इतिहासीक नदरेन म्हत्वाचो वस्तू आसात.]
12)निसर्गेतिहास संग्रहालय, दार्जीलिंगः ह्या संग्रहालयांत त्या त्या भागांतल्या पशुपक्षांचे नमुने दवरल्यात. ह्याशिवाय खास विशयाखातीर दवरिल्लीं संग्रहालयां भारतांत खूब आसात.
ह्या संग्रहालयाचो आनिक एक प्रकार म्हळ्यार व्हड मनशांच्यो वस्तू ज्या घरांत, गांधी, पंडीत नेहरू, स्वामी विवेकानंद, सुभाषचंद्र बोस, लोकमान्य टिळक, रविंद्रनाथ टागोर राविल्ले त्या घरांचें तत्कालीन स्वरूप, थंय त्या त्या मनशांनी वापरिल्ल्यो वस्तू, मेळिल्लीं मानपत्रां, ताणीं बरयल्ले ग्रंथ, तांकां अर्पण केल्ले ग्रंथ, तांचीं पत्रां, तांचीं छायाचित्रां अश्या वस्तूंचो संग्रह केल्लो आसा. अशे तरेचीं संग्रहालयां भारतांत जायतेकडेन आसात. दिल्लीचें महात्मा गांधीस्मारक संग्रहालय आनी ग्रंथालय, पंडीत नेहरू स्मारक संग्रहालय, हीं तातूंतलीं प्रतिनिधीक संग्रहालयां.
विसाव्या शेंकड्यांत जगांतल्या संग्रहालयाची संख्या खूब वाडिल्ल्यान तांचे मदीं संबंद प्रस्थापीत जावंचे, कार्यपद्दतीचे म्हायतीची देव घेव जावंची आनी सगळ्यांमदीं एक सुत्रता निर्माण जावंची ह्या उद्देशान इ.स. 1926त जगांतल्या संग्रहालयाचें एक आंतरराष्ट्रीय कार्यालय स्थापन करपांत आयलें. इ.स. 1946 वर्सा इंटरनॅशनल कौन्सिल ऑफ म्यूझियम्स ही संस्था स्थापन जाली. हे संस्थेन संग्रहालयाचे उदरगतीखातीर इ.स. 1956 वर्सा जागतिक चळवळ सुरू केली. तातूंत 61 राष्ट्रांनी भाग घेतिल्लो.
देशाच्या भूतकाळांतलें कार्य आनी भविष्यकाळांतली म्हत्वाकांक्षा; तशीच लोकांची संस्कृती, मनोवृत्ती आनी अस्मिता हांचें त्या त्या संग्रहालयाक लागून दर्शन घडटा. अशीं हीं संग्रहालयां म्हळ्यार देशाची दुर्मीळ आनी मोलादीक संपत्ती आसा.
-कों.वि.सं.मं.
संघटनाः समाजांतल्या वेगवेगळ्या गटांमदीं विशिश्ट उद्दीश्ट सादपाच्या हेतून आनी परस्परसंबंद प्रस्थापित करपाचे नदरेन वेगवेगळ्यो क्रिया, प्रतिक्रिया, आंतरक्रिया घडत आसतात. त्यो नियंत्रीत करपाखातीर, निदान तांचीं कामां शिस्तीन जावंचीं म्हणून अशो संघटना(Organisations) अस्तित्वांत येतात. त्या त्या गटांतल्या लोकांच्या समान हितसंबंदांक लागून आनी तांच्या भौशिक यत्नांतल्यान संघटनांची निर्मिती जाता. वैयक्तिक बळगें समी पडटा. एकत्रीतपणान केल्ले प्रयत्न परिणाम सादता ह्या मूलभूत तत्त्वाचेर दर एके संघटनेची बसका आसा.
