कार्यावळ मनोवपाची येवजण लालाजीन थारल्या असो बोवाळ सरकार धार्जिण्या युरोपीय पत्रांनी सुरु केलो. पंजाब सरकारानूय बंडाचो उलो मारलो. निमाणें आदले दिसा म्हळ्यार 9 मेक लालाजी आनी अजितसिंगाक अटक करुन मंडालेच्या बंदखणींत दवरले. देशांत आनी देशाभायरुय निशेधाचें ल्हार पातळ्ळें. व्हायसरॉयान पंजाब कॉलनायझेशन बिलाक मान्यताय न्हयकारी. वाडयल्ली उदकावयली पट्टीय रद्ध केली. पंजाब थंड जालो. मात सरकारान वृत्तपत्रांचो गळो अंदोवपी काळें बील आनी राजद्रोही सभांक बंदी घालपी राय आनी अजितसिंग हांची सुटका जाली.
लालाजीक पंजाबचो शींव म्हणून गौरवपांत आयलो. ताच्या बंदखणीच्या काळांत ताच्या बऱ्याचशा अनुयायांनी मोवाळ धोरण आपणावन शरणांगतीवाद भुमिका घोतली. ताची दुखेस्त जाणविकाय ताका सुटकेउपरांत जाली. कांय शिखांनी तर आजितसिंग हो शीखूच नाशिल्लो अशें पत्रक काडलें. आर्य समाजी फुडाऱ्यांनी आपली राजकारणाकडेन कांयच लागणूक ना, अशें परत परत घोशीत केलें. ताकालागून म्हयन्या उपरांत भरिल्ल्या सुरत हांगा जावपी काँग्रेस संघटनेच्या अधिवेशनाचो अध्यक्ष जावपाच्या, प्रस्तावाक लालाजीन संमती दिलीना ताणें पंजाब पीपलस सोसायटी नांवाची संघटना काडली. आर्य समाजाच्या दयानंद कॉलेजींतलो जहाल देशभक्तीचो ओतो देंविल्लो पळोवन ताणें राश्ट्रीय कॉलेज काडलें.
1920 त खिलाफत आंदोलनाक तात्विक विरोध आसूनय ताणें नमतें घेतलें. त्या वर्सा काँग्रेस अधिवेशनाचें अध्यक्षपद सगळ्यांच्या मतान ताका दिवपांत आयलें. नोव्हेंबर 1921 त ताका अटक जावन ख्यास्त फर्मायली पूण भलायकी इबाडिल्ल्यान ताची बेगीनूच सुटका जाली. मोतीलाला नेहरु, चित्तरंजन दास हांचे वांगडा फेर गटांत रावण ताणें स्वराज्य पक्षाची स्थापणूक केली. खिलाफत आंदोलनांत मलबारांतल्या खुबळिल्ल्या मेपाल्यांनी व्हड दंगली केल्यो आनी आक्रमक मुस्लिम जातीवाद उसळून आयले. ताची खर प्रतिक्रिया जाल्ल्यान बऱ्याचशा राश्ट्रीय फुडाऱ्यांनी हिंदू महासभेचें पुनरुज्जीव केलें. 1925 च्या पयल्या अधिवेशनाचो लालाजी अध्यक्ष आशिल्लो. 1926 उपरांत स्वराज्य पक्षान अँसेंव्लीचेर बहिश्कार घालो. तातूंत लालाजी वांटेकार जालोना. फेब्रुवारींत (1928) केंद्रिय अँसेंब्लींत सायमन कमिशनाचेर सगळे ब्रिटीश नेमिल्ले खातीर सरकाराचो निशेध करपी थाराव लजपतरायान मांडलो. तो व्हड मतान मान्य जालो. नोव्हेंबराचे सुरवेक पंजाबांत कमिशन आयले उपरांत लालाजीन निदर्शनाचें फुडारापण केलें. तातूंत जाल्ले नेटाचे मारहाणीन तो दुयेंत पडलो आनी तातुंतच ताका मरण आयलें. म्हयनेभराभीतर भगतसिंग आदी क्रांतिकारकांनी साँडर्सची हत्या करुन लालाजीच्या मरणाचो बदलो घेतलो.
