचें काम नेटान जावपाखातीर अकादेमींत स विभाग स्थापन केले, ते अशे:
भाशाशास्त्र: हातूंत कुडाळ धरून मंगळूर मेरेन चलतल्या कोंकणीच्या शैलींचो तेच भशेन, साबार कोंकणीचे मोडीचो अभ्यास करपाचो विचार आसा.
कोशशास्त्र: कोंकणी शब्दसागराचो प्रकल्प कोंकणी अकादेमीन हातांत घेतला. कांय शब्दांफाटल्यान आमचे संस्कृतायेचें जें दायज आसा, तें दायज दाखोवपाचो ह्या कोशांत यत्न जाला. शिकपी भुरग्यांखातीर इंग्लीश-कोंकणी शब्दकोश करपाचेंय अकादेमीन थारायलां.
संगीत: साहित्यांत जश्यो लोकांच्यो भावना उक्त्यो जातात, तेचपरी संगीतांत लोकांचे उमाळे उक्ते जातात. लोकसंगीत तर लोकांच्या काळजाच्या उमाळ्यांतल्यान येता. खाशेल्या कोंकणी संगीताचो आनी लोकसंगीताचो अभ्यास करपाचें अकादेमीन थारायलां आनी ते दिकेन वावर चालू आसा.
लोकवेद: कोंकणी लोकवेद भोव गिरेस्त आसून ताचो आवांठ खूब व्हड आसा. हातूंत म्हणी, काणयो, गीतां, मांडे, आल्हयो, जोती, ढवळे, धालो, तळयो, होंवयो, फाग, उमाणीं आस्पावतात. लोकवेद राखपाखातीर तो पुंजावन ताचें वर्गीकरण करपाचे नदरेन अकादेमीन पावलां घाल्यांत.
साहित्य: कर्तुत्वी भुरग्यांची प्रतिभा फुलची, तांकां साहित्यांतले प्रवाह समजुचें, संवसारीक साहित्यांतल्या व्हड कलाकृतींची तांकां वळख जावंची आनी तांचें विचार-मंथन जावन तांकां योग्य दिका मेळची, हेखातीर अकादेमी वेगवेगळ्या वाठारांत कृतिसत्रां घडोवन हाडटा. नव्या लेखकांची उमेद वाडोवपाखातीर लेखकांचें पयलें पुस्तक उजवाडावपाक अनुदान दिवपाची एक येवजण अकादेमीन आंखल्या. हे येवजणेखाला आतांमेरेन जायत्या लेखकांक अनुदान दिलां. रविंद्र केळेकार हाणें दोन खंडांनी बरयल्लें महाभारत उजवाडावंक अकादेमीन पालव दिला (सप्टेंबर १९८७). शणै गोंयबाबाची दुर्मीळ बरपावळ उजवाडावपाचें अकादेमीन थारायलां. हेर लिपींतल्या वेंचीक कोंकणी पुस्तकांचें देवनागरींत लिप्यांतर करून तीं छापून घेवपाची एक येवजण कोंकणी अकादेमी मुखार आसा. कोंकणी पुस्तकां लोकांमेरेन पावोवपाखातीर वेगवेगळ्या थळांनी साहित्य यात्रा घडोवन हाडूंक अकादेमी दुडवांचो आदार दिता.
शिक्षण आनी संस्कृताय: अकादेमी माणकुल्या भुरग्यांखातीर गोंयच्या वेगवेगळ्या थळांनी बालमेळ घडोवन हाडटा. ह्या बालमेळांनी वांटो घेवपी भुरग्यांक काणयो सांगतात, बडबडगीतां शिकयतात. सुरेश बोरकार हाणें बरयल्लें कोंकणी शुध्दलेखनाचे नेम उजवाडायल्यात. भुरग्यांक विज्ञानाची ओड आनी गोडी लागची हे खातीर अकादेमीन ‘नवो सोद’ हें विज्ञानीक तिम्हैन्याळें उजवाडावपाक ऑक्टोबर १९९० सावन सुरवात केल्या.
बायलांच्यो अडचणी आनी तांचे खाशेले प्रस्न कोंकणी साहित्यावरवीं उक्ते जातात. देखून, तांकां एके माचयेर हाडून तांच्या प्रस्नांचेर तांणी भासाभास करची, एकामेकांकडेन तांचो संवाद सादचो हेखातीर कोंकणी अकादेमी बायलांचे साहित्यीक मेळावे घडोवन हाडटा.
कोंकणी अकादेमीन आपलो असो खाशेलो ग्रंथसंग्रह करतना मोलादीक आनी वेंचीक अशे १३०० ग्रंथ घेतल्यात.
कोंकणी भास आनी साहित्याचे वाडीखातीर अकादेमीन कांय संस्थांक आनी साहित्यीकांक अर्थीक पालव दिला.
- कों. वि. सं. मं.
गोवेकार, राजाराम (बेतु) भिकारो:
(जल्म: १९ जुलय १९२६, कुंकळ्ळी - फोंडें).
गोंयचो सुटके झुजारीए. ताणें प्राथमिक शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. १९४६ वर्सा तो ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो वांगडी आसलो. १९४७ वर्सा तो ‘सेवा दल’ संघटनेचो वांगडी जालो. १९४८ वर्सा सावन तो ‘आझाद गोमंतक दल’ संघटनेचो वांगडी जालो. तो भुंयगत क्रातीकारी वावर करता, हो आरोप दवरून १९४७ वर्सा ताचे गैरहजेरेंत ताका न्यायालयान २८ वर्सां बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. १९७२ वर्सा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला. १८ जून १९८२ दिसा गोंय सरकारान सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
गोवेकार, रामनाथ सगुण:
(जल्म: १९३०, कायसूव - बारदेस).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें प्राथमिक शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. गोंय सुटके चळवळीच्या काळांत तो बोटीचेर काम करतालो. तो क्रांतीकार्यां क पोलिसांच्या कारवायांविशीं खबरो दितालो. तशेंच पोर्तुगेजांआड वण्टीपत्रकां लायतालो. २६ जानेवारी १९५५ दिसाअ शंभु पालियेकार हाच्या फुडारपणाखाल कायसूव-शापोरा वाठारांत जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतिल्लो. पोलिसांनी ताका धरलो आनी साडेतीन वर्सां आग्वाद बंदखणींत दवरलो. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
गोवेकार. लक्ष्मण दत्ताराम:
(जल्म: १७ मे १९३६, म्हापशें - बारदेस).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें प्राथमिक शिक्षण मराठींतल्यान आनी माध्यमिक शिक्षण इंग्लीशींतल्यान घेतलें. १९४६ वर्सा तो गोंयचे विद्यार्थी संघटनेचो (Goa Students Organisation) वांगडी आशिल्लो. १९४६ – १९५८ ह्या काळांत तो ‘नॅशनल काँग्रेस गोंय’ संघटनेचो वांगडी आसलो. उपरांत १९५८ वर्सा तो ‘रांकूर पात्रिओतिका’
