केलो आनी रेवतीक उशाप दिलो, ‘म्हज्या तप सामर्थान तूं परत तुज्या जाग्यार वच’. ते बरोबर एक व्हड आवाज जावन तेजिश्ट रेवती तळ्यांतल्यान मळबांत गेली आनी आपल्या जाग्यार आरूढ जाली. फुडें ते चलयेक रेवती नांवाचो एक पूत जावन तो मन्वंतराधिपती जालो.
-कों. वि. सं. मं.
रेशीम : रेशमी वस्त्र ह्या अती म्हत्वाच्या वस्त्रनिर्मिंतींतलो बॉम्बिक्स मोरी ह्या शास्त्रीय नांवाच्या आनी तुतीच्या पानांचेर जगपी रेशमाच्या किड्याच्या कोशावरणापसून मेळयल्ल्या धाग्याक सामान्यपणान रेशीम म्हण्टा. हेर कुळांतल्या किड्यांचें कोशावरण जाळें आनी हेर पदार्थापासून रेशमासारके तंतू निर्माण करतात. पूण तांचो दर्जो उणो आसता आनी अपलव्धताय उणी आसता. तांचेपसून धागे तयार करपाची प्रक्रिया कठीण आसता. अशे तरेन रेशमासारके गूणधर्म आशिल्ले कांय कृत्रीम तंतू तयार केले तरी रेशमाचें म्हत्व तिगून उरलां.
रेशमाचो सोद नेमको केन्ना आनी कोणें लायलो हें सांगपाक जायना, पूण रेशमाच्या किड्यांचो संगोपन आनी रेशीम तयार करपाची क्रिया इतिहासापयलींच्या काळांत सुरू जाली अशें मानतात. सादारपणान ह्या किड्याचें संवर्धन पयलीं चीनांत सुरू जालें, जाल्यार कांय अभ्यासकांच्या मतान रेशीम निर्मिती भारतांत पयलीं सुरू जाली.
एके दंतकथेप्रमाण इ.स. पयलीं 2640च्या अदमासाक चीनी सम्राट हुआंग – ती हाणें आपली बायल सी लिंग शी हिका आपल्या पोरसांतल्या तुतीच्या झाडाक कसली कीड लागल्या तें पळोवपाक सांगलें. तेन्ना तिका थंय एक धवी कीड आपलेभोंवतणीं चकचकीत कोशावरण तयार करताना दिसली. तिणें तें कोशावरण काडून हून उदकांत उडयलें, तेन्ना ताचेपसून कोळ्याच्या जाळ्याभाशेन नाजूक जाळें वेगळें जाल्ल्याचें तिका दिसलें. अशे तरेन रेशमाचो सोद लागलो अशें म्हण्टात. हाचेवयल्यान रेशमाचो वापर पयलीं चीनांत जालो अशें मानतात. शांग घराण्याचे कारकिर्दींत (इ.स. पयली 1027 ते इ.स. 1523) ह्या उद्देगाची चीनांत खूब उदरगत जाली.
रेशमापसून सोबीत आनी तिगपी वस्त्र विणूंक येता हें कळटकच ताचें म्हत्व खूब वाडलें आनी तेखातीर किड्यांचें संवर्धन करूंक लागले.
भारतांतल्या रेशीम उद्देगाविशींचे उल्लेख पुर्विल्ल्या संस्कृत वाङ्मयांत मेळटात. पूण हे उल्लेख चड करून रेशमाचे कपडे तयार करप आनी रेशमी कपडो विणप हेविशीं आसात. एके दंतकथेप्रमाण इ.स. पयलीं 140च्या अदमासाक एके चीनी राजकन्येन तुतीच्यो बियो आनी रेशमाच्या किड्यांचीं तांतयां आपल्या मुकुटांत लिपोवन दक्षिण चीनांतल्या आनी भारताचे शिमेलागसारच्या खोतान ह्या गांवांत हाडलीं. थंयसावन भारतांत हो उद्देग सुरू जालो आसुंये अशें कांय जाणांचें मत आसा. भारतांतल्यान तो हेरकडेन पातळ्ळो. उपरांत तो अस्तंतेवटेन म्हळ्यार पर्शिया, अरबस्तान, तुर्कस्तान असो पातळत गालो. थंयसावन आठव्या शेंकड्यांत हो वेवसाय स्पेन, सिसिली (इटली) आनी आफ्रिकेची उत्तर दर्यादेग असो पातळ्ळो अशें मानतात. इ.स. 300च्या अदमासाक जपान, कोरियांत ही कला पावली आसुंये अशें मत आसा. बायबलाच्या पोरन्या करारांत रेशमाचो दोन खेपे उल्लेख आयला. ॲरिस्टॉटलाच्या Historia animalium ह्या पुस्तकांत रेशमाच्या किड्याविशीं म्हायती दिल्या. अभिजात वाङ्मयांत रेशमी कपड्याचे उल्लेख मेलटात. इ.स.चे सुरवेक सावनूच रोमाक रेशमाची आयात जाताली. पूण थंयच्या लोकांक रेसमाचो वेपार बरोच वाडिल्लो. पर्शियन वेपारी रेशमी उंटांचेर घालून हाडटाले. पयलीं तें रेशीम दमास्कसाक आनी उपरांत रोमी साम्राज्यांत व्हरतालें. अशे तरेन रेशमाच्या विणकामाचो वेवसाय दुसऱ्या शेंकड्यांत इजिप्त, सिरिया आनी पॅलेस्टायनांत आनी चवथ्या शेंकड्यांत पर्शियांत उदरगतीक पावलो. अस्तंत देशांक रेशमीची वळख पयलीं इ.स. 550 वर्सा जाल्ली आसपाची शक्यताय आसा. आठव्या आनी णवव्या शेंकड्यांत रेशमी काडपाचे कलेचो प्रसार स्पेन, सिरिली, पुर्तुगाल आनी उत्तर आफ्रिकेंत जालो. ह्या काळांत बायझंटायन रेशमाची संवसारभर नामना जाली. बाराव्या शेंकड्यांत इटाली हें ह्या उद्देगाचें केद्र जालें. 1685 वर्सामेरेन फ्रांसांतूय ह्या वेवसायाची खूब भरभराट जाली. पूण फ्रेंच राज्यक्रांती उपरांत हो
