चोर) ह्या इटालियन चित्रपटान ताच्या मनाचेर सगळ्यांत चड परिणाम जालो.
लंडनसावन परतल्या उपरांत ताणें विभूतिभूषण बेनर्जी हाचे ‘पाथेर पांचाली’ कादंबरीवयल्यान चित्रपट कथा तयार केली. पूण ह्या वेवसायांत तो नवो आशिल्ल्यान खंयचीच फिल्मकंपनी ती हातांत घेवपाक तयार नाशिल्ली. हाका लागून ताणें रिण काडून आनी मालमत्ता विकून तो चित्रपट तयार करपाचें थरयलें. पूण ताका यश आयलें ना. निमाणेकडेन 1955 त बंगाल सरकारच्या आदारान तो चित्रपट तयार जालो. ल्हव ल्हव तो चित्रपट खूब प्रसिद्द जावन ताका खूब पुरस्कारूय मेळ्ळे.
पथेर पांचाली उपरांत अपराजितो (1956), अपूर संसार (1959) हीं दोन सलग चलचित्रां निर्माण केलीं. मजगतीं ताणें परश पथर (1957), हीं दोन चलचित्रां तयार केलीं. देवी (1960) हेंय चलचित्र बंगालच्या सरंजामदारी परंपरेचे फाटभुंयेचेर आशिल्लें. ह्या पयल्या स चलचित्रांक पं. रवी शंकर, विलायत रवाँ, अली अकबर रवाँ अशे नामनेचे संगीत दिग्दर्शक लाबले. उपरांतच्या सगळ्या चलचित्रांक मात बरो जाणकार आशिल्ल्या सत्यजित रे हाणें संगीत दिलें. 1961 वर्सा रवींद्रनाथ टागोराच्या जल्मशताब्दी निमतान ताचे जिणेच्या कार्याचेर आदारीत एक अनुबोधपट तयार केलो. तेभायर टागोराचे कथेचेर ‘तीन कन्या’ हें चलचित्र त्याच वर्सा निमार्ण केलें. ते उपरांत कांचनजंगा आनी अभिजान महासागर (1963), चारूलता (1964), कापुरुष ओ महापुरूष (1965) आनी नायक (1966) हीं उत्तमोत्तम चलचित्रां ताणें दिग्दर्शीत केलीं. चिडियाखाना (1967), गोपी ग्याने बाघा ब्याने (1968), सोनार केल्ला (1974), हीं चलचित्रां ताणें खास भुरग्यांखातीर तयार केलीं. अख्येर दिन रात्री आनी प्रतिव्दंदी (1970), सीमाबध्द (1971) आनी दुसऱ्या महाझुजाचे फाटभुंयेचेर, 1943 च्या मानवनिर्मीत दुकळाचें चित्रण करपी ‘अशनी संकेत’ (1973), जनअरण्य (1975), शतरंजी के खिलाडी (1977) स्वताच बरयल्ले गुप्तहेर कथेचेर आदारीत ‘जय बाबा फेलुनाथ’ (1978) हीरक राजर देशे (1980), घरे बैरे (1984) हीं चल चित्रांतयार केलीं.
