Fiabe in ampezzano/III

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Fiabe in ampezzano  (2005)  by Ernesto Majoni Coleto
III

Letra de un talaran al sò paron de ciasa[edit]

ondì; son un vecio talaran e fin ades ei vito propio daos de Vos, inpó ra statua de 'ses de chel òn con doi muse che me par che l ebe gnon “Dio Giano”. Scotà mo chesta:

Chel bon Dio Giano
l ea propio stragno:
l aea doi muse
par fei dispete.
Su ra ciopa, varda ti,
i spontaa fora un outro nas.

No voi parlà del Dio Giano, ma de mé, che son vecio e poereto. Na ota see un bel talaran, gras e negro, e m ei redoto coscita gouja duta ra gueres che ei abù da conbate co ra Vostra femena, che ogni bonora ra desfesc co ra scoa ra teres che fejo di note con tanta passienza. Se Vos fossassà un pescador, e duta ra bonores un pescion el ve pestasse su ra rede, cemodo fejassao a tirà inaante? Con chesto no voi mia dì che ra Vostra femena see un pescion. Solo che ió ei abù da me reduje a i dà ra caza ai moscite su pa ra scanzies dei libre, e m ei fato nafré de ciaseta inpó ra testa del Dio Giano, che l no se lagna mai. Coscita son deentà vecio. Mosces in é senpre de manco, con dute i veles che i à inventà pa res copà. Vorarae preà ra Vostra femena de in lascià vives almanco does o tré ogni setemana, no res fei morì propio dutes.

Sei che no se pó: ra Vostra femena ra no pó lanpà ra mosces parceche es sporca ra toaies e ra lastres. Coscita ei deziso de min 'sì da sta ciasa e 'sì a stà in canpagna. Fosc là ciatarei da vive. Alcuante mè amighe che i stajea su par sofita i m à fato saé che i s à tramudà inze orto: i se ciata ben e i m à invidà a 'sì là con lore. Aì, scior: sin 'son dute. I talaras i sin và da ra ciases dei ome parceche no n é pi nuia da

magnà. Min vado zenza pascion, ma me parea de aé poca creanza e de ve fei un dispeto, a min 'sì zenza ve saludà.

El Vosc Talaran Otozates

El 'siro de l Orto[edit]

issà cemodo che ra formies es é vienudes a saé che ai ome i piaje fei gran 'sire co ra bicicleta: el 'Siro d Italia, el 'Siro de ra Francia, el 'Siro de ra Svizera …

“Parcé no fejone anche nosoutres el 'Siro de l Orto?” r à dito na formiuca sbalzina, che ra se godea a se fei menà a spasso da ra rujes. R idea ra i à sapù bela a duta ra formies. L é stà deziso de fei l 'siro propio su ra spales de ra rujes: ra rujes es no n é bicicletes, ma es somea tante copertoi tacade un pede l outro.

S à notà inze un grun de formies. Cheres che s aea notà es à ciapà ra rujes inze orto: es i é soutades sun schena e, zenza tanta stories, es à scomenzà a res becà e a res tazà pa res fei ruà agnoche moea el 'siro. Por rujes: par se deliberà de ra formies es se torzea, es soutaa su, es fejea de duto...

Dinprin, miere de formies da longo de ra strada es stajea a vardà e es se godea nossicuanto. Ma ra rujes es 'sia coscì pian che dapò de nafré ra formies es ea beleche stufes. Un toco in là, ra rujes es s à fato su come sarpentes e ra formies es no n é pi 'sudes adora a res fei moe danoo.

Es à proà de duto: intor ogni ruja in ea anche zento, che es ra tazaa pa ra fei core. Ve pensao se i nostre coridore i se betesse a tazà ra sò bicicletes pa res fei 'sì pi de oga?

Co l é ra fin, ra formies es à lascià stà ra rujes e es à deziso de seguità a pè. Ce un gaser! Fin che es corea, alcuanta formies es é 'sudes a se perde inze par outre formiesc, de outres se s à magnades ra zeramandoles, calcheduna ra s à sofeà inze un ru che ra vorea passà via. In ea moesc zento e in é ruà fin deboto a ra fin solo does, coscì straches che es s à indromenzà ignante de passà ra stanja.

