La Gana de Val de Mesdí

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Stóries e chiánties ladines  (1895)  by Jan Batista Alton
La Gana de Val de Mesdí
grafia moderna
I. La Gana de Val de Mesdí.


Cianté ves cianti sëgn de bela gana;
Ar'abitâ le plü ion anticamënter
Val de Mesdí, dormî te na tana,
‒ Insciö fajô tröc da vedlamënter ‒;
Les roes, de bel pavé ghel dlunch curides,
Ê so confort, da tan d'atri maledides.

Gonot da n crëp al ater sbalc petâra,
Sciöche ciamurc lisier, che chir pizades;
Fossá, valuns cun pîsc asvelc passâra;
Pizes, dal füch dl tonn döt spidiciades,
Gnô da chëra spiades y chirides,
Bëgn che da burtes niores sovënz curides.

Ciamurc y lus y olps l'acompagnâ
Por düc i crëps, por dötes les valades;
Da besties mesties ch'ara les tratâ
Les defenôra 'ci da stlopetades;
Besties y gana en bela pesc viô,
Gana y besties dagnora ion s'odô.

Tanina ‒ chësc l'inom de nosta gana ‒
Ne dê plü a mënt ad aicia y a carëzes;
Crusc te so cör ascognôra y pëna grana,
Chirî da n pez incá di crëps altëzes,
Stô dis intiers sön pic sciöch' incantada,
Vers la valada injö fita l'odlada.



Sön Piz de Boá Tanina fô sentada,
De vigni vers rodé sü edli lasciâra;
Dlungia d'ëra na cioura stô jetada,
Sü bi edli fic sön süa sciora, palsâra;
La gana ejaminâ les valades,
Dê 'ci ales pizes sovënz cörtes odlades.

Te n colp se frëma sü edli sö na piza,
Fermé n bel iagher l'edl á iló a Tanina;
Le ciamurc, bampé le forest, plü snel co tiza
Salta sö impé, sö dan la salvarjina;
Dai sciüri ch'al pëta, rondenësc pizades:
La püra bestia tëm les stlopetades.

Le iagher, metü a müs le stlop lisier, mosöra:
La gana, fat n sbalz, dan le ciamurc se posta
Sciöche gran regina dla gran natöra;
Le iagher, plëgn de morvëia, snel por resposta
Mët le stlop a tera, saludan Tanina
Rodan le ciapel devers la salvarjina.

Le iagher ‒ tlamé Gustin da Pecëi fôl ‒
Le stlop söl spiné, s'un pëia ia vers la gana;
Gonot sön chi crëps plëgns de nëi la odôl
Scrician incërch dër ligra y bela sana;
'Ci rajoné cun ëra plü otes âl,
Mo, scemai ch'al podô, se stravardâl.

"N salüt a te", dij sëgn le iagher atira,
"Y n baje a me! chësta é la penitënza,
Chësta, che to ciamurc é vi, la guira;
De ciamurc pél incö ch'i restes zënza.
Porcí mai, dí, m'aste fat chësta ria trufa?
De te matades vigni iagher se stüfa."

"Ciamurc magari düc por me copede,
Mo chësc chiló ‒ a sü corgn bi blanc le conëscion ‒
Lasceme en pesc, de mal val' n'i fajede!
Cun so vadagn les ganes obedëscion;
Desfortuné, crëie me le podëise, devënta
Chi ch'en val' moda mi ciamurc tramunta."

Insciö dijô la gana, jona y bela.
Gustin intant conscidra Tanina,
De fá chësc ál sëgn dër bel dlaorela;
Plü de vign' atra i sára incö belina;
Plü ch'al i ciara, plü fina ti péra,
Plü de vign' atra möta por le bel éra.

Dl iagher i pinsiers conësc la gana,
Mo fej, acorta, sciöche nia ne foss.
N'odlada dára ai crëps de Col de Lana,
Al Nuvolao, a Pudres y Croda Rossa,
Vëiga les niores plënes de tempesta,
Che fej a pizes, crëps, vals, bosć gran festa.

Dalunc bruntora le tonn y se brodora,
De tëmp en tëmp slomina val' ria saita;
Sëgn spiza les orëdles 'ci la cioura,
Lascian de fá cun süa gana belaita;
De Boá la piza é bel dadî curida
Da niora döt a fosch incolorida.

Le tëmp manacé dadî te n bot rump fora;
N tarlí döt bröm les niores basses scherza,
Tröp plü fosces co d'Africa na mora;
Na secunda tarliada y spo na terza
É da tonades sëces acompagnades
Y da gran spaventoses gracenades.

