Imaginose

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Imaginose  (1930)  by Bruno Apollonio
ladin anpezan
grafia moderna

Imaginose che see ormai na zincuantina d' anes che n anpezan 'l ea fora del paes; e sicome el s' à podù fei na bela posizion, un bel dì a r' insaputa el capita a Cortina. El no conosce cuaji pì negun; el no s' à però desmenteà el so dialeto, e parlando con un e con chel' outro el vien a saé tanta robes. El resta incantà a vede el gran canbiamento che r' à fato Cortina con tante alberghe e con tanta ciasa noes che i à fabricà. El no fenisce pì de lodà i so conpatriotes ch' i à savù fei da so posta e i à senpre lourà de bon saó, à svilupà un' industria che ra i dà da vive a duto el paes, se pó dì : r' industria del concorso dei forestiere. 'L à po vedù che i é stade anche boi de tegnì outo el gnon d' Anpezo par chel che riguarda tante outre laore, spezialmente chi da falegname, e, in forza de ra scora industriale, anche chi pì delicate e pies de bon gusto artistego, d' intarsio e de fer batù.

E ce bela strades par duto! e finamai (persino) el tran eletrico da r' Antena (Dobbiaco) a Pieve e ra teleferica che inze poche menute ra te porta par aria su in Crepa!

Ma - 'l é costreto a dì - dute ste biei canbiamente i no sarae mia ancora, se no fosse stà ra guera, che insieme a ra redenzion, ra i à dà al paes anche un outro indirizo in tanta robes.

'L é da pensà ch' el non ebe spietà tanto anche a śì a fei na visita al porteà, parcé che 'l arà anche el tante parentes e conoscentes inze chera tera benedeta. Anche là na roba nova: el porteà al dopio pì gran e pì bel co r' entrata a setentrion ves el cianpanin e con una capela noa. E là, poco pì in dalonse (più lontano) , ce védelo? na gran piaza, agnó ch' i fesc ogni sorta de divertimente par i forestiere, d' istade e d' inverno; inze meśo Revis (n. loc.) ra scora industriale, propio inze chel isteso posto agnó ch' el se recorda che l' ea ra ciaseta del bersaglio.

El resta però desgustà de na roba. Inze piaza, che ades ra porta el bel gnon de piaza Roma, el vede ch' i à ancora ra scora veces, chera ciasona agnó che l' à inparà anche el 'l abezé, che a chi tenpe 'l ea na bela ciasa, ma che ades no ra coresponde pì. El se volta a chi doi che 'l ea con el e 'l i disc: - "Duto bel, duto bon; ma, benedete, ca non aé fato nuia! El paes, col svilupo che 'l à ciapà, 'l à bisoin d' un fabricato noo pa ra scores, betù inze na bela posizion, agnó che non é disturbe de neguna sorte e che non é pericolo che ra famea (nome coll. - fanciulli) viene rovinada da calche automobile: 'l à da esse gran, pien de aria, pien de luze, e 'l à d' aé duto chel che stà ben pa ra polizia e pa ra salute. Ra scores, se se vo ch' i pize (fanciulli) i vade inze vorentiera, ch' i staghe là con amor e ch' i viene istruide e educade polito (bene), ess' à da esse par lore un paradis. Anche beles, scì; senza gran lusso, ma beles e inze meso a un bel piazal zircondà da brascioi (alberi) e da eres (aiuole) pienes de tante biei fiore, agnó che ra famea po soutà e giambordì (divertirsi movendosi) e fei anche ginastica coi so maestre. Ió éi stà da tanta bandes e éi vedù pì d' un paes, tanto pì indrio del nosc, ma che però dute i aea scora supèrbes". – Aé rejon da vende, ma vó esse tante sode - i dijea chi outre doi - par fei duta sta robes! - "Ah cuanta par i sode! sode ghin é ben; e Anpezo el no se farà zerto vardà drio a spende chel che vò esse par abelì ancora de pì Cortina con un fabricato scolastico ch' el i feje dì ai forestiere: - Se vede che i Anpezane i pensa polito anche pa r' istruzion e pa r' educazion d' i so fioi. Brae! - Inze sta scora noes sarae ben fato che fosse betù in atività una bela biblioteca no soltanto par i pize da scora, ma pa ra zoventù e par dute; ma l' é da stà atente che i libre i see dute biei e spezialmente boi. I libre i pó fei tanto del ben, ma anche tanto del mal, s' i non é stade scrite con boi prinzipie morale e religiose". - "Riguardo po a ra ciasa vecia, col andamento da ncuoi inz' el paes, r' à senpre un gran valor; e i industriantes d' Ampezo, śà che r' é in vendita, i non arae da se lascià scampà sta bona ocasion e i doarae ciapà inze lore con coragio: compràra, ingrandì a pianteren r' Esposizion dei so biei laore, e riduje chi outre pianes in quartiere comode, ch' i sarae de gelosia, parcé che a Cortina 'l é scarseza de abitazios; opura fei locai par outre scope. Ce ve par?"

- Son d' acordo, ma 'l é sempre chera malignasa cuistion di sode che fesc paura.
- "Coragio vó esse e po ra và scì: e i non arae zerto da se pentì".

Coscì ciacolando i é ruade (arrivati) davante ra ciasa de chi de Tomasc che r' à su ra fazada de mezodì e de levante duta chera bela pitures. Chel anpezan el non a podù fei de manco de se fermà na fre' a es vardà con gusto; ma, a vede che ca e là es scomenza a se scrostà, - "ce pecà" - 'l à dito :- "ch' es viene coscì trascurades! Roba d' arte in Anpezo, a dì ra verità, ghin on poca, ma, chera che l' é, se é in dover de ra conservà. A propośito de roba d' arte éi vedù na roba noa inze gejia de ra Madona: un tabernacolo fato anche da n anpezan, dal vecio Nert, che ió éi conosciù polito. 'L ea un bon on; el s' intendea par duto; e par na roba o par outra, canch' i se vedea na fre' intrigade, dute i śia dal Nert".

Duto chel che 'l é stà dito da sto anpezan, vegnù dapò tante anes ci sà da agnó, e duta r' osservazios ch' éi betù śo ió, arà bastà, credo, a fei capì che el dialeto anpezan, se 'l à – l' é vero – anche inz' i verbe de ra paroles na fre' duretes, el non é po tanto difizile come che se credarae de primo entro.