Page:Cosmoglotta A 128 (Sep-Dec 1939).djvu/11

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

GRAND NUMERES

II es interessant constatar que divers popules have tre diferent notiones aritmetic. Alcun rasses primitiv completmen ignora li sens del cifres. Lis Baccairì, tribe del fluvie Amazona, possede solmen six cifres in lor lingue e es íncapabil calcular plu mult. Li Botocudes de Sud-America ne mem distinye inter du e mult. Pos li unité ili have un sol térmìno por omni númeres.

In li lingues indo-europan li cifres de 1-100 es familiari a omnes ; por far intrar in usation grand cifres, tamen mult témpor esset necessi. In li 16-esim secul li celebri german calculator Adam Riese ancor ignorat li término million quel il viceat per li formul « 1000 vez 1000 ». Li exact scienties, specialmen astronomie, ha mult contribuet propagar li usation del grand cifres. Un antiqui popul tamen ha sempre monstrat remarcabil aptitás por li representation del númeres. In Hindustan, ja in li epoca de Buddha, on usat númeres queles apare nos fantastíc. Populari legendes parlat pri reyes possedent 1000 billiones de diamantes, o battalies ye queles partiprendet 10000 sextilliones de simios !

Concement li nómines de grand númeres it es util atenter a un cert divergentie in li usu, quel posse causar desagreabil erras ye traductiones : Li majorité de nor lingues alterna millìon (mil milles), milliard (míll milliones), billion (mill milliardes o un millìon milliones), billiard (mill billiones), trillion, trillard, quadrillion, quadrilliard, etc., secun necessitá.

In contrari li lingue francés e li american anglés ne usa nómines finient per -ard. Por ili un billion es un miliiard (in francés ambi paroles es considerat quam synonym), e un trillion es un billíon, etc. Occidental secue li systema plu international quel presenta du clar avantagies :

Unesimli li intercalation del -ardes inter li -iones permisse extender li serie de nómines numeral a númeres mult plu alt.

Duesimli li nómines mill-(1), bill-(2), trill-{3), quadrill- (4), quintill-(5) , sextiIl-(6), etc., etc., coresponde exactmen al exponent del potenties de un million e un miliiard queles ili designa :

Un million — 1000ooo 1 Un billion = 1OOOooo 2 Un trillion = 1OOOooo 3 Un milliard =.1OOOOOOooo 1 Un billiard = 1OOOOOOooo 2 Un trilliard = 1OOOOOOooo 3

Ti coincidentie explica li nómines, it es util al matematicos, e a noi altris it permisse strax comprender li valore de tal astronomic númeres. Por exempie un sextillion es scrit per six vez li 6 nulles (zeros) del million. Deci mill sextilliones (= deci sextilliardes) do es : 10.000, 000 000, 000 000, 000 000, 000 000, 000 000, 000 000,

Li -iard-númer sempre have tri nulles (zeros) in plu quam li -ion corespondent.

Do, Francéses e Americanes, atention quande vu traducte grand númeres a Occidental ! Vi un tabelle facilisant li comparation :

57