Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/139

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.
Andhra Pradesh-Konkani Vishwakosh.png

दिसांतलें तापमान १६˚ से. ते १९˚ से. मेरेन आसता. दर्यादेगेवयल्या वाठारांत शिंयाळो आनी गीम चड खर नासता. आंध्र प्रदेशाक दक्षिण अस्तंत मान्सूनाकडल्यान दोन-तृतियांश तर उत्तर उदेंत मान्सूना कडल्यान एक-तृतियांश पावस मेळटा. उत्तरेच्या दोंगराळ वाठारांत ११० ते १२५ सेंमी. पावस झडटा. बंगालच्या उपसागरांतल्यान येवपी वादळांक लागून ह्या वाठारांत नेटाचो पावस झडटा. तेलंगाणा रायलसीमा (अनंतपूर, चित्तूर, कडप्पा, कर्नूल हे जिल्हे) आनी दर्यादेगे वयल्या वाठारांनी पावसाचें प्रमाण क्रमान उणें जायत वता.

बंगालच्या उपसागरांतल्यान येवपी वादळ-वारें आंध्र प्रदेशाक व्हड लुकसाण दिता. आयजवयर जाल्ल्या वादळ-वाऱ्याक लागून आंध्राक अर्थीक लुकसाणी वांगडाच जिवीतहानीय सोंसची पडल्या.

वनस्पत आनी मोनजातःह्या राज्याचो २२.५% वाठार रानाच्या वा वनस्पतीच्या शेकातळा आसा. तेलंगाणा, विशाखापट्टणम्, गोदावरी जिल्हे आनी नल्लमलई पर्वत हांगा चडशीं रानां आसात. तातूंत सागवान, रोजवुड, सॅटिन वुड, मड्डी, येपी सारके रूख, तशेंच कोंडे, कच्छवनश्री हांचीं बनां दिसतात. राज्यांतल्यान वनस्पती सावन (रानांतली) सन १९८१-८२ वर्सा, ह्या राज्याक १५७.१७७ रुपयांचो निव्वळ फायदो जालो. बिबटो वाग, चित्तो, लांडगो, कोलो, वांस्वेल, चार शिंगाचीं हरणां, सांबर ह्या राज्याच्या रानांत आसात. ते भायर गोरवां, म्हसरां, बोकड्यो, मेढरां हीं जनावरां लोक पोसतात.

इतिहासःऐतरेय ब्राह्मणांत आंध्र प्रदेशांतल्या लोकांचो उल्लेख सगळ्यांत पयलीं मेळटा. मॅगेस्थेनीसान चंद्रगुप्त मौर्या आदलो आंध्र संपन्न आशिल्ल्याचें म्हळां. धनकटक उपरांत अमरावती ही त्या काळांत आंध्र प्रदेशाची राजधानी आसली. आंध्र पदेशांतले मूळ लोक आर्य वंशकुळाचे आसले. उपरांत ते विंद्य पर्वताचे दक्षिणेक आयले, थंय तांचो हेर वंशीयावांगडा संबंद आयलो. इ. स. प. चवथ्या शतमानांत जैन आचार्य भद्रबाहू आपल्या अनुयायांवांगडा ह्या भागांतल्यान गेल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. सम्राट अशोकाच्या फातरापट्यांत आंध्र प्रदेशाचो उल्लेख येता. इ. स. प. सुमार २२५ वर्सां सिमुक राजान पैठण हांगा सातवाहन घराण्याची थापणूक केली अशें जाणकार मानतात. सातवाहनांनी सुमार साडेचारशीं वर्सां राज्य केलें. यज्ञश्री शातकर्णी, हाल, गौतमीपुत्र शातकर्णी, पुलुमायी हे ह्या वंशकुळयेंतले नामनेचे राजा आसले. तांचे राजवटींत कला, साहित्याची खूब उदरगत जाली. ह्या काळांत तांचो रोमन साम्राज्याकडेन संबंद आयलो, तशेंच तरसादी खातीर लागपी पोलाद आंध्रांतल्यान निर्गत जाल्ल्यान युरोपाकडेनय तांचो खासा संबंद उरलो. तिसऱ्या शतमानांत शक, पल्लव, यवन हांच्या वांगडा झुजपाक पडिल्ल्यान सातवाहनांची राजवट अस्ताक गेली आनी त्या जाग्यार नाग, बृहत्पालायन, सालंकायन, इक्ष्वाकू हीं घराणीं उदयाक आयलीं. सातवाहनांचें मूळ मांडलिक आशिल्ल्या ‘ इक्ष्वाकू ’ राजघराण्यान नागार्जूनकोंडा देगणांत श्री पर्वतालागीं विजयपूरी हांगा आपली राजधानी बांदली. बौध्द धर्माचें शिक्षण, कला हांचें तें केंद्र मानताले.

ह्यूएनत्संगान, आंध्राचे ईशान्येक गंग, उदेंतेकडेन वेंगीचे चालुक्य, दक्षिणेक चोल, पल्लव आनी हेर राज्यां आशिल्ल्याचो उल्लेख केला. सन ८५० च्या अदमासाक वेंगीच्या चालूक्यांमदलो विजयादित्य (तिसरो) हाणें सद्याच्या आंध्र प्रदेशांतलो बरोचसो व्हडलो वाठार आपल्या शेकातळा हाडिल्लो. ते उपरांत ताणें आपली राजधानी वेंगीथावन विजयवाड्याक व्हेली. इ. स. १०२२ ते १०६३ मेरेन चालुक्य राजा राजराजनरेंद्र हाणें राजमहेंद्री ही आपली राजधानी करून वेंगीदेशाचेर राज्य केलें. चालुक्य राजांनी मोट्या प्रमाणांत विव्दानांक आसरो दिलो. तेलुगू महाभारताचो लेखक नन्नय भट चालुक्यांचेच सेवेक आशिल्लो.

चालुक्याच्या काळांत राश्ट्रकूट, चोल, काकतीय हांची राजवट आंध्राच्या विंगड विंगड वाठारांनी आसली. आंध्रांत वरंगळ हांगा इ.स.