Impé sbalza Gustin, la gana le frëma,
Le fá resté sot al tëmp sön chël crëp óra
Y rí de chël iarina por süa tëma;
De varí maratia tara se proera;


Por ëra tonns, tarlis y gran tempesta,
Vënt, plöia, granijores é bela festa.

Chël tëmp ne döra dî por gran fortüna,
Plü injö vers Agort aldon sëgn süa rabia,
Sot la Civeta y le Pelmo, iló ál la cöna.
La munt de Boá se vist indô da sabia,
Sorëdl da inozënt ciütia indô fora,
Les niores despartides vá en malora.

"Gustin", dij sëgn la gana cun franchëza,
"Tó la poduns', sce t'os, vers la valada
Döt salvaria, mo impó de gran belëza;
Che massa lizia y ërta sides la strada,
Me tëmi sterch, mo t'as na bona maza
Y t'es ‒ ciamó trö' miec ‒ de bona raza."

Val de Mesdí é lungia bëgn döes ores,
Dal nord al süd a bisca storta vára,
Ërta da vigni pert da jí a brodores,
Döt roa, sasc, crëp, dainré d'erba na para,
Strënta t'amez, por le plü de nëi curida,
Ma su al pe de salvarjin saurida.

Plü en ite ch'an vá, la vëigon plü salvaria;
Dlunch crëps, pizades china al cil alzades,
Por le plü curides dlunch da gran cialvara;
Dlaces vigni momënt, sö alalt destacades,
En mile toc spidiciades sprinza a tera;
Por chël che röia sot ite, al la paia cera!

La fin de chël valun pé dlunch sarada:
Dlacia y nëi dant, a dërta y ciampa pizes,
Tra chëstes dui ciamins cun nëi dlaciada,
Da vigni pert sbujada da gran spizes;
Un a ciampa, le secunt vëigon a dërta,
Amez chisc dui la dlacia lizia y ërta.


Tanina lascia piz de Boá contënta,
Dal bun Gustin döt mol acompagnada,
Se trapina jöpert por na val strënta,
Passa toch dlungia n lech de nëi dlaciada,
Incö ciamó tlamé "lech dla gana"
Y röia pro n büsc, che pé dla olp la tana.

"Chësc é chiló mi alberch", dij sëgn Tanina;
"De püre aspet ascognel gran belëza,
É lauré daite da man esperta y fina,
De vigni vers forní de gran richëza;
De d'ël plü tert te mostri pa la strada,
Sce tüa sinzirité sará porvada."

Jon spo inant, arjunji la forcela,
Che fej corona strënta ala valada,
Ch'é por jí jö la strada la plü snela,
Bëgn ch'ërta y burta y strënta y dlunch dlaciada.
Dant vá la gana, iama ára lisiera,
Do spo le ciamurc, tlamé da d'ëra Zira.

Le stlop söl spiné, la maza bëgn tignida,
Fej zënza pora le iagher na sbrisciada,
Se tëgn sö dërt tla val de nëi curida
Y fej china jö a pe na gran slitada;
La strada, a jí sö lungia y prigorosa,
É jöpert cörta y al espert nia sfadiosa.

Rová jö tla val düc trëi se frëmi,
Vëiga no lunc da d'ëi na gran fontana;
Da tëmp, da crëps, da peres ne se tëmi;
Por chësc palsa iló le iagher y la gana,
Intrami dui la sëi te m'i tormënta,
Bel toch un dlungia l'ater sëgn se sënta.

Sciöche cristal lujënt é l'ega tlera,
Ciaria de bela veja bela frësca,


Che spizorëia dailó fora de tera,
Mile otes plü jintila co no lëscia;
Iló sentá la gana y le iagher fôi,
Iló do ria fadia se la godôi.

Gustin presënta cez ch'al á te tascia,
Fej tra d'ël y la gana perts valies,
Mo ëra n'ó dl bun ciajó y ti le lascia,
Ne mangia ‒ insciö dijôra ‒ co erbes vies;
Dlasenes, piries, müies y ince niciores,
Paromores a moda dles giagiores.

Intrami dui fô plëgns de contentëza,
Boiô, mangiâ, vignun a süa manira;
Zënza savëi porcí fôi döt ligrëza,
Sciöche jënt da munt che vëgn cun la baschira;
Le ciamurc ince fej 'cër ëi ia sües matades
Y devertësc se instës cun gran scriciades.

Sciöche gran sassun da crëp bëgn mol se destaca,
Brodora cun sciosciüre de piza en piza,
Y vá rodan tl'aria y ignó ne taca,
Mo sprinza y salta y vá en mile toc y stiza,
Tiran cun se na roa de sasc intiera
Y vá a finí tla val en gran majira:

Cun te sciosciüre dodesc ciamurc odôn
Sprinzan sëgn dal ciamin, che stá a man dërta;
N salvan cun gran mazun odëi podôn
Fajon la ciacia te nëi dlaciada y ërta;
Ciacia parô chëra desperada,
Döta la val ne fô co na fomada.

