Fiabe in ampezzano/I

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Fiabe in ampezzano  (2005)  by Ernesto Majoni Coleto
I

Ra machina da fei i conpite[edit]

Un dì l à batù a ra nostra porta un sozio stranbo: un omeneto da ride, ve digo, outo poco pi de doi forminantes. A tracol l aea na bolja pi granda de el.

"Ei machines da vende" l à dito.
"Fejéme vede" l i à respondù mè pare.
"Vé ca, chesta l é na machina da fei i conpite. Se fraca l boton ros par
fei i problemes, chel 'sal par i temes, chel verde par inparà ra
jeografia. Ra machina ra fesc duto era, inze un menuto.
"Cronpamera, pare" ei dito.
"Và ben, cuanto voreo?"
"No voi sode" l à respondù chel òn.
"No louraré mia par deban?"
"No, ma pa ra machina no voi sode. Voi l zarvel de vosc fiol."
"Ma seo mato?" l à dito pare.
"Scotame mo" l à respondù l omeneto riden, "se i conpite ra i fesc ra
machina, ce i 'soelo l zarvel?"
"Cronpame ra machina, pare" l ei preà. "Ce min feje del zarvel?"
Pare l m à vardà epò l à dito:
"Và ben, toleve l sò zarvel e son paze e pagade."
L omeneto l s à tolesc el zarvel e el l à betù inze inze na borseta.
Ce lesier che see, zenza zarvel! Coscì lesier che ei scomenzà a oujorà
par ra camera, e se pare l no me brincaa, sarae oujorà fora par
funestra.
"Sarà da l bete inze inze na capia, ades" l à dito l omeneto.
"Parcé mai?" l i à damandà pare.
"El no n à pi l zarvel, eco parcé: se l lascià 'sì a sbrindol, l oujorarà
par el bosco come un ouzeluco e ca de alcuante dis el morirà da
fame."

Pare l m à sarà via inze na capia, come un ouzel. Ra capia r ea pizora e strenta, no podee gnanche me moe. No me 'sirae gnanche dintorno ... fin che a ra fin m ei descedà spasemà. Manco mal che m aee insonià duto! Podé ben crede: m ei betù alolo a fei i conpite.

4

El trenin[edit]

El treno che và da Poot a Paet i lo ciama "el trenin", parceche l é coscì pizo che somea de podé se l bete inze scarsela.

L à un vagon solo e duta ra careghes es é betudes daejin dei fonestris. El vagon l é strento strento, ma par i ome grasc i à fato alcuante incassere inze inze i parés; i ome grosc i monta su, i poia ra panza inze inze l incassero e i sara i oce, beate. Ma parcé i ome grosc dromi senpre inze i trene?

Calche ota, co l é ra stajon par tuoi 'sò i frute, l machinista Adalgiso l ferma l treno inze meso i cianpe e l và su par un brascion a robà i peruze: dal treno i lo vede via dute e i tira zignote. Co l é caligo e no se vede pi nuia, l bilietario el se bete drio i pize par i contà duto chel che se vede: l é tanto che l fesc chel viaso e l sà duto a mente. "A man dreta" el disc "l é un cianpo de sorgo, a man zanca na tosa bionda con un fazoreto ros. A man zanca l é anche l lago." Co l é ora de desmontà, i ome grosc i fesc na gran fadia a descognà ra panza dai incassere. Par i dià, l bilietario l i tira pa ra spales. "Dajeve na prenta, Luitpoldo" - Luitpoldo l é l pi gros de dute, l suda e l sfiadazea, ma ra panza ra no en fora.

I tocia se bete a tirà anche al machinista Adalgiso. Co l é ra fin, anche Luitpoldo l và adora a desmontà dal treno. Alora i volta l vagon e i speta fin che l é ora de moe danoo.

El scior Boemondo[edit]

El scior Boemondo l é un òn da ride... Ce che l no s inventa par fei smatisà ra famea!

Velo là, inze l treno: daante de el se scenta i sò pize, e i scomenza alolo a se zufà parceche dute vo se bete daante ra fonestrela.

"Cete, cete" el disc Boemondo. "Fejon un bel 'sogo." I pize i se paricia par sto bel 'sogo.

"Voltave un iejo, e vardame solo canche ve l digo ió." I pize i se volta, epò i varda: sa pare l no n é pi. Al posto sò s à scentà na veceta con un papagal sun na spala. El papagal l à ra pena verdes e 'sales e l craia"Voi stà daante ra funestrela, voi stà daante ra funestrela."

I pize i ride a crepapanza, e coscì i no s inacorse che ra veceta ra no n é pi e al posto sò l é un frate che l se petenea ra barba longa fin 'sobas. El varda i pize da sora in 'sò, e lore i no n oussa daerse bocia. "Eh, eh" el fesc el frate. I pize i no n oussa dì nuia. "Eh, eh" el fesc danoo el frate. Ai pize i vien deboto da pianse, i se varda i scarpe e coscì i no vede canche l frate el sparisce anche el. Canche i tira su i oce, su ra carega l é un omeneto pizo pizo che l soutarlea e l ride come un mato.

