- 35
nga maoy iangga kaniya: walay duhaduha, kadtong bataa maanyag gayud kon mahingkod na sa panuigon. Usa ka batan-on
nga lalaki, higala niadtong banaya ug gihinganlag si Basilio, nagatuon na sa Manila niadtong panahona, ug kadtong batan-ona
ubus usab ug kagikan sama kanila.
Apan kining damgoha daw tinudlo nang daan nga dili matuman.
Ang unang gibuhat sa katilingban katihngban sa pagtan-aw niadtong banay nga naga-uswag sa ngadto-ngadto, mao ang pagtudlo kun paghimong “cabeza de barangay” sa sakop niya nga labing motubay sa buhat ug labing makugihon; si Tano, ang anak nga kamagulangan, may napulog-upat pa lamang ka tuig ang kagulangon. Busa gihinganlan na siya ug Kabesang Tales, napilit siya pagpatahi ug “chaqueta,” pagpalit ug kalo nga “fieltro” ug pagtigum ug salapi aron gastohan niya. Aron dili kasuk-an sa kura ug sa kagamhanan, bay ran niya sa iyang kaugalingog salapi ang mga bulohisan sa mga tawong nanglalin, nangalagiw kun nangamatay nga nahimutang sa iyang “padron,” malangan siya ug hataas nga panahon sa pagpaningil ug sa pagngadtonganhi sa kaulohan sa lalawigan.
— Pailob! Hunahunaa lamang nga ang mga kabanay sa buaya nanugok ug mitabang ug subad sa imong salapi — nagkanayon si Tandang Selo nga mopahiyum sa dakung kalinaw sa buot.
— Sa sunod nga tuig magsaya na ikaw ug moadto na sa Manila aron pagtuon sama sa mga anak sa mga dato sa lungsod! — ingnon ni Kabesang Tales and iyang anak babaye kon madungog niya nga magahisgot sa pag-uswag ni Basilio sa iyang pagtuon.
Apan “ang sunod nga tuig” wala gayud mahinayon pag-abut ug inay niini miabut hinoon ang bag-ong dugang sa “canon" kun abangan sa yuta; si Kabesang Tales naghinoktok ug nanga lot sa iyang ulo. Ang kolon nga kunon habwaan sa iyang sulod nga kan-on ug ihatag niya sa kaldiro nga puthaw.
Diha nga ang “canon” miabut na ug duha ka gatus ka pisos, si Kabesang Tales wala na matagbaw sa pagkalot sa iyang ulo ni sa pagpanghupaw: mipahayag sa iyang pagsupak ug mibagulbol. N.ini ang prayle nga “administrador” miingon nga kon siya dili makahimo pagbayad niadtong duha ka gatus ka pisos, laing tawo maoy mangako sa pag-uma niadtong kayutaan nga
