Jv/Babad Tanah Djawi lan Tanah-Tanah ing Sakiwa-Tengenipoen/Bab 8

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Babad Tanah Djawi lan Tanah-Tanah ing Sakiwa-Tengenipoen by Van Rijkevorsel
Bab 8



Kaca iki lagi digarap
Pitulung aksara mawa tandha diakritis:

Diakritis: É é È è Ê ê ô

Aksara nglegana:

Aksara pasangan: ꧀ꦲ ꧀ꦤ ꧀ꦟ ꧀ꦕ ꧀ꦖ ꧀ꦫ ꧀ꦬ ꧀ꦏ ꧀ꦑ ꧀ꦢ ꧀ꦣ ꧀ꦠ ꧀ꦡ ꧀ꦱ ꧀ꦯ ꧀ꦮ ꧀ꦭ ꧀ꦥ ꧀ꦦ ꧀ꦝ ꧀ꦞ ꧀ꦗ ꧀ꦙ ꧀ꦪ ꧀ꦚ ꧀ꦘ ꧀ꦩ ꧀ꦒ ꧀ꦓ ꧀ꦧ ꧀ꦨ ꧀ꦛ ꧀ꦜ ꧀ꦔ

Aksara swara: ꦿ

Angka & tanda baca:


08 Pérangan Kang Kapisan
Bab 8
Ajam Woeroek, Syri Radjasanagara,
Ratoe kang kaping IV ing Madjapait (tahoen 1350 - 1389)

Awit saking gedhéné lelaboehané Patih Gadjahmada, nagara Madjapait saya soewé saya misoewoer koewasané. Praboe Ayam Woeroek tetep djoemeneng ratoe agoeng binathara ngerèh sapepadhaning ratoe. Sang Nata krama oleh nakdhèrèke piyambak kang wewangi Retna Soesoemnadewi. Para santanané padha ginadhoehan tanah dhéwé dhéwé ing samoerwaté. Déné koewadjibané para santana oetawa adipati maoe ing mangsa kang woes ditamtokaké koedoe ngadhep ing pandjenengané Nata, moelané kabèh padha doewè dalem becik becik ana ing Madjapait, moewoehi asrining nagara. Ing djaman ikoe ana poedjangga kraton aran "Prapanca" (Boedha). Ing tahoen 1365 poedjangga iki nganggit layang kang aran Nagarakertagama. Ana manèh poedjangga aran Empoe Tantoelar nganggit layang Ardjoenawiwaha. Madjapait ing wektoe ikoe emèh mbawahaké satanah Indhiya Wétan kabèh, kayata: Tanah Jawa Wétan lan Tengah, Soematra, wiwit Lampoeng tekan Acih (Perlak), Bornéo (Bandjarmasin), Sélebes (Banggawai, Salaiya, Bantaiyan), Florès (Larantoeka), Soembawa (Dompo), saparoning Malaka lan sabageyaning Nieoew Goeinéa.

Tanah Soendha ora diteloekaké. Kang djoemeneng ratoe ana ing tanah Soendha maoe adjedjoeloek Praboe Wangi, poetrané poetri dilamar Praboe Ayam Woeroek iya dicaosaké, ananging Praboe Wangi bandjoer pasoelayan karo Patih Gadjahmada, nganti dadi perang. Praboe Wangi séda ing paprangan lan akèh poenggawané kang mati ana paprangan; ewadéné tanah Soendha ora dibawah Madjapait, isih madeg dhéwé ing sateroesé.

Ing Jaman samono paro adjar oetawa pandhita (agama Boedha oetawa Syiwah) mèloe nindakaké paprentahan nagara, moelané padha diparingi loenggoeh boemi dhéwé dhéwé kang diarani boemi: Pradikan. Padésan ing sakoebenging candhi oetawa padhépokaning para pandhita loemrahè oega dadi boemi pradikan, wongé diwadjibaké djaga lan ngopèni candhi padhépokan maoe. Kawoela liyané padha kena padjeg prapoeloehan (saprapoeloehing pametoening boeminé), lan kena ing pagawéyan goegoer goenoeng lan sapepadhané. Padjeg radjakaya, padjeg panggaotan lan tambangan ing wektoe samono iya wis ana. Pametoning pradja gedhé banget, perloe kanggo ragad perang lan kanggo kapraboning Sang Nata sarta kanggo yeyasan nagara, kayata: kraton, gedhong gedhong, pasanggrahan pasanggrahan lan liya liyané.

Ing nagara Madjapait wis akèh omah kang becik becik, payoné sirap, déné omah kang loemrah padha apager gedhég, ananging ing djero racaké ana pethiné watoe kang santosa perloe kanggo nyimpen barangé kang pangadji. Wong wong dhèk djaman samono padha doyan nginang, senengané padha toekoe bala pecah saka djoeragan Tjina, pambayare nganggo dhoewit sing diarani Kèpèng. Wong lanang padha ngoré ramboet, wong wadon geloengan kondhé. Wiwit enom wong wong padha nganggo gegaman keris, lan gegaman ikoe kerep diempakaké. Wong yèn mati djisime diobong, yèn sing mati ikoe bangsa loehoer oetawa wong soegih bodjo bodjoné (randha randhané) padha mèloe obong. Ora adoh saka nagara ana papan kanggo adoe adoe kéwan oetawa oewong oetawa kanggo karaméyan liya liyané. Papan ikoe arané "Boebat" Sang Nata kerep lelana tinggal nagara, ing Blambangan saoeroeté iya taoe dirawoehi.

