आशिल्ल्यान ताच्या बापायचें संवसारांत लक्ष लागलेंना आनी ते खातीर ह्या घराब्याच्या संसाराची वाताहात जाली.
विठ्ठल हो मुळांत हुशार आनी क्रियाशील आशिल्लो. जमखंडी हांगा इ.स.1891 वर्सा तो मॅट्रिकची परिक्षा पास जालो. ल्हानपणा सावन ताका वाचनाची आनी भौशिक कार्याची आवड आशिल्ली. नामनेचो समाज सुदारक गोपाळ गणेश आगरकर हाच्या ‘सुधारक‘ ह्या पत्रांतल्या विचारांचो परिणाम विठ्ठलाच्या मनाचेर जालो. बाणेदार, करारीपणा आनी अडचणी, संकश्टा हांकां तोंड दिवपाची जिद्द पूर्वपरंपरेंतल्यान ताका मेळिल्ली. फुडल्या शिक्षणा खातीर तो पुण्याक आयलो आनी इ.स.1898 वर्सा बी. ए. जालो. विश्र्वविद्यालयांत आसतनाच मिल, स्पेन्सर हांच्या तत्त्वज्ञानाचो ताणें खोलायेन अभ्यास कलो. ह्याच काळांत प्रा. माक्स म्यूलर ह्या अस्तंती तत्त्ववेत्त्याकडे ताची वळख जाली. धर्मावयलीं ताचीं अभ्यासपूर्ण व्याख्यानां, अस्तंती विचारांविशीं ताका आशिल्ली सहानुभूती आनी संस्कृत भाशेची ओड ह्या गजालींक लागून विठ्ठलरावाच्या मनांत ताचे विशीं आदर उत्पन्न जालो.ह्या सगळ्या कारणांक लागून ताच्या मनांत समाजसुदारणेविशीं ओड आनी आस्था निर्माण जाली. विद्यार्थी जिणेंतूच ताणें भौशिक कार्यांत लक्ष घालपाक सुरवात केली.
इ.स.1895 वर्सा पुण्यांत भरिल्ल्या राष्ट्रीय सभेच्या अधिवेशनांत विठ्ठलरावान स्वयंसेवकाचें काम केलें. ह्या अधिवेशनांत ‘ब्रिटीश अँड अमेरिकन युनेटेरियन असोसिएशन‘ चो रेव्ह.डॉ.संडरलँड हाचें व्याख्यान ताणें आयकलें. डॉ.संडरलँड एकेश्र्वरी मताचो आशिल्लो. ताचे विचार विठ्ठलरावाक मानवले. विठ्ठरावान ताचेकडे चर्चा केली आनी ताचें वाड्मय वाचून काडलें. तातूंतल्यान ताचें मन एकेश्र्वरी वादाकडे ओडलें. भारतांतले प्रार्थनासमाज आनी ब्राम्होसमाज हे एकेश्र्वरी मताचेच पुरस्कर्ते आशिल्ले. डॉ.रामकृष्ण गोपाळ भांडारकर, न्या.रानडे, न्या.तेलंग, न्या. मंडलिक हे त्या काळांतले नामनेचे विद्वान प्रार्थना समाजाचे फुडारी आशिल्ले. तांचोय प्रभाव विठ्ठलरावाचेर पडलो आनी रोखडोच तोय प्रार्थनासमाजाचो सभासद जालो.
अमेरिकेंतल्या युनिटेरियन असोसिएशनान भारतांतल्या एकेश्र्वरी पंथाच्या एका तरनाट्याक विलायतेंत शिकपाखातीर एक शिश्यवृत्ती दवरिल्ली ती डॉ. भांडारकर हाचे शिफारसीन विठ्ठलरावाक मेळ्ळी. तशेंच ताका सयाजीराव गायकवाड हाचो अर्थीक आदार मेळ्ळो. वकील जावपा खातीर केल्लें एल्एल्. बी.चें शिक्षण ताणें सोडून दिलें. आजन्म घर्मप्रचारक म्हणून रावपाचो सपूत घेवन ताणें जिणेंतलें ध्येय आनी धोरण निश्र्चित केलें. इ.स. 1901 वर्सा ताणें मँचेस्टर हांगाच्या ‘कॉलेज थिऑलॉजीं‘त प्रवेश घेतलो. थंय दोन वर्सां रावन जगांतल्या सगळ्या घर्मांचो खोलायेन तुळात्मक अभ्यास केलो. मुळांत संस्कृत भाशेचें बरें गिन्यान आशिल्ल्यान बौध्द धर्म आनी पाली भास ताणें सहजतायेन आत्मसात केली. युरोपांतलीं नामनेचीं स्थळां ताणें पळयलीं. अॅम्स्टरडम हांगा एक धर्मपरिशद भरिल्ली. ते परिशदेंत ताणें हिंदुस्थानांतलो उदार धर्म ह्या नांवाचो एक प्रबंध बरोवन वाचलो. तो थंयच्या सगळ्या विद्वानांक खूब आवडलो. हिंदुस्थानांत ख्रिस्ती धर्मप्रसारकांनी जो धर्मांतराचो यत्न सुरू केला, ताणें हिंदी लोकांचो प्रस्न सुटचो ना. सगळे मानवजातीच्या काळजाचो धर्म एकूच आसूंक शकता. हे नदरेन राजा राममोहन रॉय हाणें सुरू केल्लो ब्राम्होसमाज ताका म्हत्वाचो दिसलो.