L é stà buda da spetà che es se descedasse par capì ci che ruaa par prima. R é ruada par prima na formiuca rossa, pizora pizora, che r à ciapà un pedoo da se zuzà fora. Saé ben che i pedoe de ra ruoses l é na gorosaria pa ra formies.

L é stà buda da spetà che es se descedasse par capì ci che ruaa par prima. R é ruada par prima na formiuca rossa, pizora pizora, che r à ciapà un pedoo da se zuzà fora. Saé ben che i pedoe de ra ruoses l é na gorosaria pa ra formies.

El bal de l orso[edit]

orso Booro l é stà ciapà che l no n ea ancora bon de vienì fora

da soposta dal busc agnoche l stajea coi sò jenitore. L é stà vendù al paron de un circo che l i l à lascià al domator, parceche l i insegnasse a balà. Saeo cemodo che s insegna a balà a un orso? Vo esse na bela catieria. Se scara 'sobas un grun de bronzes e se obliga l orso a caminà sora; intanto, calchedun el sona musiches con un sciubioto o algo de outro. Dapò do o tré proes, canche l sente ra musica, a l orso i sovien del fo agnoche l s à scotà, el se torze, el soutarlea sun na zata epò su r outra, come se l caminasse via par sora ra bronzes. E sto orso che bala l é coscì malgon che no se l pó vardà zenza ride.

Canche Booro l aea fenì de balà, i lo menaa danoo inze ra sò capia. Intor ra ciadia dreta i aea tacà na ciadena, che i no destacaa né de dì né di note. Na ota, inze l circo, Booro l à ciatà un vecio orso, ciapà che l ea ormai gran, che l aea gnon Ruubi. L ea stà sarà via nossicuante anes, ma l no s aea mai desmenteà de chi bosche che inveze Booro l aea chel tanto vedù.

“I brascioi i tira l fiado sora ra tò testa, el gnee l zigorea sote i tò pès, e d ausciuda r aga ra mena 'sò pa ra vales i toche de jaza con un gran sussuro; se te tires el nas, un milion de profume i te rua inze inze ra panza.”

“Ce elo i profume?” l à damandà Booro, che l no i aea mai snasade. “Poereto, no te sas ce che vo dì esse contente. Ió son ormai massa vecio par proà a scanpà” l i à respondù Ruubi, “ma tu te sos 'soen e sbalzin. Parcé no te ra mochesto?”

De sta idea i ciacolaa despes, e un colpo che l circo l s aea fermà inze un paes intrà i crodes, propio daejin del bosco, Booro l à deziso de proà a scanpà. Co l domator el l à tirà fora da ra capia e menà inze l L 7 piazal, Booro l à smirà dintorno, par sentì ancora na ota petà ra mas, epò inze un vede e no ede l à fato par sin 'sì. Ra 'sente ra ridea, ma i à ciapà dute na spasemada co i s à inacorto che Booro el vienia ves de lore, come se l no i vedesse. Ra 'sente ra s à tirà duta da na banda par el lascià passà e Booro l ea deboto fora del circo, el se sentreaa a core fora par el bosco, canche drio de el l à sentù sonà un sciubioto e calche outra musica.

No sei ci che el l à ciapà par el copin e el l à tirà indrio; el el no podea fei nuia. Zenza gnanche s inacorse, el s à fermà e l é restà là in pès, come Naco.

Booro l balaa e ra 'sente ra tornaa a se scentà 'sò, ma ra capìa polito ce che suzedea. Booro l balaa e l vedea bosche cuerte de gnee, rus che corea, el snasaa i odore che i aea contà l vecio Ruubi. L arae vorù sin scanpà via da là, ma el no podea fei demanco de balà drio chera musica. Canche ra musica r é fenida, Booro l s à fermà e l é tomà 'sobas, morto. Ra prejon ra l aea copà.