La gana ciara, vëiga y spo comana:
"Enjigna le stlop y vega na fomada,
Mo che la cioura dant restes pa sana!
Mosöra frëm al ultim dla scuadra!
Chël é, me pél, n dër bëch de gran paröda;
Mosöra y toca y prësc sarára odüda."

Iüst é sté le bot, dl lunch é le bëch a tera;
So corn é zënza fal, la berba lungia;
Püre bëch, süa gran belëza i á costé cera.
Le salvan cun gran saltuns röia jö dlungia
Y fej de s'orëi tó le ciamurc sëgn mostra,
Mo so tort él la gana ch'i desmostra.

Tan bela ch'ê la gana de natöra,
Tan burt fô le salvan, döt plëgn de ciorda;
So müs, sües mans, so corp curî coltöra,
Plü sgriciorus assá fôl co na ciorda;
Süa pel da gran polans grisc döt curida
É sot na berba spëssa sopolida.

So bur gran ce curî lunges tlines,
Mai en vita süa da piete destlotades,
Mo sura döt somenades da d'odlines,
Söi ciavëis, de larié dlunch plëgns, tacades;
Les aundles fô fosces, lunges, burtes,
Sües iames döt plënes de borba, cörtes.

Le sënn por le ciamurc copé da man foresta
Fajô ciamó plü burta süa ria odlada;
Debann porvâ la gana bela mestia
De le traté cun manira bëgn studiada,
Mo n ri bordel, che ne capësc la cherianza,
Ne convertësc no grazia no possënza.

Da ri salvan manacel gran vendëta,
Tira crisć, cospetuns, scraiuns y blastëma;
‒ Da blastemé fôl bun, ah marcadëta! ‒
Vignun ess a l'odëi y aldí albü gran tëma;
Le bel, le burt, le bun, le ri, le sant, le mal, le dërt, le stort moscëdel,
Döt cez che dess sté ascognü descëdel.


La gana ascolta dî cun gran paziënza
Chëstes parores burtes sconveniëntes,
Mo ala finada dijera: "Cun lizënza,
Ascolta sëgn, bocia leria! Tö te mëntes,
Dijon che chisc ciamurc é en tüa baldanza
Y che t'as d'ëi tö su la padronanza.

Le miec de döt él lascé i ciamurc en vita;
Ëi forma de nüsc crëps la maiú belëza,
Ne fej a degügn de mal y se mirita,
Ch'an i defënes düc canc cun franchëza
Impede i fá la ciacia cun na maza
Y desdrü püch a püch döta la raza."

"Ah, sciora gana, ciara, tan scicada!"
Respogn le salvan cun rabia mal ascognüda;
"A degügn n'ái metü mai val' te strada,
Da me plü co da d'atri a düc sigüda;
De salté do a ciamurc ái bëgn dlaorela,
Sides spo chiló o magari en Crëp de Sela.

Picera gana, ascolta na parora!
Te pënses massa a jënt dla planöra,
Atramënter la cossa ester ne póra;
Zënza cun me ne fosses' sëgn tan döra;
De to bel iagher est'inamorada,
Al é chësta verité a me desmostrada.

Nos, salvans, te sun massa stlec, Tanina,
Da n pez incá bele le vëighi y m'un intëni;
Mo superbia gonot á fat rovina;
Te gran desgrazia, sc'i vëighi dërt, te mëni
Chi ëi sot chisc crepuns, oh püra gana;
Mo ciara bëgn, sigü sái, ch'ai t'ingiana!

Chi ch'abitëia sot chisc crëps la planöra,
É stá cun nos y falc y ri dagnora;
Superba y ria se mostra süa natöra
A vigni tëmp, a vigni sajun y ora.
Te sunsi por n consëi bun? Sideste acorta,
Schiva de chëres ciases vigni porta!"

Su s'un vá spo le salvan sö por la dlacia,
Ch'ërta se avërj tra i dui ciamins y lizia
Y é gonot de prigo, burta y riacia,
Cis por chi che sön dlacia toma y slizia;
Mo le bur salvan cun iama dër lisiera
La ponca adërtassö y é söinsom atira.

Jöpert s'un vá la gana da contënta,
Cun ëra vá Gustin por la valada
Salvaria, burta, lungia assá, mo strënta;
Cörta i fej le ciacolé la lungia strada;
Rová söl post, ch'an vëiga la planöra,
I vëgnel de messëi se lascé ertsura.