तो अश्टतासांचो कलावंत आशिल्ल्यान साहित्य, चित्रकला, संगीत, रेखन, छायाचित्रण अशा वेगवेगळ्या कलाक्षेत्रांनी ताणें निर्मिती केली. चलचित्रां प्रमाण उत्कृश्ट साहित्याची जाण आशिल्ल्यान ‘संदेश’ ह्या नेमाळ्यांचे पुनरुज्जीवन करून ताणें आपल्या आज्याचो आनी बापायचो साहित्यीक वारसो चालू दवरलो. तशेंच स्वताय खूब कथावाङ्मय निर्माण केलें. ताचें ‘अवर फिल्मस दॅअर फिल्मस’ हें चलचित्र समिक्षेंत मोलाची भर घालपी पुस्तक 1976 त उजवाडा आयलें. चलचित्र क्षेत्रांत प्रवेश केले उपरांत ह्या वेगवेगळ्या कला संस्कारांचे संमिश्र पडबींब ताचे चित्रण शैलीचेर सभाविकपणान पडलां. पड्ड्यावयली आकृतिबंधाची रचणूक, प्रमाणबद्द्ताय, दृश्यप्रकार, चित्रणकोन, अवकाशीय कूड, रंगसंगीत, तेचवांगडा बाह्य प्रतिमा आनी संगीत, कॅमेऱ्यांची आशयानुरूप हालचाल, पोशक लय आनी तीच लय घट्ट करपी संकलन, सैमीक ध्वनीचो केल्लो मार्मिक उपेग अशे कितलेशे घटक ताच्या चलचित्रांनी मेळटात. तेखातीर ताचीं चलचित्रां एकदां पळोवन पुराय आस्वाद घेतलो अशें जायना.
ताका खूब मानसन्मान मेळ्ळ्यात. 1967त रामॉन मॅगसेसे पुरस्कार, 1975 ‘ब्रिटीश फॅडरेशन ऑफ फिल्म सोसायटीस्’, वतीन फाटल्या अर्द शेंकड्यांतलो सर्व श्रेश्ठ दिग्दर्शक म्हणून सन्मान, 1978 ऑक्सफर्ड युनिव्हर्सिटीची डॉक्टरेट, 1979 ‘पद्मभूषण’, 1989 फ्रांसावतीन ‘लीजन ऑफ ऑनर’ हो सर्वोच्च भोवमानाचो किताब ताका फ्रांसाचो राश्ट्राधक्ष मितॅराँ हाचे हस्तुकीं कलकत्याक दिलो.
ताणें 1959 वर्सासावन आंतरराश्ट्रीय चलचित्र महोत्सवाचो ज्युरी म्हणून खूब देशांनी काम केलां. 1955 ते 1985 ह्या तीन दशकांनी ताणें पंचवीस चलचित्रां आनी कांय आनुबोधपट निर्माण केले. खूब देशांतल्यान चलचित्रांम खातीर पुरस्कार आनी मानसन्मान सातत्यान तीस वर्सां मेळोवपी तो एकलोच कलाकार.
-कों . वि. सं. मं.
रे, सर प्रफुल्लचंद्र : (जल्म : 2 ऑगस्ट 1861, जेसोर – बांगलादेश; मरण : 16 जून 1944 कलकत्ता).
भारतीय रसायनशास्त्रज्ञ. भारतांत रसायनीक उद्देगाची बुन्याद घालपाचें ताणें मर्क्युरस नायट्रेटाचो सोद लायलो. ताचें शिक्षण कलकत्त्याक जालें. ताका 1882 वर्सा गिल क्रायस्ट शिश्यवृत्ती मेळिल्ल्यान त्याच वर्सा तो इंग्लंडाक गेलो. थंयच्या एडिंबरो विद्यापिठांतल्यान ताणें बी.एससी. (1885) आनी डी.एससी (1887) ह्यो पदव्यो मेळयल्यो. ह्या विद्यापिठांतल्यान हो पुरस्कार मेळिल्ल्या कारणान ताणे एक वर्सभर थंय संशोधन केलें. उपरांत 1889 – 1996 ह्या काळांत कलकत्याच्या प्रोसिडेन्सी कॉलेजांत रसायन शास्त्राचो प्राध्यापक आनी युनिव्हर्सिटी कॉलेज ऑफ सायन्सांत रसायनशास्त्राचो पालिट प्राध्यापक (1916 -36) आनी गुणश्री प्राध्यापक आशिल्लो.
इ.स 1896त रे हाणें मर्क्युरस नायट्रेट हें संयूग स्फाटीक रुपांत तयार केलें. पारो आनी नायट्रोजन हांचें संयूग तयार करपाच्यो पद्दती सोदून काडल्यो आनी अमायन नायट्रेटां आनी क्षारीय मृत्तिका नायट्रेटांत तयार केलीं.