El jato che parla[edit]

n pizo l m à damandà ra storia de un jato che parla. Ió i l ei dito al mè nino Pini, che l m à mandà sta letra ca:

“Caro 'Sanuco, ió son un jato siesto e stago ben de ciasa. Mè mare l ea ra jata pi grossa de Porta Venezia, e ai vece jate de Milan i sovien ancora de ra coda de mè nono, longa deboto cuaranta zentimetre, che someaa pi ra coda de un caal che chera de un jato.

Podarae esse conosciù, parceche sei parlà e scrie e sono nafré anche sul pianforte, con duta cuatro ra zates. Ma canche sono te te stizes e te me das na oga. Par cioide? No te piajarà cemodo che sono, ma a mi no me piaje cemodo che te sones tu, coscì son paze e pagade.

Canche te sones, ebe fosc da te spedazà via dal pianforte cemodo che te fesc tu con me? Epò, ei anche da me lagnà de chesto: te dores senpre l mè coscin, e no me sà de iusto. No vado adora a m infiatì che te me pares via e te scares fora su par el mè coscin l tò tafanario. No se fesc mia coscì, no. Ió te lascio el lieto, l sofà e ra carega, tu te pos propio me lascià l mè coscin.

Dinultima, te fejo saé che ra carne cruda ra no me sà pi tanto bona. Ignante de ra inpiantà sun toura parceche me ra magne via pa ra note canche me vien fame, te preo de ra desfrise nafré, inze l vonto o inze na gota de oio, co nafré de salvia. Ades te saludo e vado a fei doi pasc. Inpiza l fornel, parceche canche ruo voi aé cioudo: ansera son ruà inpionbà e m ei ciapà l sfardor.

El tò amigo Jato Pini

Ce dijeo del mè jato?

Passà l tenpo inze ra jungla[edit]

co cemodo che penso che se ra passe ra besties de ra jungla. No n ei mia vedù nuia de chel che ve conto, se sà ben, ma son seguro che r é coscita.

Ignante duto ra scimies. L é propio ra sbires de ra jungla. I piaje passà ra 'sornades a tirà cuces su ra schena del cocodrilo, che l dromiea inze l pantan.

“Avanti!” l disc el cocodrilo, che l crede che calchedun l i ebe petà su pa ra schena par podé se bicià inze inze r aga. Ra scimies es ride da se sbreà e es seguita a 'suià.

“Avanti!” l craia el cocodrilo. Canche l s intaia che l é ra scimies, el res manazea: “Incoloriscio de ros r aga col vosc sango, burta bardasces!”

Un sarpente l i tira ra coda epò l scanpa pi de oga che l pó. I elefantes i é de ra leje e i 'suia a “nas de fer”. Propio come nosoutre che 'suion a “brazo de fer”. Cemodo feji? I se bete un visavì chel outro, i alza su i nase e i poia un su l outro. Epò i preme: el venze chel che l và adora a sbassà l nas de chel che l à daante.

I pizenis inveze i 'suia a se bete in baranza su ra ponta del nas e a 'sirà sul nas come un zurlo.

Inze ra jungla l é boteghes agnoche ra tigres es và a se fei tense ra strisces su ra pel, se fei vonse i mostace e i dì 'sò par sora al leon. Canche l leon el vien inze par se fei petenà ra crigna, es taje de colpo. “Profumo o smirbe?” el i damanda l leopardo barbier. “Smirbe” l i responde l leon.

Canche l leon el sin và, ra tigres es taca a barestà dutes insieme. “L é meso pelà e l se fesc vonticià col smirbe! L arae meo se bete su ciaei pestize, por diou.” E 10

El leon el và a 'suià a ra bales co l orso: ra bales, se sà, l é senpre ra
cuces.
El leon el tira massa de oga ra so cucia, che ra và a petà su pa ra
schena del cocodrilo.
Se sente: Toc.
“Avanti” el disc el cocodrilo.
El leon e l orso i ride da se sbreà.
El cocodrilo el bronseea: “Ca no se pó mai dromì in pasc.”