"Vá", dij la gana, bela y dër saurida,
"Mo massa dî, prëiibel, ne sté pa fora!
Da te gonot oressi ester chirida
Sö por chisc gran dlaciuns, che tëgn a tora;
Óime dër bun insciöch'iö a te dagnora,
Spo gnarál 'ci por nos val' iade l'ora!"

"Solamënter a te dal de tres pënsi,"
Respogn Gustin bel snel cun gran franchëza;
"'Ci la nöt, crëie me le pos', ne me despënsi
‒ Y fá le feji co ion y cun ligrëza ‒
Dal somié de te, bela picia gana;
Les stëres, sce döt chësc n'é vëi, damana!"

Dites chëstes parores se tralasci;
La gana fej danü la strada fata,
Porchël de rajoné d'ëra sëgn lasci;
De nosc iagher la storia él sëgn che trata;


Cunté ves mëssi a düc cun ciantia cörta
Y dí jö al bas te chi plans chi ch'al ürta.

Gustin, le ciamurc söl col, tol la valada,
Saltan da n sas al ater sciöche na cioura,
Che vá sö por i crëps dlunch arpizada,
Asvelta, bëgn lisiera y zënza pora;
Te n cört él jü y arjunt ál la planöra,
Ch'é te chi paisc y zënza üa y zënza ordöra.

L'ega partësc dal bosch la gran planöra,
Ch'ê denant por Colfosch de gran richëza
Y lunc y lerch la plü bela pastöra,
Sides por la cualité sides por larghëza;
Plü tert á fat na berta mal studiada
Pra venüs dla bela pascentada.

Gustin, cun trëi saltuns ál passé l'éga,
Ch'é tlera plü co spidl y da bëre bona,
De fontana, mai no de nëi che delega,
‒ Bun fej lapró de bun cioce na sona; ‒
Por Plan da Merí vál invers la vila,
Mo se frëma sot Rön dlungia na pira.

Chi ch'á fermé dailó so vare, aldide!
Amez chi ciamps sot Rön vëighel na möta,
‒ Na plü bela ladina ne chiride! ‒
De corp dobliosa éra sciöche na röta,
So müs, plü rost co chël de na bambina,
Fajess gran invidia a na trentina.

So vistimënt, no rich, de gran netëza,
Fej, por i jí dër bëgn ad ëra instëssa
Dant y do, de lunghëza y de larghëza,
Gran onur ala man de sartorëssa:
N gormel, bröm plü co le cil, cür la gonela;
Les cialzes é de lana dër morjela.



Les manies, de bi zaindli bëgn fornides,
Fô plü co la nëi bel frësca blances,
Ite insom incër les sciables döt curides,
Sciables leries y mai dal ri laur stances;
Incër le col bel blanch slomina na morona,
Por chësc él sovënz le bun prou che la slomëna.

I ciavëis, sciöche ciarbun fosc, pingolâ
En döes beles y lunges, grosses trëces
Jö por le spiné dër bëgn formé y rovâ,
Se devertin cun erbes y cun vëces
Ascheje inchina ai pisc dla ladina,
Ch'â por inom, sc'orëis ion savëi, Tina.

Plü lominusc co de variöl fô sü edli
Y da temëi por sües vies odlades
Tan bëgn a düc i jogn co a düc i vedli;
Bëgn fat so nes, les cëies a fosch tirades;
So frunt pé de cristal, süa picia bocia
Fej a perles prezioses blances locia.

"Co vára", dij Gustin, "mia bela Tina?
Ci fejes' pa chiló te chësc ciamp sora,
Sconan la jënt, a moda salvarjna?
Ne te sál bel, olach'al é gran fola?
Él fosc amur, che te crüzia y tormënta?
O chires' ciüfs, val' erbes o val' mënta?"

"Mat de Gustin", respogn ad ël la bela,
"Ne sas' pa, ch'al é incö na bela festa,
Ch'an porta dlunch en mësa te scodela
Cern, rost, turtes, crafuns, iai cun la cresta?
Dlunch é nosta gran segra renomada
Y dai foresti scialdi ion ciantada!

Al'ostaria vá düc incö y düc bala,
Vedli, jogn pësta fora la terdeca;
Degügn a na te gran festa ne fala;
Inc'a chi ch'ara zënza gonot sceca
Abina por chësc de da s'la dé bona,
Mangian pro n got de vin de döt na sona."

Morvëia por chël me feji tan plü grana,"
Respogn Gustin, "che t'es chiló pordüda
Amez chisc ciamps, sentada sö na mana;
Al é bëgn vëi, ince chiló fejes' parüda,
Mo incö to post, me pél sides sön sorara
Dl'ostaria, ch'é dlungia Cogolara."

