Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/153

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

आल्थिंग ही संसद दोन घरांनी भरता. हिच्या साठ सभासदांतले ४९ जाण चार वर्सांखातीर प्रतिनिधीत्व पध्दतीन वेंचून येतात. उरिल्ले इकरा जागे दरेका पक्षाक मेळिल्ल्या मतांच्या प्रमाणांत वांटून दितात. हे साठ सभासद आपल्यामदल्या १/३ सभासदांची वयल्या घराचे सभासद म्हूण वेंचणूक करतात. हेर सगळे सकयल्या घराचे सभासद उरतात. अर्थीक सोडून हेर खंयचींय विधेयकां खंयच्याय सभाघरांत चर्चेखातीर येतात. अर्थसंकल्प मात दोनय घरांच्या संयुक्त बसकेमुखार चर्चेखातीर येता.

शासन सोंपें जावचें म्हूण आइसलँडचे १६ प्रांत केल्यात. दरेक प्रांताचो कारभार लोकांनीं वेंचून दिल्लो आनी शासनान नेमणूक केल्लो शेरीफ चलयता. व्हडल्या शारांचो कारभार नगरपालिकांकडेन आसता.

आइसलँडाकडेन स्वताची राखणेदळां नात. फकत दर्यादेगेची आनी नुस्तें मारपाच्या हक्कांची राखण करचेखातीर राखणेदळ आसा. प्रांतीय न्यायमंडळ आनी तांचेवेलें देशांतलें सगळ्यांत उंचेलें न्यायालय अशी न्यायवेवस्थेची पध्दत आसा. आइसलँडांत मर्णाची ख्यास्त ना.

अर्थवेवस्थाः हांगा खनिज संपत्ती चडशी ना. लिग्नायट, गंधक आदी थोड्या प्रमाणांत मेळ्ळीं तरी तीं अर्थीक नदरेंतल्यान म्हत्वाचीं नात. हांगाची फकत ०.५% जमीन शेतवडीखातीर उपेगी पडटा. सुमार २०% लोक शेतवेवसायांत आसात. शेतवडीच्या मळार यंत्रांचो बरोच उपेग जाता. बटाट, सलगम, तण ही हागांची मुखेल पिकावळ. गरम झऱ्यांच्या पालवान ‘ हॉट हावस ’ पध्दतीन फुलां, फळां आनी भाज्यांचे उत्पादन करतात. गोरवां पोसप चडशा शेतकारांक फायद्याचें पडिल्ल्यान तणाच्या पिकाक हांगा म्हत्व आसा. चडशे शेतकार गायो, घोडे, कुकडां आनी फर मेळच्याखातीर हेर मोनजात पोसतात. दूद आनी मांस थळाव्या लोकांपुरतेंच जाता.

व्हड प्रमाणांत चलपी हांगाचो मुखेल वेवसाय म्हळ्यार नुस्तेमारी. देशाचो आकार आनी लोकसंख्येचो विचार केल्यार आयर्लंडचे लोक हेर युरोपीय देशांपरस चड नुस्तें मारतात. वर्साक सुमार ५०० देवमाशे हांगा मेळटात. लागसुल्ल्या देशांक ताजें नुस्तें निर्यात करतात. जाल्यार पयसुल्ल्या देशांनीं सुकयल्लें आनी डब्यांनी बंद केल्लें नुस्तें व्हड प्रमाणांत निर्यात जाता. रशिया, अमेरिका आनी इंग्लंड हीं हांगाच्या नुस्त्याचीं मुखेल गिरायकां जावन आसात. कड्डणां, हेर खाणां, यंत्रां, येरादारीचीं साधनां सारकिल्ल्यो वस्तू अमेरिका, ब्रिटन, रशिया आनी उदेंत जर्मनींतल्यान आयात जातात. देशांत वापरपाखातीर जाय आशिल्ल्यो ल्हान सान वस्तू, देखीकः कपडे, पायतणां, रंग, शाबू, मिठाय, प्लास्टीकच्यो वस्तू हांगाच तयार जातात.