I recorde de ra luna[edit]

a luna ra bete 'sò i sò recorde. Ra no n à na pena e gnanche un lapisc, e r à da scrie co na stela cometa; ra tocia inze ra coda inze ra note scura. Ra no n à gnanche carta e ra scrie su ra neoles, che dapò es oujora via. In ciou de tanto, ra luna ra se damanda:

“Agnó era 'suda a fenì ra pajina 18?”

Ra pajina 18 l é na neola che, iusto in chera, r é drio a se delegà sora ra zità de Modena.

Chi da Modena i vede ra neola, i vede ra pioa, ma i no sà gnanche che ra pioa r é fata co ra paroles de ra pajina 18. Coscita ra luna ra scrie, ra scrie, e l vento l mena via i sò pensiere.

“Ei pardù ra pajina 24!” ra se lagna.

Ra pajna 24 l é na neola rossa scanpada a se nanà sul mar.

Son 'sù adora a liese solo ra pajna 35, agnoche ra luna r à scrito: “Son ra pi braa de dute i zurle, parceche fejo tré 'sire inze un colpo: intor me, intor ra tèra, intor el soroio. Son ra massara de ra tèra, ma ra tèra ra no me dà mai nuia. Deraotes ra inpianto là e vado a 'sironà intor Marte, un pianeta che l sà, l é pien de creanza e su ra panza l é pien de canee dute drete.

A pajina 51 (che l ea na neola bianca come l late) ra luna r à scrito: “M ei insonià che ra Tèra r ea deentada duta rossa come l fo. E via sul Polo l ea na stela.”

No n ei gnanche fenì de liese parceche ra pajina 51 (ra neola bianca come l late) r é oujorada via ves Abbiategrasso.

Ra saeta[edit]

a ota l paron de ra saetes l ea l Dio Jove, che l ea un vecio nervos. A ci che i fejea dispete l i tiraa alolo na saeta par el fei 'sì in zendre: coscita i ra contaa incraota, anes indrio. El Dio Jove el 'sia senpre a strafier su ra neoles con un mazo de saetes inze man, cemodo che ió e vos podasson 'sì a spasso con inze man un bochè de fiore. Na ota l s à desmenteà l mazo sora na neola e l s à betù a core coscì de oga, che canche Jove l s à pensà de ra saetes e l é tornà indrio a vede, l no l à pi ciatà. Ra neola ra à dà alcuanta saetes a ches outra sò amighes; almoto l mazo l ea gran, parceche l é ancora un grun de saetes che 'sira. Co rua l tenporal, ra neoles es é contentes e es se bete a 'suià coi zoles: coi cianpanis, co ra tores, coi zimasc dei brascioi; inveze de ra bales, ra neoles es tira saetes. Ma i ome i é furbe, e i à betù 'sò daparduto calamites, agnoche và a fenì ra saetes. Ra neoles es se stiza parceche es no và mai adora a ciapà l zil, e es rugna.

Canche es rugna, tonea.
“Deenton veces!” es brontóla. “No vedon pi polito conpain de na
ota!”
Parcé no se beteres i ociai? Ve saaraelo bel vede ra neoles coi ociai?
N
13
==Jeografia in vacanza==
Na note, fin che sora l Mediteraneo lujia milioi de steles, ra Sardegna
ra s à sentù ciamà:
“Tiò, no sosto mo stufa de stà senpre fermà là?”
“Ci elo che me ciama?”
“Son ió, ra Sizilia.”

“Sorela mea, ma da can asto scomenzà a ciacolà? Cardee che te fosses solo bona de rugnà col tò Etna.”

“Sente mo, parcé no sin 'sone nafré a strafier? Son s-ciaes de ra carta jeografica, che ra m à cazà ca inze meso l Mediteraneo, un mar pizo come na vasca da bain. Ei sentù che l é isoles fortunades che es sin stà inze l mar cioudo, inze l mar del Sud, agnoche ra bananes es cresce su ra piantes, e ca inveze besen res cronpà al mercà. Parcé mo no molone duto e sin 'son?”