"Ion bala vigni möta", respogn Tina;
"Inc'iö sun de balé y salté döt mata,
Mo de chël sunsi bëgn plü co atres fina,
Ch'i me straverdes por le plü d'ester trata
Da n piz al ater, sc'al n'é da porsona,
Che sides valënta, prossa, bela y bona.

Mo ascolta sëgn y alda mia proposta!
Es' contënt, sc'i te feji da balarina?
Balé podunse incö, la segra é nosta,
Por me, che n'atra fejes la cetina!
Iö chiri la bona vëia y la contentëza,
Le devertimënt adöm cun l'inozënza."

"Cun le ciamurc salti a ciasa sëgn, aspeta!
Dî ne stái fora no, mia picia Tina;
Granmënter sciöch'a te le balé m'indleta,
Cis sc'i le pó fá cun bela balarina;
Incö de bona vëia düc oruns' ester,
Insciöche al foss de de san Silvester."

Tina y Gustin fô n per da fá parüda,
Tirâ por chësc sön ëi dötes les odlades,
Rová ch'ai fô al'ora da ëi orüda,
Olache les usc scraiâ döt destonades.
Gustin comana zënzater na mësa,
Senté pro Tina zënza val' stramesa.

Avisa sciöche n sant d'ês, sc'ares somëna,
Vá fora y ite tl sant y döt rabioses
Jora sö y jö de vigni vers y sëna,
Sciöch'ares foss cun düc dër dessenoses;
Inultima pëieres le jore lisier y lascia
Le pigher y vá y se taca sö na dascia:

Avisa insciö sö a Rön chël de fajôi;
Düc jô sö, spo jö, jô ite y fora;
Ega de vita y vin, 'ci bira boiôi
‒ Bëgn ma de chi paoruns toc de lafora ‒;
Do chëres mëses n êl 'ci che ciantâ
Y magari valch un che bruntorâ.

Les beles jones fej da dër scicades,
Ne bër co püch y fej tres boces ajies;
Ai jogn dáres datrai certes odlades,
Insciöch'ares mangiass granëtes o ajies;
Sabies éres, de ci savaráres ëres,
Mo an mëss pordené, ch'al é mefo ëres.

Tina al contrar fej döt atramënter,
Ne fej pro mësa nët nia la scicada,
Mangia y bër, sciöch'an dess, sinziermënter;
Sinziera y libera é 'ci süa bela odlada;
Ne fej la strömia, dij döt cun manira,
A rí ne cighera sciöche vedla ciovira.

I balarins, les beles balarines,
Chi fô te majun ëi sön sorara;
Dles beles rodâ iló les fines
De döt Colfosch, Pescosta y de Corvara;
Incër i pers, che dailó tres salta y roda,
Fej la coriosité na bela roda.

An bala bolzer, polca bavareja,
Ince mazurca cun pe pesoch y incomper,
La quadril ón balé a moda franzeja,
Mo tröp peso s'astilon co no tlomper;
I jobleri fej gran me ales orëdles,
Musiga sál de fanes y de sëdles.

Gustin, le iagher, s'un vá dailó ch'an bala,
Cun ël vá ion la bela balarina;
No jonn, no jona iló chël de ne fala,
Vignun chir sö dl bal la gran fujina,
Por chi lauranc iló adöm massa strënta
Y, bëgn che daverta, impó dal cialt lorënta.

Söl'ara groia, spinosa bala Tina;
Ara bala zivil y cun sveltëza,
Roda bel y dobliëia süa vita fina,
Lisiera sciöche na plöma, cun ligrëza;
Sü edli döt lominusc tradësc la flama,
Ch'é grana te so cör por chël ch'ar'ama.

Tina, che de balé n'é mai contënta,
Damana n ater bal, dit la "Forlana";
Por plü pers sëgn devënta l'ara strënta,
Ch'an fejes al plü bel per lerch, düc comana;
Ai jobleri damanon sëgn n'atra aria,
N'aria dldöt salvaria y straordinaria.

Gustin y Tina bala la Forlana
Cun salc, cun scriciamënc dldöt salvari,
Roda y salta a manira veneziana;
O, sciöche fej datrai i bi Carbonari,
Salti y sciampa y se chir indô y s'abina,
Se pëia y se lascia spo, che nia ne fina.

Sciöche tlaparëc de bisces sön pastöra,
Ad aldí n cian ladran, te n colp s'abina
Y desmentié le mangé y vigni tlisöra,
Olach'ares gonot fej gran rovina,
Sofla y ciara bel frëm döt spaventades,
Baton cun le pe, devers le nemich oltades:

Insciö lascia te n colp i jogn, les jones,
I balarins, les beles balarines,
I gran patruns y dötes les patrones
So post, so vin, la bira y 'ci les bines,
Ciara y ciütia, coriusc düc vers la porta,
L'edl fit sö na figöra burta y storta.

