राजीनामो दिलो. प्रार्थना समाजाच्या प्रचारकाचो अधिकृत संबंद तुटलो तरी उदारधर्माचो सदस्य आनी प्रवक्तो म्हणून शिंदेन आजन्म कार्य केलें.
ऋषितुल्य व्यक्तित्व आनी परमेश्र्वरावयली निश्ठा हाका लोक ताका ‘महर्षी’ म्हणूक लागले. राजकारणांत, समाजकारणांत आनी धर्मकारणांत तो जहाल आशिल्लो. लोकमान्य टिळक आनी महात्मा गांधी हांचेविशीं ताका खूब आदर. पूण घर्म आनी समाजसुदारणा ह्या मळांचेर जेन्ना जेन्ना हे दोगय फुडारी मवाळ जाताले, तेन्ना शिंदे तांच्या मताक विरोध करतालो.महाराष्ट्रांतलो प्रार्थना समाज आनी ताचे फुडारी राजकारणांत मवाळ आशिल्ले म्हूण धर्मक्रांतिकारक आनी राष्ट्रीय नदरेन जहाल आशिल्ल्या ब्राम्हो समाजाचो शिंदे पुरस्कर्तो आनी प्रचारक जालो. विश्र्वधर्माचे बसकेचेर राष्ट्रीय एकात्मता फाव जांवची म्हूण कुटुंबियांसकट ताणें स्वताक ह्या कार्याक ओंपलो. धर्म आनी ताची सुदारणा ही महर्षी शिंदे हाच्या विचारांची आनी जिणेची बसका आशिल्ली. बायलांक ‘चूल आनी मूल‘ ह्या क्षेत्राभायर येवंक मेळचें म्हूण इ.स.1924 वर्सा ‘कौटुंबिक उपासना मंडळ‘ पुण्यांत सुरू केलें. शिंदे हो धर्मशास्त्रज्ञ,समाजशास्त्रज्ञ, भाशा व्युत्पत्तितज्ञ आशिल्लो. तशेंच प्रभावी वक्तो, मार्मिक लेखक, इतिहाससंशोधक हे नदरेन तें अश्टतासी व्यक्तीमत्व आसलें.
त्यागवृत्ती, ज्ञानयोग, कर्मयोग,भक्तियोग हांचो संगम कर्मवीराचे जिणेंत दिसून येता. तांणी स्थापन केल्ल्यो संस्था अशो आसात-(1) डिप्रेस्ड क्लासेस मिशन इ.स. 1906,(2) कौटुंबिक उपासना मंडळ इ.स.1924 (3)ब्राम्हो समाज, वाई, जि.सातारा इ.स. 1933.
कर्मवीरान बरयल्ले ग्रंथ-(1) भारतीय अस्पृशांचा प्रश्र (2) माझ्या आठवणी आनी अनुभव (3) शिंदे लेखसंग्रह (लेखमाळ)
-कों.वि.सं.मं.
शिंपी: एक जात. महाराष्ट्र आनी कर्नाटकांत ह्या लोकांची चड वसती आसा. मुळांत शिंपी ही जातच ऩाशिल्ली. शिलाय म्हळ्यार कपडे शिंवप हो एक वेवसाय आशिल्लो. हो वेवसाय करपी सगळ्यां वर्गाचे लोक शिंपी हे जातींत आस्पावले. देखून ह्या शिंपी समाजांत हिंदूंवांगडाच,लिंगायत,जैन आनी मुसलमान लोकय आसात.
शिंपी लोक हे मुळांत क्षत्रिय आशिल्ले. परशुराम जेन्ना पृथ्वी निःक्षत्रिय करपाक गेलो तेन्ना ह्या लोकांनी कपडे शिंवपाचो पेशा आपणायलो, अशें हे लोक सांगतात. पयलीं हे लोक कपडे रंगोवपाचो धंदो करताले. पूण उपरांतच्या काळांत कपडे रंगोवपी लोकांची एक वेगळी जात जाली. शिंपी लोकांत आयज लेगीत रंगाची नांवाची पोटजात आसा.