I pize i ride.
“Ce aeo gnon, scior pizo pizo?”
“Ei gnon Boemondo.”
“Parcé?”
“Parceche me sà bon el lardo.”
“Ce monades.” ra sbrodoncea na veceta coi sarvije color naranza.

Ma i pize i ride come mate. Chel omeneto l se jonfa, l se jonfa, senpre de pi. Signor, ce outo e ce gros che l é deentà! Oplà. L é deentà danoo l scior Boemondo. I pize i se struca su sa pare contente.

Ra veceta coi sarvije color naranza ra brontóla:
“Inze un treno i no n aarae da lascià fei de sta monades.”
“No se pó fumà, no se pó sbutà, ma ió no fumo e no sbuto.”

l i responde l scior Boemondo. Chi outre i ride. Ra veceta ra se stiza e ra vorarae ciamà l bilietario. Mancomal che son ruade. Ignante de desmontà, l scior Boemondo el se sofìa l nas. Cemodo? El destaca l nas dal mus e l lo sfrea ben polito su par el fazoreto: el varda ra veceta coi sarvije color naranza e l i tira un zignoto. Chi outre i ride. Solo ra veceta ra vien su duta rossa come na bandiera e ra se volta da r outra. El scior Boemondo el se taca danoo su l nas: epò, el e i sò pize in fila, i desmonta dal treno e i sin và.


Ra ciasa del scior Venceslao[edit]

Propio canche no ve ra spietà, se vardà in su vedaré passà de duta oga ra ciasa del scior Venceslao. Ra ciasa intiera, dal cuerto fin 'sò da ra fondamentes, ra ve passa via par sora, e ra se nana inze r aria come un areoplano. Dal camin vien fora un fun negro che l và su come chel del treno. Sote ciasa l é tacà su sache de carbon, bozes de vin, damigiana veces: insoma, ra ciaena. El scior Venceslao el varda fora pensieros da ra funestra del prin pian, el se sleca ra sò pipa e de vosoutre gnanche l no s inacorse.

Ra 'sente varda in su e ra disc: “El scior Venceslao l é deentà fora mato. Vardà mo se l é l cajo che l vade a strafier come se ra sò ciasa fosse un areoplano.”

“Sarae da ciamà i poliziote” disc calchedun “parceche l scior Venceslao l no n à ra lizenza par ogà ra ciasa, e podarae anche capità un malan.”

Inze poche menute ra ciasa ra me passa daante e ra sparisce drio un col. Poco dapò se ra vede danoo, ra me passa daante del outro ver, ra vien in 'sò e ra se ferma pede ra ciases, zento metre inpó ra jeja, propio agnoche r é stada fata su.

“Eco mo” disc ra 'sente “El scior Venceslao l à fenì de 'sì a strafier. El sin stà sun funestra a fumà ra pipa.

El non é mia duto a sosta” disc calchedun.

Ste 'sire l scior Venceslao l i fesc senpre ves sera. Sé là con el che ve ra contà, l é scentà pede ra funestra a piantèra epò de colpo l ve saluda, co na sciubiada ra ciasa ra se destaca da ra fondamentes e ra sin và su par aria. Ra fesc doi o tré 'sire intor el cianpanin epò ra moe ves i coles. P 8

Ra pianta Poulino[edit]

Piero l contadin l é restà de stuco, canche i é nasciù un pizo coi ciaei verdes. Piero l aea vedù 'sente coi ciaei negre, 'sai e rosc; l aea anche sentù a dì de na zerta fata dai ciaei paonaze, ma ciaei verdes propio l no in aea mai vedù. Ra femenes che es vienia a vede l pizo es dijea: “Somea che l ebe ra salata sun testa”. El pizo l é stà bateà: sa pare el l à ciamà Poulino, ra femenes es l à ciamà Poulino Salata. A vede chi ciaei i à ciamà dotore: i à dito che no n ea nuia, i à scrito 'sò na rizeta, i sin é 'sude e i ciaei i é restade verdes come ignante. Canche l pizo l à conpì doi ane, l é 'sù con sò nono a menà na cioura su par i prade. Eco: de colpo, ra cioura ra i é 'suda daejin e inze un vede e no ede, con sò nono che vardaa, ra i à pelucà dute i ciaei e ra i à lascià ra testa seada come na vara. Da chel s à podù capì che i ciaei verdes de Poulino no n ea ciaei ma erba, erba bela moliza e che ra crescea in prescia. “Te podaraes pasce na cioura anche inze meso l mar” l i à dito sa pare a Poulino, riden. D ausciuda, inze meso l verde, iusto inze meso ra testa, l é spontà na bela bonazena 'sala. I vienia da indalonse a vede l pizo co ra bonazenes sun testa.