समाजीक सुदारणा आनी हरिजनांचो उध्दार हे बाबतींतूय लालाजी कार्यरत आशिल्लो. ताच्या अनहॅपी इंडिया ह्या खासकरुन गाजिल्ल्या ग्रंथाचेर आनी हेर लेखांचेर मेळयल्ले दोन लाख रुपये ताणें ह्याच कामाखातीर वापरले. -कों. वि. सं. मं.
रावण- लंकेचो राजा आनी वाल्मिकी रामायणाचो खलपुरुश. पुलस्त्य ऋषीच्या विश्रवा नांवाच्या पुताचो हो पूत. रामायणांत हाचे आवयचे नांव कैकसी अशें सांगलां. पूण केशिनी आनी पुष्पोत्कटा अशींच तिचीं नांवां मेळटात. आवय वंशाकडल्यान रावण राक्षस आनी बापाय वंशाकडल्यान तो ब्राह्मण आशिल्लो. ताचो बापूय अग्निहोत्री आनी तपसंपन्न आशिल्लो. तरी रावणाक आवय वंळण लागिल्लें. तो त्या काळांत महाबळिश्ट आशिल्लो आनी ताचेकडेन शुरता, हुशारकाय, चिकाटी, निर्भयता आनी स्वाभिमान हे गूण जशे आसले तशें मदांधकाय, दुश्टकाय सारकिल्ले दुर्गूणय आसले. कुंभकर्ण आनी बिभीषण अशें ताका दोन भाव आनी शुर्पणखा ही भयण आशिल्ली. मंदोदरी ही ताची पट्टराणी. इंद्रजित, देवंताक, नरांतक, त्रिशिरस आनी अंतिकाय हे पूत आशिल्ले. रावणाक धा तोंडां आनी वीस हात आशिल्ल्याचें कांयकडेन वर्णन मेळटा. ताचेवयल्यान ताका दशनान हें नांव पडलां आसुंये. वाल्मिकीन ताका दोन हात आनी दोन तोंड आशिल्ल्याचें सांगलां. तरी वाल्मिकीरामायणांत कांयकडे ताचो दशग्रीव असो उल्लेख आसा.
कुबेर हो ताचो सावत्र भाव. ताचेकडेन भरपूर आस्पत आनी पुष्कळ विमान आशिल्लें. एक दीस तो विमानांत बसून बापायाक मेळपाक वता आसताना रावणाचे आवयन ताका पळयलो. तिका मत्सर जालो, तिणें रावणाक कुबेरावरी श्रीमंत जावंक सांगलें. तेन्ना रावणाक गोकर्णाक वचून धा हजार वर्सां तपच्श्रार्या केली. दग एक हजार वर्साच्या निमाणें ब्रह्मादेवान प्रसन्न जावन मनशाकडल्यान तुका मरणाचो भंय ना असो वर दिलो, अशी ताचे संबंदी कथा आसा. ह्या वरा उपरांत तो आनिकूय बळिश्ट जालो. लंका ही कुबेराची राजधानी आशिल्ली. रावणान आडांगीपणान तिचेर जैत मेळयलें. हाचेभायर ताणें मरुत्त, अनरण्य ह्या आदी जायत्या राजांक हारयले. इंद्र आदी देवांकय ताणें हारयले. पातळाचेर जैत मेळोवपाक गेल्लेकडेन बळीन ताचो पराभव केलो. कार्तवीय अर्जूनान ताका धोणुचे दोरयेन बांदून दवरिल्लो. पुलस्त्याचे सांगणेन ताची सुटका जाली.
दंडकारण्यात ताणें साधुरुप घेवन सीतेक उबारुन व्हेली. ताणें सीतेक वश करपाक जायते उपाय केले. पूण सीता ताका वश जाली ना. निमाणें रामाकडे जाल्ल्या झुजांत ताका मरण आयलें. रामायणांत रावणाच्या गुण दुर्गुणाविशीं म्हायती मेळटा ते प्रमाण तो याचकांक दान दितालो, ताचेर अवलंबून आशिल्ल्यांक पाळो