ऑक्टोबर 1903 वर्सा विठ्ठलराव हिंदुस्थानांत परतलो.आनी ताणें ब्राम्हो समाजाच्या प्रचाराचें काम हातांत घेतलें. हें कार्य करतना ताणें भारत भर भोंवडी केली. तेन्ना ताका हांगाच्या अस्पृश्य समाजाची दयनीय अवस्था पळोवंक मेळ्ळी. ह्या अस्पृश्य वर्गाक स्पृश्य वर्गाकडल्यान खूब हाल, सोंसचे पडटाले. शेंकड्यांनी वर्सां हो समाज दैन्याचें, अज्ञानाचें आनी अपमानाचें जीणें जगतालो. स्पृश्य समाजान अस्पृश्याचे उदरगती खातीर जर कांयच यत्न केलेनात जाल्यार समाजांतलो हो एक व्हड वर्ग किरिस्तांव आनी मुसलमान ह्या धर्मांनी ओडटलो आनी उपरांत तो हिंदुंचो एक कट्टर दुस्मान म्हूण उबो जातलो अशें विठ्ठलरावान अनुमान काडलें. हिंदू समाजाची लोकसंख्या उणी जातलीच. ते भायर निमाणे मेरेन ही वेर उरतली, ह्या विचारान विठ्ठलरावाचें मन अस्वस्थ जालें. ताणें अस्पृशांचे उदरगतीखातीरच आपली जीण सारपाचें थारायलें.
इ.स. 1895 वर्सा सावन ताचो राष्ट्रीय सभेच्या अखिल भारतीय फुडाऱ्यांकडेन परिचय घडत आशिल्लो. आपल्या कार्या खातीर तांची मदत मेळावपा खातीर तो सतत यत्न करतालो. इ.स.1917 वर्सा राष्ट्रीय सभेचें अधिवेशन डॉ. अॅनीबेझंट हिचे अध्यक्षतेखाल जालें. विठ्ठलरावाच्या यत्नान त्या अधिवेशनांत अस्पृश्यता निवारणाविशीं थाराव आयलो आनी तो एकमतान संमत जालो. अस्पृश्यांतले सगळे धर्मीक निर्बंध रद्द करून तांकां मनीसपणाचे सगळे हक्क स्पृश्यां भशेनच मेळचे आनी सगळ्या उद्देग घंद्यांनी तांकां सारकी सुवात मेळची असो तो थाराव आशिल्लो. ताका लागून अस्पृश्यतानिवारणाचो विशय अखिल भारतीय पांवड्याचेर पावलो. हें कार्य करतना ताका खूब अडचणींक तोंड दिवचें पडलें. हें कार्य करतना समाजसुदारणेच्या हेर गजालींकडे तो लक्ष दितालो. मद्यपान, देवदासीपद्दत, शिगम्यांतले बीभत्सप्रकार हांकां बांद घालपा खातीर ताचे सतत यत्न चालू आशिल्ले. समाजसुदारणे इतकेंच राष्ट्रीय स्वातंत्र्याचें म्हत्व आसा अशें ताचें मत आशिल्लें.
इ.स. 1906 वर्सा लोकमान्य टिळकाक बंदखणीची ख्यास्त जाली आनी मंडालेक धाडलो. मुंबय प्रार्थना समाजांतले उपासनेंत लोकमान्य टिळकाक आयुरारोग्य लाबचें म्हूण शिंदेन प्रार्थना केली. नेमस्त वृत्तीच्या भांडारकर, चंदावरकर, ह्या फुडाऱ्यांक तें मानवलेंना. उपरांत मतभेद वाडचे न्हय म्हूण शिंदेन आपूण जावन प्रार्थना समाजाचो
