कर्नाटक संगीत
मुळावीं तत्वां जावन आसात. ह्या संगीताचे दोन काळखंड करूं येतात. १. संघमकाल(इ.स.प. ५० मेरेन) आनी २. तेवारमकाल (इ.स.प. ५० ते इ.स. १८०० मेरेन). ह्या दुस-या काळाखंडांत ज्यो कठीण पूण मधुर आनी ताळबध्द अश्यो रचणुको निर्माण जाल्यो, त्यो फुडंल्या काळाखातीर आदर्श थारल्यो. हातूंत विगंड विंगड प्रांत आनी वेगवेगळ्या काळांत प्रचलित आशिल्ल्या रचणुकांचीय भर पडल्या. इ.स. च्या १२ व्या शतमानांत मानसोल्लास ह्या ग्रंथाचो बरोवपी सोमेश्वर हाणें दक्षिणेंतल्या हे गायनपध्दतीक ‘कर्नाटक संगीत’ अशें नांव दिलें. १३ व्या शतमानांत उतर भारतांतल्या संगीताचेर मुसलमानी प्रभाव पडूंक लागिल्लो;पुण दक्षिण भारतांतल्या संगीताचें वेगळें मोडण दिसूंक लागिल्लें. पूण ह्यो दोनूय पध्दती पुरायपणान वेगळ्यो जाल्यो, त्यो विध्यारण्याच्या काळांत (१४ वें शतमान). विध्यारण्यान पयलेच फावट कर्नाटकी रागांचें वर्गीकरण मेलजन्य पध्दतीन केलें; पूण खासा नेम निशिल्ल्यान कांय काळ ही रागपध्दती अस्पश्टच उरली. फुडें १५ व्या शतमानांत पुरंदरदासान कर्नाटकी रागांचें स्वरूप स्पश्ट केलें आनी ताकाच लागून कर्नाटकी संगीताक निश्चित अशें शास्त्रीय रूप मेळ्ळें. हाचेविशीं रामामात्य हाणें १६ व्या शतमानांत आपल्या स्वरमेलकलानिधी ह्या ग्रंथांत बरोवन दवरलां. कर्नाटक संगीतावयलो हाचे उपरांतचो म्हत्वाचो ग्रंथ म्हळ्यार सोमनाथ हाचो रागविबोध. १७ व्या शतमानांतल्या ह्या ग्रंथांत ताणें श्रृती, रचर हांचेविशीं विस्तारान बरयलां. ह्या ग्रंथाक बरीच नामना मेळ्ळ्या आनी तो ब-याच जाणांच्या आदराक पात्र थारला. १६ व्या शतमानांतल्या पंडित वेंकटमुखी हाणें कर्नाटक संगीताक चड बरें स्वरूप दिलें. ध्वनी आनी तांची कंपनसंख्या हांचो बारीकसाणीन अभ्यास करून ताणें रागाचे जनक आनी जन्य अशे दोन वांटे केले. ह्या जनक रागांकूच मेलकर्ता, मेल, कर्ता आनी संपूर्ण अशीं दुसरीं नांवां आसात. तांची संख्या ७२ आसा आनी दरेकांत सात स्वर आसात. जनक रागांतल्यान तयार जाल्ले ते जन्य. तांची संख्या उणी आसा. तातूंत मूळ रागांरले स्वर आसतात आनी केन्नय भायले एक दोन स्वर आसूंक शकतात. स्वरांची सुवात, भातीय संगीतांतली तांचीं नांवां, हिंदुस्थानी आनी कर्नाटक संगीतांतलो तेविशींचो फरक सकयल दिल्लया कोश्टकावयल्यान स्पश्ट जाता. स्वर सुवात स्वराचें नांव भारतीय संगीत कर्नाटक अस्तंतेकडल्या संगीतांतलें नांव १ सा षडज C (Natural) २ रे-१ शुध्द ऋषभ D(D flat) ३ रे-२ चतु श्रुति ऋषभ D (Natural) ४ ग-१साधारण गांधार E (E flat) ५ ग-२अंतरा गांधार E (E flat) ६म-१ शुध्द मध्यम F(Natural)
७ म-२ प्रति मध्यम F(F sharp)