Porcí donca na mudazion tan grana?
Le salvan de Pisciadú vëigon sön porta
Conscidran le bel per dla Forlana,
Gustin, sön so ciapel na plöma storta,
Tina, la bela picera ladina,
Cöcena dal balé sciöche na bambina.

"De gní jö a segra n'ái zënza l'ausanza,
Chësc m'é proibí da mia vita salvaria;
Mo chëst ann n'ái podü plü fá sconanza
Por cez afars, ch'i á da fá en Arlara;
I sun bel scialdi vedl y stanch atira,
Por chësc ói palsé y bëre sëgn n got de bira."

Insciö dijô le salvan: düc i fej vives;
Dlun' ciacolan damanon les noeles,
Ch'é sö por Pisciadú y chëres gran rives.
Le salvan da maradët les dij döt beles,
Cunta de Boá, de Pisciadú y Col Cedla,
De Mësores, insciöche na ria vedla.

Danü scomëncia le bal, danü les rodes,
Danü la pëston fora la terdeca
Dër da catif, insciöche l'ó les modes
Y ch'an fajô ala noza de Rebeca;
Danü indô i salc, danü les zerimonies
Dër malodüdes sovënz dales calonies.

Gustin, nosc iagher, salta amesa l'ara,
Cun ël salta na bela balarina,
‒ Sc'i ne m'ingiani, fôra da Corvara
Y â, sigü le sái, inom Tarina ‒;
Intrami dui cun zelo rodi y bala,
Saltan da n piz al ater, nia ne fala.

Tina dlungia le salvan é sora y pënsa;
Le salvan dla gaujiun s'un aprofita
Y se tol de fá le ström sëgn la despënsa.
A Tina i dál na odlada cörta y fita
Y ara foss prësc da nescia gnüda,
Mo pro les ëres döt bel snel se müda.

"Picera", dij le salvan, "porcí tan sceria?"
As' fosc da me, püre salvarjin, val' tëma?
Bel tröpa jënt delibré ái da gran meseria,
Bëgn che gonot chiló mi vare ne frëma.
Aconsié sái 'ci dër bëgn n'inamorada
Sciöche te, che te tradësc tüa via odlada.

Sëgn cez ch'i diji, tëgn bëgn te tüa memoria!
Os'ester de to amur franca y sigüda,
Ne sté chiló a ciaurié val' lungia storia!
A to chestian dijaras' sëgn da d'aisciöda,
Che t'os avëi da d'ël, sc'al ne t'ó mancia,
Le bel ciamurc dala cornadöra blancia."

Tina, la bela, pënsa sceriamënter,
Chi che pó di parores tan studiades;
Mo inultima minâra veramënter,
Che le salvan ess dit, coienan, matades;
Ciamurc, che foss blanc de cornadöra,
Cherdôra banis dala natöra.

Le salvan vëiga la möta pinsirosa,
Lascia ligher la jënt ligra y contënta,
Lascia la mësa y l'ara döt spinosa
Y jö por bosch, la cira dër contënta!
Mirité s'essel na dërta polifada
Y bëgn ti foss jüda na scassada.

La löna plëna y blancia é intant lovada,
De mile corusc slomina sëgn les pizes,
Che ciara sciöche signai tla valada;
Por chëres ciases vëigon löms sciöche tizes;
Dal'ostaria sëgn vái jö por Stangiades
O ia por Brëies döt rotes y sbujades.

Val' jonn resté sö a Rön se la dá bona,
Val' püre ciocun te n piz su se la cunta
O bruntora, sc'al é te na dër ria ona;
Valch un de chi dër ri la chir y impunta,
Sc'al n'é tan da zucun da i mëte averda,
Mo de chësta sort n él püc sura Verda.

Dlun' ciancantan bëgn tert por chëres strades
S'un vá i ciocuns cun usc döt salvarjines;
Ponsé ne pënsi co a gran strambades;
No jënt, no besties, no alces, no iarines
N'é da te bur lotruns sgriciusc sigüdes;
Chëres schires, da düc éres temüdes.

Di jogn sinziers na pert á n'atra usanza,
A chirí vái les chestianes sön finestra,
Che dî bele te let aspeta cun speranza,
Ciaugnan, por se paré la som, ria maestra.
A de nöt jô i ladins anticamënter,
Nüsc jogn, bi prosc dl rest, n'ó fa atramënter.

