मृच्छकटिक ह्या नाटकांचे मराठी अणकार केले. तेचभाशेन इंग्लीश नाटकांचेय अणकार जाले. तीं नाटकां आनी अणकारपी अशे आसात-ज्यूलियस सीझर, ऑथेल्लो (नातू), टेंपेस्ट (कीर्तन), कॉमेडी ऑफ एरर्स (बजाबा प्रधान). हीं नाटकां, माचयेचे नदरेतंल्यान विचार करीनासतना अणकारीत केल्ल्यान तांकां ‘बुकिश नाटकां’ हें नांव पडिल्लें. मुद्रित स्वरुपान आयिल्ल्या पयल्या नाटकांभितर वि.ज.कीर्तन हाचें थोरले माधवराव पेशवे हें १८६१ चें नाटक आसा. ह्या नाटकांत रमाबाई सती वता, असो एक प्रसंग आसा. रमाबाईची व्होंट भरपाखातीर प्रेक्षकांतल्यान बायलो व्हड प्रमाणांत येताल्यो अशें म्हण्टात.
अण्णासाहेब किर्लोस्कर हाणें संगीत रंगभूमिचें मुळावण घालें. ताणें शांकर दिग्विजय, शाकुंतल, सौभद्र, रामराज्यवियोग हीं नाटकां बरयलीं. शाकुंतल हें नाटक मूळ संस्कृतावयल्यान मराठींत रुपांतरीत केलां. संगीत रंगभूमिचे सुरवातीचे नदरेन शाकुंतलाच्या प्रयोगाचें म्हत्व चड आसा. संगीत नाटकाचो आनी रंगभूमिचो मानदंड म्हणून ‘सौभद्र’ नाटकाचो उल्लेख करूंक जाय. मोरोबा वाघोलीकर, बाळकोबा नाटेकर हे नट ‘सौभद्र’च्या पयल्या प्रयोगांत आशिल्ले. किर्लोस्कराचे संगीत रंगभूमिचो वारसो उपरांत गोविंद बल्लाळ देवल हाणें चलयलो. ताणें सात नाटकां बरयलीं - दुर्गा, झुंझारराव, विक्रमोर्वशीय, संशयकल्लोळ, मृच्छकटिक आनी शापसंभ्रम आनी शारदा. हातुंतलीं विक्रमोर्वशीय, मृच्छकटिक आनी शापसंभ्रम हीं तीन नाटकां संस्कृतावयल्यान घेतलीं. दुर्गा, झुंझारराव, संशयकल्लोळ हीं तीन इंग्लिशीवयल्यान घेतलीं. पूण संशयकल्लोळ नाटकाचें मराठी रुपांतर इतलें बरें जालां, हें नाटक रुपांतरीत म्हणपाचो दुबावलेगीत येना. शारदा हें देवलाचें स्वतंत्र आनी म्हत्वाचें नाटक.
१९०० ते १९१० ह्या धा वर्सांच्या काळांत मराठी रंगभूमिचेर श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकराचो प्रभाव आशिल्लो. ताणें बरयल्ल्या नाटकांभितर वीरतनय, मूकनायक, गुप्तमंजूष, मतिविकार आनी प्रेमशोधन ह्या नाटकांचो आस्पाव जाता. कृष्णाजी प्रभाकर खाडिलकर हाणें पंदरा नाटकां बरयलीं तीं अशीं: सवाई माधवराव यांचा मृत्यू, कांचनगडची मोहना, भाऊबंदकी, मानापमान, विद्याहरण, मेनका, द्रौपदी, सत्त्वपरिक्षा, सवतीमत्सर, कीचकवध, स्वयंवर, सावित्री, बायकांचे बंड, प्रेमध्वज आनी त्रिदंडी संन्यास. ताच्या नाटकांक लागून खूबशा कलाकरांक आनी नाटनिर्मिती करपी संस्थांक विंगड विंगड आव्हनां निर्माण जालीं. चडकरून महाराष्ट्र नाटक मंडळी आनी गंधर्व नाटक मंडळी हांणी खाडिलकराच्या नाटकांचे व्हड प्रमाणांत केल्ले प्रयोग हो रंगभूमिच्या विस्ताराचो आनी विकासाचो भाग थरलो. तातूंतल्यानूच मराठी रंगभूमिचेर गंधर्वयुग निर्माण जालें. नारायणराव राजहंस वा बालगंधर्व हाणें खाडिलकराच्या, किर्लोस्कराच्या, गडकऱ्याच्या नाटकांतल्यो नायिकांच्यो भूमिका करून संगीत रंगभूमिचें भांगरायुग निर्माण केलें. ह्याच काळांत ललितकलादर्श ही संस्था सुरवेक केशवराव भोसले आनी उपरांत बाबूराव पेंढारकर हांणी नांवारुपाक हाडली. १९२१ वर्सा नारायणराव बालगंधर्व आनी केशवराव भोसले हांणी एकठांय येवन मानापमान नाटकाचो संयुक्त प्रयोग केलो. संगीत रंगभूमिवयलो हो प्रयोग म्हळ्यार भांगराखिण मानतात. राम गणेश गडकरी हाणें प्रेमसंन्यास, पुण्यप्रभाव, भावबंधन, एकच प्याला आनी राजसंन्यास हीं नाटकां बरयलीं. एकच प्याला हे ताचें नाटक मराठी रंगभूमिवयली पयल्या दर्जाची शोकात्मिका मानतात. गडकऱ्याच्या नाटय लिखाणाचेर शेक्सपिअरच्या नाटयलिखाणाचो चड प्रभाव आसा.