८ प पंचम G (Natural) ९ ध-१ शुध्द धैवत A (A flat) १० ध-२ चतु श्रुति धैवत A(Natural) ११ नि-१ कौशिकी निषाद B(B flat) १२. नि-२ काकली निषाद B (Natural) कर्नाटक संगीतांत रागांचो क्रमथारता. ऋषभ आनी गांधार हांच्या योगान दरेक रागाचे ६ भेद जातात आनी धैवत आनी निषाद हांच्या योगान ६ भेद जातात. पयल्या ६ भेदांभितर दुस-या ६ भेदांनी प्रस्तार केल्ल्यान ६x६=३६ आनी तातूंत दरेकी प्रतिमध्यम (तीव्र) स्वर घेतिल्ल्यान जावपी ३६ अशे सगळे ७२ मेल जातात. ह्या ७२ मेलांची कल्पना स्पश्ट जावपाखातीर स चक्रांची येवजण केल्या. ही येवजण सकयल दिल्ल्या कोश्टकाप्रमाण आसा. पयलोऋषभआनी पयलो गांधार मेळून चक्र पयलें पयलो ऋषभआनीदुसरो गांधार मेळून चक्र दुसरें पयलोऋषभआनीतिसरो गांधार मेळून चक्र तिसरें दुसरोऋषभआनीदुसरो गांधार मेळून चक्र चवथें दुसरोऋषभआनीतिसरो गांधार मेळून चक्र पांचवें तिसरोऋषभआनीतिसरो गांधार मेळून चक्र सवें मेल पध्दतीच्या रागांची नांवां पध्दतशीरपणान येवजून त्या रागांच्या नांवांतल्या पयल्या दोन अक्षरांनी त्या त्या रागाचो क्रमांक समजून येवचो आनी क्रमांक समजल्ल्यान रागाक लागपी प्रयोगस्वरूप सजजुचे, अशें मेल पध्दतीचें खाशेलेपण आसा. हे पध्दतींत क सावन ह मेरेन जितले वर्ण आसात, तातूंत ञ हो वर्ण सोडून हेर वर्णांचो पांच वांटे केल्ले आसतात आनी तांतल्या दरेक अक्षराखातीर खासा अंक थारायिल्लो आसता. क्रम अंक
क्रम १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ ०
१. कादिनवा: क ख ग घ ड. च छ ज झ २. टादिनवा:ट ठ ड ढ ण त थ द ध ३. पादिपंचा:प फ ब भ म ४. याध्यष्टा: य र ल व श ष स ह ५. नकाराय बिंदून
भव= ०४-क्र. ४० नवनीत
धीर= ९२-क्र. २९ धीरशंकराभरण
हरि=८२ -क्र. २८ हरिकांभोजी
जनक रागांची खाशेलेपणां अशीं आसात:- १. आरोह आनी अवरोह ह्या दोनांतूय सातूय स्वरांचो उपेग २. आरोह आनी अवरोह हातूंतलो नियमितपणा आनी ३. तातूंत वापरिल्ल्या स्वरांचें सजातीय (एकाभशेन) रूप. जन्य रागांचे वर्ज राग आनी वक्र राग अशे दोन वांटे आसात. पोरन्या काळांत दक्षिणेकडलें आशिल्लें. हिंदुस्थानी संगीताभशेन पोरन्या काळासावन कर्नाटक संगीतांतूय २२ श्रुती आपणायल्यात. कर्नाटक संगीतांत स्वरांची अदलाबदल आनी संयोग (permutations and combinations) हांकां प्राधान्य आसा आनी स्वरमाधुर्यापरस तालबध्दतेक चड म्हत्व दिल्लें आसता. कर्नाटक संगीतांत १०८ ताल आशिल्ल्याचें सांगतात. नंदिकेश्वरान आपल्या भरतार्णव ह्या ग्रंथांत ११२ तालांचो उल्लेख केला. ३५ आनी ७२ तालांचेय उल्लेख मेळटात. ७२ राग वेंकटमखीच्या रागनामाप्रमाण आसून रागाच्या नांवावयल्यान तालाचेंय स्वरूप समजता, पूण अशीं तालसंख्येविशींचीं मतां विंगड विंगड आसलीं तरी, सध्या फुडले सात तालूच मुखेलपणान वापरतात. तांचें कोश्टक अशें:- क्रमांक तालाचें नांव आंग मात्रासंख्या ठेको १. एकताल । ४ १ २. रूपकताल । २+४ =६ २