“Se ei da dì ra verità” ra i à respondù ra Sardegna - gnanche no sei agnoche son pontelada. Zerto, un bel viaso no me despiajarae el fei.” Co l é stà ra fin, es s à conbinà. Es s à nanà nafré a man dreta e nafré a man zanca, fin che es é 'sudes adora a se destacà da agnoche es ea pontelades. Es s à moesc una ves r outra, es s à voltà intorno; ra Sizilia ra vorea i fei vede a ra Sardegna l Etna che fumaa, e ra Sardegna r aea acaro i mostrà a sò sorela pi granda ra sò bela costa. Pian pian, fin che es se ra contaa in alegreza, es é ruades da ra Strenta de Jibiltera. Là l é scomenzà i malane, parceche ra Strenta r ea massa strenta e ra Sizilia e ra Sardegna es no 'sia adora a passà. Ra Strenta de Jibiltera ra se ridea de pien bocia.

“Ma se aé doa baghes come doi magases! Scometo che no 'sì adora a passà!

“Alora slarghete nafrè!” ra i à respondù secada ra Sizilia.

14 “Lascia via” r à dito ra Sardegna, che r aea nafré pi de zanco. “Se no passon, tornaron indrio.”

“Ió voi ruà inze l mar del Sud” r à dito ra Sizilia stizada. “Proon a passà par el Caneo de Suez.”

Es é tornades indrio e es é ruades là dal Caneo de Suez. Ma anche chel l ea massa strento. “Se fosse par me, ió me slargarae” l dijea el Caneo, e l tiraa su na spala, “ma dapò i ejiziane i reclama. I disc che son ormai massa largo.” “Ce fejone ades?” r à damandà ra Sardegna, zenza tanto se scioudà. “Sarae da preà r Africa che ra se tire nafré pi in là; coscita l caneo de Suez e ra Strenta de Jibiltera i se slargarae chel tanto da me lascià passà. E se i dijasson a r Africa de 'sì anche era in vacanza?”

I à proà a ra ciamà, ma r Africa ra no respondea. Fosc ra dromia inze meso ra jungla, o inze meso l deserto del Sahara. Fosc r ea 'suda su su ra croda pi outa, l Kilimangiaro, a vede de nafré de jaza par sfardà l cafè. Chera por Sizilia r à abù da se ra bete via. Ra Sardegna ra s aea beleche dà ra pasc, e es é tornades duta avelides al sò posto, daejin del stial de r Italia.

“No in fejon una de dreta” r à brontolà ra Sizilia.

“Ben, on fato istesso un bel viaseto” ra i à respondù ra Sardegna pa ra consolà. Co l é dinultima, es é stades beates de esse tornades a ciasa zenza s aé fato mal.

E es se r à betuda via. L ea drio a leà l soroio. Ra steles es 'sia a dromì e da est vienia su na strica de lun color de ra ruoses. Negun s aea inacorto che ra doa isoles es ea stades via alcuante dis. Ra carta jeografiches manco ca manco, par via che d istade negun res varda, ra scores es é sarades e ra carta jeografiches es poussa, tacades su par i mure. Cissà ce che es pensarà.


Ra crodes es camina[edit]

'Sà anes anorum, ra crodes es é vienudes fora dal mar. Una areota, se capisce. Dinprin l é spontà fora co ra testa l Monte Bianco, dapò l Monte Rosa, epò l ciapeluco del Cervino. Daante de lore l ea solo un gran pian duto voito, e ra crodes es tiraa l col par vede ce che l ea fora in son. No n ea propio nuia. I s à betù pian pian in strada; i no podea se bete a core, con duto chel gnee, chera jaza, chi crepe e chi parés che i se portaa drio. Ma se ra contai fin che i caminaa?

Fosc scì, ma co ra parlada de ra crodes, i tones, i tenporai, el vento, ra roes.