आपल्यो मागण्यो मान्य करून घेवपा खातीर, कारखान्यांतल्या वेवस्थापक मंडळीवांगडा उलोवणीं करपाखातीर कामगारांच्यो संघटना उब्यो रावतात. जाल्यार बरे बाजारपेठेंत आपलो माल खपोवन फायदो मेळोवपाच्या उद्देशान कामगारांकडल्यान काम करून घेवपा खातीर वेवस्थापक लोकांची संघटना निर्माण जाता.
तशेंच हांचेवांगडाच शासकीय खातीं, राजकीय पक्ष, लश्कर, दवाखाने अशा मळांरय संघटनांची स्थापना जाल्ली आसता.
समाजांतल्या व्यक्तींचे गट एकामेकांक सहकार्य दीत आसतात. तातूंतल्यानच समाजीक संघटना विकसित जायत आसतात. व्यक्तीच्या कश्टांक सहकार्याची भावना मेळ्ळी तर एकवटीतपणान कार्य करप सोपें जाता. संघटनेंतल्या सभासदांचे परस्परसंबंद आनी तांच्यो भितरल्यो क्रिया योग्य पद्दतीन नियोजीत करून अडचणींचेर मात करपाचें कार्य संघटनाचे वतीन जाता.
नामनेचो समाजशास्त्रज्ञ मॅक्स वेबरान संघटनेविशींच्या समाजशास्त्रीय नदरेतल्यान मांडिल्ले सिध्दान्त अभिजात मानतात. वेबराभाशेनच हेर समाजीक विज्ञानाच्या अभ्यासकांनीय संघटनेविशीं विचार मांडिल्ले आसात. मानवशास्त्रज्ञांच्या मतान नातेसंबंद हे अनौपचारीक संघटनेची देख जावन आसा. जाल्यार राजकीय संघटना ही औपचारीक स्वरूपाची आसता. खंयच्याय समाजांत थंय संघटनांचो विकास रोखडोच जाता.
राज्यशास्त्रज्ञांनी दोन हजार वर्सांपयलींपसुनच राजकीय संघटनेविशींचे सिध्दान्त मांडिल्ले आसात. ह्यो संघटना खंयच्या हेतूखातीर निर्माण जातात, कशो निर्माण जातात, तांचें कार्य कशें चलता हांचें विवेचन पुर्विल्ल्या तत्त्वज्ञांनी केल्लें आसा. आयच्या विचारवंतांकय राजकीय संघटनांच्या ध्येय धोरणांसंबंदीं विचार करचो पडटा. राज्य, शासनसंस्था, विधिमंडळ, न्यायमंडळ, पक्षसंघटना, जागतिक पातळेवयली राजकीय संस्कृतीक संघटना ह्या सगळ्यांची कार्यपद्दती, तांची फलनिश्पत्ती आनी अशा संघटनांचे एकामेकांचेर जावपी परिणाम अशा जायत्या तरांनी ह्या संघटनांचो सोद घेवप जाता. तांची रचणूक आनी तातूंत परिस्थितींत जावपी बदल हांचीं कारणांय सोदून काडप जाता. समाजीक संघटनेंतय कुटुंबसंस्थेपसून जागतिक बंधूभाव निर्माण करपी संघटनां मेरेनचो विचार करचो पडटा.
अशा संशोधना फाटलें एक समान सूत्र सांपडटा. तें अशें, समाज निर्मिती, समाज संगोपन आनी समाजाची उदरगत. ह्या सगळ्यां खातीर संघटना विघटीत जातात आनी तांच्या जाग्यार नव्यो संघटना तयार जावन त्याकाळाची वा परिस्थितीची गरज भागयतात. अशा जायत्या ल्हान-व्हड संघटनांनीच समाजाचें अस्तित्व अणभवाक येता. अशो संघटना राजकीय, सांस्कृतिक, उद्देगीक अशो वेगवेगळ्या तरेच्यो आसतात. हाचेवयल्यान जायत्या संघटनांचें जाळें म्हणजेच समाज अशें म्हणूं येता.
-कों.वि.सं.मं.
