259
indong mga pagsusundan, dapit sa catolicismo, dapit sa pamahalaan, dapit sa banwaan na filipino asin sa kabilogan sa kasangtawohan; mga bagay iyan na sukat nindong husayon sa saindong mga kagtogdas, sa Papa, sa pamahalaan, sa mga tawo, o sa Dios; bilang estudianteng filipino, ikokotod ko an sakong sadiri sa saindong katongdan samuya. An mga fraile en general, mantang iyong mga inspectores kan pagtokdo sa mga lalawigan, asin an mga dominico, en particular, kan bilogon ninda sa saindang mga kamot an pagadal kan mga bagong-tawong filipino, sinadiri ninda an kapangakoan, sa atubang nin walong laksang mga nageerok, sa atubang kan Espana asin sa atubang nin kasangtawohan, na kabtang kami, na pakarhayon an aki pang banhi, dapit sa kalag asin sa hawak, sa pagkanoro saiya pasiring sa kamongayahan, lumalang nin sarong banwaan na may dangog, mauswag, maisip, banal, dalisay asin dayupot. Ngunyan mahapot man ako, ano inotob kan mga fraile su saindang kapangakoan?”
“Pinagootob mi...”
“Ah, Padre Fernandez,” an saligbaton ni Isagani; “ika sa ibabaw kan daghan an kamot makakasabi na nagootob, alagad an kamot sa ibabaw kan puso kan orden, dai ka makakapagsabi nin siring na dai mo malinglang an saimong sadiri! Ah, Padre Fernandez! kun nasa-sa-atubang ako nin sarong tawo na sakong hinahalagahan asin iginagalang, muya ko pang ako an isombong ki sa ako an magsombong, muya ko pang ipaglaban ko an sakong sadiri ki sa makapaglapastang ako. Alagad, mantang lominaog na sa mga pagpapaliwanag, sumagkod kita sa katapusan! Paano an pagotob kan saindang katongdan an mga nagiinspeksiyon kan pagtokdo sa mga banwaan? Sa pagolang kaiyan! Asin digdi su mga bominilog kan mga pagaradal, su mga boot magpakarhay kan isip kan mga bagong-tawo, na dai ilinalabot an siisay pang iba, paano an pagotob kan saindang katuyohan? Sa pagsagpong sunod sa mahi- himo kan mga pakatalastas, sinisigbo an bilog na laad asin gambira, binabawasan an gabos na karapatan, iyo-iyong resorte kan kalag, asin itinatanom samuya an mga sa gugurang na kaisipan, mga bolok na pakasabot, mga palsong pagsusundan na dai ikakabagay sa pagkabuhay nin kauswagan! Ah! kun, dapit sa pagpakaon sa mga bilanggo an pinagoorolayan, kun sa pagtamo nin