Chëra sëra chir 'ci Gustin fortüna
Y vá bel su da olache stá la bela;
L'ora de dlijia bat mefo dër la öna,
Canch'ël bel plan, ‒ sambëgn cun gran cautela ‒,
Tlocora te finestra dijon: "Tina,
Deura le vider, spo es' pa prossa y fina!"

Püra Tina, dormí nia ne podôra,
Dl salvan les parores la scecâ;
Ia y ca te so pice let tres se straojôra,
I corgn blanc dl ciamurc la tramuntâ.
Bel snel lovada deurera la finestra,
De chësc afar esperta assá y gran maestra.

Iló se l'ái spo bi susc cuntada;
Mo Tina intant ponsâ ala cornadöra,
Che dess avëi n ciamurc de blanch signada;
Savëi dër ion oressera la pastöra,
Olache bocolëia na te cioura,
Y dl pié la manira, le tëmp y l'ora.

Do n pez dijôra, sciöche nia ne foss:
"Gustin, bel chit stá sëgn, cunté te mëssi,
Ci ch'i á somié: Iö fô sö a Pera Rossa,
Te n bel ciamurc iló, ch'i vëighi, m'inrëssi;
Sc'i n'á süa cornadöra bela blancia,
Me sál tl som, él döt cant che me mancia."

Gustin respogn: "Che döt sides verité proada,
Chël che t'as sëgn cunté, dí ne n'oressi,
Mo ch'ara sides en gran pert dërt stomada,
Zënzater desmostré, sc'i oress, podessi;
Tan dessigü ch'i stá sö na parancia,
Na cioura él da cornadöra blancia."

"Mi bun Gustin, chël ch'i te diji sëgn, alda:
Sce t'os mi amur sinzier, gran plü co zënza,
Mi bun pice cör, ch'a aldí to inom se scialda,
‒ Gonot por chësc bruntora mia cosciënza ‒
Chël salvarjin ví o mort da te damani,
Por döt mi amur val' d'ater ne comani."

"Tina, ne damané val' che ne pó ester!
Chëra bestia mëss ester bëgn sconada,
Tan sigü ch'i ois dër bun a san Silvester;
Donca, mia bela Tina, sideste tan periada,
N'orëi ester insnöt tan capriziosa
Y por chël ch'i t'á dit nia pormalosa!"

"Vëi sará döt chël tan che te me dijes,
Ince de te sforzé a val' ne m'infidi;
Bëgn fat sará döt cez che te dezides,
Mo de mi amur por te te n'indesfidi,
Sce ne te me consegnëies tosc la cioura,
De chëra che t'as, pél, na te gran pora."

Gustin s'un vá plëgn de pinsiers a ciasa;
Bun ól a döes chestianes, a Tanina,
La gana che da n piz al ater passa,
Mo n bun da mat inc'ól al'atra, Tina,
Ligra, de bona vëia, bela y contënta,
Bëgn che püra y en mez a na gran stënta.

Nosc püre Gustin, tomé él tla panicia,
De se trá fora a gran fadia se proel,
Mo döt debann; sciöche pësc te na baricia,
Che noda y chir val' büsc, mo nia n'i joel,
Chirel 'ci ël de sciampé fora la strada,
Mo la vëiga da vigni pert sarada.

Tan chisc pinsiers aldel la gran ciampana,
Che cun sonn tler y alt le pastorëc chërda
De siur ploan devot a mëssa grana;
Gustin se vist debota la braia vërda
Y tol da bun y dër chestian la strada,
Che mëna indërt n pü' sot Costa Borjada.

La devoziun te dlijia é tosc rovada;
Fora en plaz ván spo, insciö l'ó vedla usanza;
I pröms che röia na brëia ciafi impuntada
Por se senté bel toch en radunanza;
I devoc röia plü tert y en penitënza
Mëssi sté impé iló en döta gran presënza.

Do spo s'un ván a bëre l'ega de vita
Al'ostaria, gonot a gran tlapada;
Impede bëre fej sovënz na pert belaita;
Chi ch'é de bona vëia, la tol ciantada;
Mo la plü pert cun chertes mocorades
Dá cun scraiuns de dër beles trionfades.

Gustin ince fô iló pro na gran mësa,
Pro d'ël de bi jogn n tlap cun bona cira;
Ci che le ciamurc copé da Gustin pësa,
Dl colp spo trat la moda y la manira,
Dl numer di ciamurc incër les pizades,
De te cosses tratâ les bravatades.

Tra düc vëgn sëgn Gustin cun la plü bela,
Cuntan de cioura a cornadöra blancia;
Al ne dij nia de gana o de gonela,
Mo zënza cuntel döt, che nia ne mancia;
Degügn tra i jogn aldí n'á mai na tara,
Grana a düc da spavënt por chësc i sára.