देशांतल्या धबधब्यांचो उपेग करून वीज निर्मणी केल्या. हे वीजेचेर रेक्यव्हीक हांगाचो साऱ्याचो कारखानो आनी आक्रोनेस हांगाचो शिमीटाचो कारखानो ह्या सारके बरेच कारखाने चलतात.

आइसलँडांत रेल्वे नात. ११,१३७ किमी. परस चड लांबायेचे रस्ते आसात. रेक्याव्हीक हांगा आंतरराश्ट्रीय विमानतळ आसा. नुस्तेमारीच्या धंद्याक लागून बोटी बांदपाच्या आनी उदकांतल्या येरादारीच्या वेवसायाक म्हत्व आयलां. क्रोन (भोववचन-क्रोनर) हें हांगाचें चलनी नाणें.

लोक आनी समाजजीणः आइसलँडचे लोक चडशे स्कॅडिनेव्हियन वंशाचे आसात. ते ऊंच, बळीश्ट आनी निळ्या दोळ्यांचे आसतात. धर्मान हांगाचे ९६% लोक इव्हांजलीकल ल्युथरन पंथाचे आसात. हांगा १००% साक्षरता आसा. ७ ते १५ वर्सांमेरेन शिक्षण सक्तीचें आसता. रेक्याव्हिक हांगा विश्वविद्यालय आसा. ह्या देशांत व्हडीं चलवप, शेतवड, संगीत, नृत्य, नाट्य, अश्यो तरेकवार शिक्षण दिवपी शिक्षणसंस्था आसात. एका काळार हांगा बारीक जोर आनी कुश्ठरोगाचें प्रमाण बरेंच आशिल्लें. पूण आतां भलायकेच्या मळार उदरगत जाल्ल्यान हे रोग दिसून येनात. गिरेस्त आनी गरीब हांच्यामदीं चड खर फरक दिसून येना. लोकसंख्या वाडोवपाचे नदरेंतल्यान तांचे यत्न चल्ल्यात. रेक्याव्हीक हांगा देशांतलें सगळ्यांत व्हडलें ग्रंथालय आसा.

भाशा आनी साहित्यः आइसलँडची भाशा मूळ नॉर्स लोकांनी हांगा हाडली. अस्तंत नॉर्वेची ती पयलीं एक बोली आशिल्ली. आयजुय ती त्याच रुपांत तिगून आसा. आइसलँडचे साहित्य बरेंच समृध्द आसा आनी हे भाशेंतल्या पोरन्या ‘ सागा ’ प्रकारचो प्रभाव युरोपिय साहित्यांचेर बरोच जाल्लो दिसून येता. आयच्या काळांतय आइसलँडचे लेखक काव्य-कथा, नाटक, कादंबरी ह्या मळांचेर जगाच्या साहित्यांत मोलादीक भर घालीत आसा. १९५५ वर्सा हांगाचो साहित्यिक हाल्डोर लाक्सनेस हाका नोबेल इनाम फाव जालें.

खेळ, हेर कला आनी म्हत्वाचीं थळां: कुस्ती हो हांगाचो राश्ट्रीय खेळ. हँडबॉल, सॉकर, बास्केटबॉल, बर्फावेलो खेळ आनी व्यायामाचे हेर प्रकार हांगाच्या लोकांमदीं बरेच आवडीचे जावन आसात. सगळ्या भुरग्यांक पेंवपाक येवप कायद्यान सक्तीचें आसा. गरम उदकाची तळीं गांवांगांवांनी सांपडटात. बुध्दीबळ होय खेळ लोकांमदीं बरोच रिगला. संगीत, नाटक, नृत्य आनी विंगड विंगड कलांचेर युरोपीय प्रभाव आसा. एइनांर योनसॉन (१८७४-१९५४) हो नामनेचो शिल्पकार हांगा जावन गेलो. शास्त्रांच्या विंगड विंगड शाखांभितरय आइसलँडच्या लोकांनी नामना मेळयल्या.