हें जातींत खूब पोटजाती आसात.अहीर,भावसार,चतुर, कोंकणी, मराठा, नागलिक,नामदेव,रंगारी वा गोपाळकाली, पंचम, शेटवाल,श्रावक वा जैन,यकताटे, लिंगायत वा शिवशिंपीगार, जोगडा ठाकर, शिंपी वैश्णव, नामदेव शिंपी, मुसलमान अशो तांच्यो पोटजाती आसात. नामदेव हो महाराष्ट्रीय संत शिंपी जातींतलो आशिल्ल्यान शिंप्यांतल्यो खुबशो पोटजाती आपल्या नांवांत नामदेव ह्या नांवाचो आस्पाव करतात. देखीक-नामदेव कोंकणी शिंपी, नामदेव मराठा शिंपी.सामान्यपणान ह्या पोटजातींनी रोटी-बेटी वेव्हार जायनात.
भावसार समाज हिंगलाज देवीचो उपासक आसा. शिंपी समाजांत नामदेवाचो जल्म जातकच भावसारांतले कांय जाण ताचे अनुयायी जाले आनी तांणी भक्तिपंथाची साथ धरली.तेन्ना हिंगलाज देवीचे उपासक भावसार नामदेव शिंप्यापसून वेगळे रावंक लागले. ताकालागून फुडें हे दोन भेद जाले.
शिंपी लोकांत अवसरे,बगाडे, बाक्रे,कळसकर, करमुसे, कोल्हे, फुटाणे, पोटे, सरोदे, पाडळकर, निरगुडे अशीं आडनांवां आसात.
शिंपी लोकांत बरेचशे लोक वारकरी पंथाचे अनुयायी आसात.खानदेशांतले कांय शिंपी लोक स्वामीनारायण आनी कबीर ह्या पंथांचे अनुयायी आसात. हे लोक बहिरोबा, बालाजी, भवानी, जनाई, जोतिबा, खंडोबा, विठोबा ह्या देवतांक भजतात.
कर्नाटक आनी महाराष्ट्र हांगाच्या शिंप्यांनी कातर, सुयो आनी गज(माप-पट्टी) तशेंच पंचपालवी हीं देवकां आसात. कोंकणांतल्या शिंप्यांचीं आंब्याचीं पानां, रूमडाच्यो बडयो आनी पिपळाचीं पानां हीं देवकां आसतात.
श्रावण शिंपी जैन आसून, ते चोवीस तीर्थंकरांची पुजा करतात. तशेंच ते बालाजी सोडून हिंदुंच्या सगळ्या देवांक भजतात. तांचो पुरोयत तांचेच जातीचो आसता.
ह्या लोकांत एकाच गोत्रांत आनी एकाच आडनांवांत लग्न करीनात. सादारणपणान आतेभावाकडे लग्न जातात. न्हवऱ्याचो बापूय चलयेक मागणी घालता. आनी सामान्यपणान हिंदू चालीरितीन पुराणोक्त विधीन लग्नसुवाळो करतात. पूण कांय सुवातींप्रमाण हातूंत बदल दिसता. बेळगांव जिल्ह्यांतल्या गोपाळकाली शिंप्यांत, लग्न सुवाळो जातकच न्हवरो व्हंकलेगेर वता आनी घरांतलो एक देव चोरून घेवन येता. उपरांत दादल्याचो भेस करून व्हंकल न्हवऱ्यागेर वचून ताचे फाटीचेर थापटां मारतां. उपरांत ती ताका आपले वांगडा येवपाक विनवणी करता.
नासिक जिल्ह्यांत, व्हंकल- न्हवऱ्याची तकली एकमेकाक लावन तांच्या वस्त्रांची गांठ मारप लग्नींतलो मुखेल विधी आसता.