Te chëra gran morvëia dij Paul La Poza:
"Chësta cossa messunse pa impó odëi fora;
‒ Plan rajonâl, la lënga âl n pü' moza ‒
Doman, sides la nëi lüjia o tëgnes a tora,
Fajunse düc adöm na dërta ciacia
Corassö en chëres pizes incër la dlacia!"
Chëstes fô parores bëgn ponsades,
N te consëi, por düc fôl de contentëza;

 
Gustin solmënter dê certes odlades,
Che desmostrâ döt ater co ligrëza,
Tert pentí de süa bocia massa leria:
Nia ne para plü l'ega, che se sleria.

Scurënta nöt ciamó él por la largöra,
Sö por Sassongher, Boá y Crëp de Crespëna,
Che nüsc bugn iagri lascia la planöra,
Ch'é lungia y leria y bel dadî tarëna.
Y tol cun vare lisier vers Boá la strada,
De peres, sasc, barantli y roa flastrada.

Sön Plan de Surassasc cörta fermada
Feji düc canc t'amez a chëres crëpes,
No por fá iló na picera palsada,
‒ Ai â bun fle, 'ci bëgn sanes les rëpes ‒
Mo de se despartí l'ái destinada
Por fá la ciacia plü grana y slariada.

Gustin tol de Mesdí la gran valada;
So vare é pëigher, pëigher plü co zënza;
Da ciampa a dërta vá gonot süa odlada
Por spicolé val' vedla conescënza;
D'odëi sperel süa bela salvarjina
Söinsom na para o sura val' lovina.

I grifs spizá danü mazel tla dlacia
Cun coraje y cun forza moserada;
Al ne schiva no crëp, no ega che tacia,
Inc'i sasc ne, che vëgn cun gran senada;
Iló, olache la dlacia é bel manco ërta,
Se frëmel te na rissa vers la dërta.

Sciöche setú, che palsa do marëna
Da ria fadia, söl'erba sdraié morjela,
Sbalza sö de spavënt plëgn y de pëna,
Mort da vipera ascognüda sot rodela:
Insciö sbalzâ sö Gustin atira,
Sëgn ch'al odô la bela cioura Zira.

I corgn, ch'al vëiga blanc, ti fej la gola;
Avëi te m'i ól, sides a ries o sides 'ci a bones,
Ponsé pënsel a chëra cossa sora.
Cun le stlop ciarié tla man: "Le pones' o le scones'?"
Se dijel bel daplan: "Sëgn él la volta;
Na bala veghi a odëi, sce le destin s'olta."

Chëstes parores ál apëna dites,
Che n bot sëch rondenësc dlunch por pizades,
Por les valades sciöche fej les saites,
Che stlefa döt adöm cun gran tonades.
Ah, bot fatal, ah, bala desgraziada,
Ci berta as' fat iló cun tüa jorada?

Püra Zira, da colp mortal tocada,
Do döes rodes incër ëra instëssa fates,
Cun scrai sciöche chël de cioura scortelada
Tomera ‒ bojëgn n'ára d'atres trates ‒,
Brodora spo cun bur sciosciüre por dlacia
Y sprinza jö, döt toc, tla gran valacia.

Tratan che Zira cogora y brodora,
Aldon n bur scrai, n gran ürle devers la tana;
Scrai fôl chël de spavënt plëgn y de pora,
Che gnô da Tanina, nosta gana;
Do plü da degügn n'éra stada odüda,
Da chël momënt incá por düc sparida.

Le bur salvan, plëgn de blota cativeria,
La gauja de chël gran tormënt y pëna,
Sora origina de chëra gran meseria,
Sön Piz de Boá ál aldí le ri bot apëna,
Ch'al se dá sön chël alt na dërta riüda;
Mo n bot tl ce ti á tut vigni godüda.
 
Nosc püre Gustin, sparí él ince da chëra ora,
Odü mai plü n'él sté da val' porsona
Da degöna sajun, no tert no adora.
Rové sön chi dlaciuns él te na ria ona;
Che süa anima sides iló te chi crëps bandida,
S'ó tó a dí de Colfosch la jënt saurida.

Na man plü tert ciafé án sön chëra dlacia
Püch do chësta desgrazia sozedüda;
Mo canche le tëmp sön chi crepuns dlunch tacia
Y döt vá iló adenföm da gran novüda,
Canche döt gonfedëia y sofla cun rabia
Y che stá ion a ciasa ince la jënt sabia:

Vëigon datrai n bel per, che roda y salta
Fora por chi dlaciuns y gran pizades,
Fora por chëra nëi gunfedada alta,
Fajon gonot de dër beles slitades:
Ai bala cun gran zelo la Forlana,
Ai la bala cun füria veneziana.