रेक्याव्हीक, आक्रानेस हीं उद्येगीक बंदरां, आकूरेरी, हाफ्नारफ्यर्दर हीं शारां पळोपासारकीं आसात. गरम उदकाच्यो झरी, बर्फावेले खेळ ह्या सारक्या गजालींक लागून जगांतले बरेच पर्यटक हांगा येतात.

- कों. वि. सं. मं.

आकाशवाणी: रेडिओ-कार्यावळी वितरावपी भारत सरकारचे नभोवाणी यंत्रणेक ‘ आकाशवाणी ’ वा ‘ ऑल इंडिया रेडिओ ’ अशें म्हणटात.

भारतांत नभोवाणीचो प्रसार खाजगी हौशी क्लबांवरवीं जालो. सन १९२४ त मद्रास शारांत पयल्या रेडिओ-क्लबाची थापणूक जाली. हौशी रेडिओ क्लब लाहोर, अलाहाबाद, पेशावर, डेहराडून हांगा चलताले. सन १९२६ त ‘ इंडियन ब्रॉडकास्टिंग कंपनी ’ हे खाजगी कंपनीन भारत सरकाराकडेन एक कबलात करून मुंबय आनी कलकत्ता हांगां अनुक्रमान २३ जुलय आनी २६ ऑगस्ट १९२७ ह्या दिसा दोन रेडिओ-केंद्रां सुरू केलीं. इंडियन ब्रॉडकास्टिंग कंपनी १ मार्च १९३० वर्सा लुकसाणांत पडली आनी भारत सरकारान नभोवाणी कार्याचो सगळो वावर आपल्या हातांत घेतलो. सन १९३६ त लायोनेल फील्डन हाणे नभोवाणीमुखेल ह्या नात्यान सगळीं सुत्रां आपलेकडेन घेतलीं. सुर्वेक हे संस्थेक ‘ ऑल इंडिया रेडिओ ’ म्हणटाले. १९५७ उपरांत तिका ‘ आकाशवाणी ’ म्हणपाक लागले.

आकाशवाणीचीं सद्या ९४ रेडिओ-केंद्रां आसात (१९८७-८८). ६७९४ किलोवॅट तांकीचे १३४ मध्यम तरंगावेले प्रक्षेपक, २१७२.५ किलोवॅट तांकिचे लघुतरंगावेले ३५ प्रक्षेपक आनी चार (VHF),FM, ६० किलोवॅट तांकीचे (ERP) प्रक्षेपक भारतांत आसात. (१९८७-८८). आकाशवाणीची सेवा भारतांतल्या ८६ टक्के वाठारांतल्या ९५ टक्के लोकांक मेळटा.

सातवे पंचवर्सुकी येवजणेउपरांत (१९८५-९०) देशांत २०५ केंद्रां, १५० मध्यतरंगावेले पक्षेपक (तांकः १०,८५६ किलोवॅट), ५४: लघुतरंगावेले प्रक्षेपक (तांकः ७,२९३ किलोवॅट) आनी १०४ FM प्रक्षेपक (तांकः ERP ३२७० किलोवॅट) आसतले. १८ मे १९८८ ह्या दिसा आकाशवाणीची राश्ट्रीय प्रसारणसेवा सुरू जाली. हेखातीर नागपूर हांगा १,००० लोवॅट तांकिचो प्रक्षेपक बसयला. ताचेर दिल्लीसावन कार्यक्रम प्रक्षेपित जातात.

दिल्ली, मुंबय, कलकत्ता आनी मद्रास ह्या शारांत आकाशवाणीचे व्हड तांकीचे प्रक्षेपक आसात. ते लघुतरंगाचेर काम करतात. भारतांतल्या प्रत्येक राज्यांत मध्यमतरंगाचें म्हळ्यार एक तरी मुखेल केंद्र आसता. आकाशवाणीचे गरजेप्रमाण दोन वा तीन उपकेंद्रां आसतात. देखीकः महाराष्ट्र राज्यांत मुंबय, पुणे आनी नागपूर हांगा अनुक्रमान ५०,