१८८० ते १९२० ह्या काळांत किर्लोस्कर, देवल, कोल्हटकर, खाडिलकर आनी गडकरी हे म्हत्वाचे पांच नाटककार जावन गेले. ह्या नाटककारांचे जोडयेक आनीकूय नाटककारांचीं नाटकां ह्याच काळांत निर्माण जालीं. देखीक - वासुदेव रंगनाथ शिखळकर हाचें राणा भीमदेव, वासुदेव वामन खरे हाचीं गुणोत्कर्ष, शिवसंभव, उग्रमंडल, नारायण बापूजी कनिटकराचें तरूणी-शिक्षण-नाटिका, शिवराम महादेव परांजपे हाचें पहिला पांडव, न.चिं.केळकराचीं तोतया$चे बंड आनी कृष्णार्जुनयुध्द आदी. ह्याच काळांत पौराणिक, इतिहासीक, सामाजिक नाटकांचे मानदंड निर्माण जाले. पूण उपरांतच्या पंचवीस-तीस वर्सांच्या काळांत मराठी रंगभूमिक देंवती कळा लागली. हेय परिस्थितींत कांय नाटककारांनी आनी कलावंतांनी रंगभूमि जगोवपाचे यत्न केले. तातूंत भार्गव विठ्ठल वा मामा वरेरकर, प्रल्हाद केशव अत्रे, मोतीराम गजानन रांगणेकर हांचे यत्न लक्षणीय स्वरुपाचे थरले. वरेरकारान वीस नाटकां बरयलीं. तातुंतलीं सत्तेचे गुलाम, हाच मुलाचा बाप, अपूर्व बंगाल, करीन ती पूर्व, सोन्याचा कळस, भूमिकन्या सीता हीं नाटकां म्हत्वाचीं. प्र.के.अत्रे हाणें सामाजिक प्रस्नांची नाटयरुप हाताळणी विनोदी आनी गंभीर स्तरांचेर केली. ताच्या नाटकांभितर साष्टांग नमस्कार, भ्रमाचा भोपळा, कवडीचुंबक, लग्नाची बेडी, मी उभा आहे, उद्याचा संसार, घराबाहेर, जग काय म्हणेल, तो मी नव्हेच हीं नाटकां रंगभूमिचे स्थिरतेचे नदरेन खूब म्हत्वाचीं थरलीं. ह्याच काळांत इब्सेनच्या नाटयतंत्राचो प्रभाव वा त्या रचनातंत्राची ओड मराठी नाटककारांक दिसूंक लागली. अत्रे, वरेरकर, अनंत काणेकर, वर्तक हांणी तें तंत्र मराठी नाटकांत हाडपाचो यत्न केलो. पौराणिक-इतिहासीक विशयांपरस समाजीक नाटकांक व्हड प्रमाणांत स्थान मेळूंक लागलें. मो.ग.रांगणेकरान बरयल्लीं नाटकांय त्या काळाच्या संबंदांत म्हत्वाचीं आसात. देखीक-आशीर्वाद, माझे घर, वहिनी, रंभा, कुलवधू.
१९२० ते १९५० ह्या काळांत वेगवेगळे नाटककार आपआपले पद्दतीन नाटकां बरयताले. देखीक-वि.दा.सावरकर हाचीं संन्यस्त खड्ग, उत्तरक्रिया; माधवराव जोशी हाचें म्युन्सिपालटी; औंधकर आनी टिपणीस हांचीं आगऱ्याहून सुटका, बेबंदशाय; नाटयछटाकार