Prakara perdagangan iya dadi gedhé banget, awit saka madjoening lelayaran kagawa saka kèhing nagara nagara kang kabawah ing Madjapait sing kelet letan sagara. Bab kagoenan, kayata: ngoekir oekir sapepadhané, komboele ing Tanah Jawa Wétan dhèk poengkasané abad kang kateloelas, lan ing wiwitané abad kang pat belas, moeng baé panggawéné reca reca kang apik apik ikoe nganggo toentoenaning wong Indhoe oetawa noeroen kagoenan Indhoe. Cekaking tjarita: Nalika pandjenengané Praboe Ayam Woeroek ikoe, Madjapait lagi oenggoel oenggoele, samoebarang lagi sarwa ondjo. Praboe Ayam Woeroek tilar poetra kakoeng miyos saka selir asma "Bhre Wirabhoemi" djoemeneng Nata ana ing bagéyan kang wétan. Déné kang nggentèni keprabon Madjapait poetra mantoené Sang Nata, adjedjoeloek Wikramawardhana (tahoen 1389 - 1400). Ing tahoen 1400 Sang Praboe sèlèh keprabon, kersané arep mandhita, ananging sapengkeré Sang nata, poetra lan sentanané padha reboetan nggentèni keprabon. Praboe Wikramawardhana bandjoer kapeksa koendoer djoemeneng ratoe manèh nganti tekan tahoen 1428. Sadjroning djoemeneng sing kèri iki Sang Praboe neroesaké merangi santanané kang woes kabandjoer ngraman nalika Sang Praboe djengkar saka kraton. Rèhning perang iki nganti soewé dadi nganakaké kapitoenan akèh lan karoesakan gedhé, awit teloek teloekan ing tanah sabrang bandjoer padha wani mbangkang woes ora gelem kabawah Madjapait. Tataning kawoela iya bandjoer roesak. Prakara patèn pinatèn wis dadi loemrah. Akèh wong main lan adoe djago totohané gedhéni. Ing tahoen 1428 - 1447 kang djoemeneng nata ratoe poetri djedjoeloek Retna Dewi Soehita, poetrané Praboe Wikramawardhana saka garwa paminggir. Teroesé bandjoer bandjoer Praboe Kertawidjaya (1447 - 1452) lan manèh Praboe Bhra Hiyang Poerwawisyesa (1456 - 1466), Pandan Salas (1446 - 1468), bandjoer Praboe Bhrawidjaya V (1468 - 1478). Moenggoeh babade ratoe ratoe kang wekasan iki ora terang, moelané ora diseboetaké. Ana ratoe ing nagara Keling (salor wétané Kedhiri, sakidoel koeloné Soerabaya) djedjoeloek Praboe Ranawidjaya Giridrawardhana ngelar djadjahan neloekaké Jenggala, Kedhiri lan oega mbedhah Madjapait (tahoen 1478). Bedhahè Madjapait ikoe koethané ora diroesak, awit ing tahoen 1521 lan 1541 nagara Madjapait isih kecrita koetha kang gedhé. Soewé soewé koetha Madjapait dadi roesak, awit wong wongé kang ora seneng kaerèh ing kraton liya, padha genti genti ninggal negarané, nglèrèg marang tanah Bali. Saiki Madjapait moeng kari patilasan baé, awoedjoed pager bata tilas moebeng lan tilas gapoera (Candhi Tikoes, Badjang Ratoe). Isih sadjroning djaman Madjapait, agama Islam wis mleboe saka sathithik, saya soewé saya bisa ngalahaké dayaning agama Indhoe ana ing Jawa Wétan.

Moenggoeh kaananing tanah Soendha ing wektoe ikoe ora pati kasoemoeroepan. Sawisé kradjan Taroemanagara dhèk abad 4 lan 5, moeng ana kang katjarita kradjan Soendha ing tahoen 1030 nagarané kira kira ing Cibadhak. Enggoné ora ana wong manca kang mleboe mrono, marga saka kèhing badjag kang padha nganggoe gawé ing saoeroeting pasisir. Ing Priyangan sisih wétan ana kradjané aran Galoeh, kang ngadegaké ayaké ratoe aran Poesaka, ratoe liyané djedjoeloek Wastoekencana lan Praboe Wang(g)i. ing tahoen 1433 Sang Ratoe Dewa iya Radja Poerana, ngadegaké koetha anyar aran Pakoean (Batoetoelis). Karadjan iki aran Padjadjaran. Toelisan kang ana ing watoe kono nerangaké manawa Sang Praboe yasa segaran. Padjadjaran semoené kradjan rada gedhé lan ngerèhaké Cirebon barang.