“Fosc sarae stà meo sin stà al cioudo 'sò in fon del Mediteraneo” l bronseaa l Monte Bianco; “ei duto l vis pien de gnee, e ra schena jazada che ra scroca. Vardà mo ce che l é drio a suzede ca daos.“

“Ah, ah” ridea l Cervino. Canche es ride, ra crodes es te spasemea: el Cervino, par esenpio, el ride co ra tanpesta. “T aees na bela schena sliscia, me penso ben. Ades te sos infizà come un vecio de un milion de anes.”

“Pian coi anes, in aarei scì e no zinchezentomile!” l i à respondù l Monte Bianco.

“No ve zufade, vos doi” sofiaa l vento del Monte Rosa. “Inze l mar no se podea pi stà, el saé. Ei sentù a dì che r Africa r à deboto darsonto r Europa: fosc par chesto l ea nossicé che me premea tanto. Diprin tienie duro, ma dinultima i à tanto prento che ei cognù me moe. Credo che aede fato coscita anche vosoutre.” I aea proprio fato coscita. E ades ra crodes, come gran naes, es moe par el Nord.

“Ei ancora i pès inbian, me par” el sbrodonciaa il Monte Bianco.

“Ió no” ridea l Cervino, “son duto fora.” L ea dreto, magro, tristo e canaia. El ciapaa ra neoles e l res doraa par se fascià ra testa, come ra famea canche ra 'suia ai indiane.

“Vedon mo ci che l và pi in su” l à dito l Cervino.

Chi outre doi i à azetà. Dute tré i 'sia polito in croda, e inze poco i é ruade su a zinchemile metre. Là i s à fermà, parceche i aea ciatà r aria bona, n aria sotil e lesiera che ra i fejea ben al zarvel. Cissà de ce che l é fato l zarvel de ra crodes: de fer, de ran, de oro o d arsento? Epò, coi anes, ra jaza, l gnee, r aga i à jaà fora ra sò schenes, i à dissegnà ra vales, i à intaià ra pontes come statues: es ea nafré pi basses, ades, ra crodes, ma es no n aea pi voia de caminà. Es ea veces e straches. Es é pi veces e pi straches ades, dapò milioi de anes. Par chesto es stà fermes e cetes, e es daerse chel tanto i oce canche l tanpestea. El Cervino l rugna: “Ci elo che l me fesc cote?” Epò l sara i oce e l s indromenza. L é pi bas dei sò amighe, El pi outo de dute l é l Monte Bianco.

El gnee[edit]

e na gneegada fora del solito sto an, su ra Crodes Indalonse (no 'sìde a vede de sta crodes su pa ra carta jeografica: es no n é)! Parcé po fora del solito? Scusame, ce dijassao se vienisse 'sò fioche 'sai? Ben, su pa ra Crodes Indalonse l é vienù 'sò gnee 'sal come l 'saferan. Ra Crodes es somea gran scente de oro. Ra 'sente ra varda e ra disc: “El gnee l à l mal dal verde, sto an.” El mal dal verde, cemodo che saé, l é un mal che l fesc deentà ra pel 'sala come na scorza de limon. Ra 'sente ra và inze lieto e de l indoman bonora ra varda danoo ra Crodes Indalonse,

“Chesta po r é bela!” ra disc. Ce elo suzedù? Su pa ra Crodes Indalonse l é vienù 'sò gnee ros come l sango. E coscita, par duto l inverno, gneeghea de dute i colore; na ota verde, e somea che rue l ausciuda; na ota zeleste, e somea che l mar el see ruà su a buscià l zielo; epò l gneeghea paonazo e color naranza. Algo de bel: ra 'sente ra lea su da bonora e ra se damanda: “De ce color sarares ancuoi ra Crodes Indalonse?”

Na bonora l é vienù 'sò gnee negro. Ra Crodes Indalonse es porta despiajé, ra'sente r à festide che suzede algo de burto. Ra se sara dutaldì in ciasa. Ades dute chi colore i no fesc pi alegreza: ra 'sente ra vo danoo l gnee bianco. Ma ra no l vedarà pi, parceche de l indoman rua l ausciuda, e no n é pi gnee su pa ra Crodes Indalonse, ma soroio, fiore e ra crodes es luje come diamantes.