Poulino l é deentà pi gran e na ota l à fato un malan: sun testa, invenze de erba, i é cresciù su un zufo de pramigo pien de spines. Poulino l se vargognaa de aé da 'sì intorno con erbates che es i ruaa fin sui oce: coscita l à inprometù de fei pi malane. Coi anes, inze meso r erba l à scomenzà a cresce na pianta: i à capì che l ea un roero, e manman che Poulino el deentaa pi vecio, l crescea senpre pi outo e mascizo. De zincuanta ane l ea un bel brascion. D istade, Poulino el no n aea bisoin de piantes par stà a r onbria: l ea assei chera che i crescea sun testa, che ra l paraa polito dal soroio. P 9 Canche Poulino l à conpì otanta ane, l roero l é deentà coscì gran che i ouziei i fejea inze ra coa, ra famea ra 'sia a 'suià intrà i rame, i poerete che ruaa a vede un voo e de na gota de aga i se pousaa a r onbria de Poulino, e i seguitaa a i dì gramarzé de chel che l i dajea. Co l é morto, Poulino l é stà seporì in pès, parceche ra pianta ra podesse vive e cresce a r aria. Ades l é un roero vecio cuco, pien de rame e de foies, e i ra ciama ra “pianta Poulino”. Duto intorno i à betù na bancia varnijada de verde e ra femenes es se scenta là a fei calza, i contadis a magnà ra menestra e a fumà ra pipa.

I vece i stà scentade là fin che vien scuro e se vede ra bronzes inze i forniei de ra pipes. Ignante de sin 'sì a dromì i saluda l so amigo Poulino.

“Note Poulino, te sees proprio un tosato varente.”

L omeneto de ra pioa[edit]

ó conoscio l omeneto de ra pioa. L é un omeneto lesier, che l stà su su ra neoles e l souta da una a r outra zenza sbujà l siolo, bianco e molizo.

Ra neoles es à un grun de spines. Canche l omeneto l res daerse, ra neoles es lascia tomà 'sò r aga su ra tèra. Canche l sara ra spines, el lascia de pioe. L à tropo da fei, l omeneto de ra pioa, senpre là a daerse e sarà chera spines, e deraotes el se straca. Canche l é straco morto, l se conza 'sò sun na neola e l s indromenza. El drome, el drome, el drome, e l à lascià daertes duta ra spines e seguita a pioe. Par fortuna na tonada pi forte de ches outres ra l desceda. El souta su e l disc: “Oiuto mare, cissà cuanto che ei dromì!”

El varda 'sò e l vede i paese, ra crodes e ra vares grijes sote r aga che seguita a vienì 'sò. Alora l se bete a soutarlà da na neola a r outra e l sara in prescia duta ra spines. Coscita l lascia de pioe, el vento el preme via ra neoles, ra neoles es nana l omeneto de ra pioa, che l s infiatisce danoo.

Canche l se desceda, l disc: “Oiuto mare, cissà cuanto che ei dromì!” El varda 'sò e l vede ra tèra arsa e piena de polar, zenza na joza de aga. Alora el core intorno par el zielo a daerse duta ra spines. E ra và senpre inaante coscita.

El bilieto numero 13[edit]

o tolo l pulman, ciato senpre un òn che negun pó lanpà, co na testa come un voo e un nas a ranpin, coscì pizo che se stenta a l vede e coscì noios che l desturba dute. El bilietario l i dà l bilieto. “No l voi!” el craionea chel òn. El bilietario l i damanda con creanza: “Parcé?” “Parceche l é l numero 13, e l porta scarogna.” El bilietario l é propio un bon e l proa a i fei capì che no n é vero che l 13 el porta scarogna, no n é da i crede a sta stories. “Tajé!” el craia chel òn co na testa come un voo de pita. “Ió son un òn conosciù e ei pi rejon de vos!” Iusto par no ciatà da dì, el bilietario l tol el bilieto e l in dà un outro col numero 14.

“Tienivelo! Tienivelo!” l craia chel òn, sustà come se i aesse zapà sui
pès.
“Ma parcè?” l i damanda l bilietario.
“Parceche l é 'sal! El no n é verde, no l voi!”
“No in ei biliete 'sai!”

“Scì che i aé. Ma i aé inze ra bolja e no n aé voia de i tirà fora. No n aé voia de lourà!”

El bilietario, senpre con creanza, el lascia che l varde inze inze ra bolja: biliete verdes no in é. Somea che chel noios el se chiete via un iejo, ma canche monta su l òn che sbuja i biliete: “M aé fato l busc storto!” l craia, come l bisc. “L é ora de ra fenì co ste ome che sbuja i biliete!”

“Ce suzedelo?” l i damanda chel che sbuja i biliete.

“Vardà mo ca: no sé bon de fei nuia, i buje s i fesc tonde. Reclamarei su par ra gasetes. Ra 'sente r é stufa dei buje storte.” C

Chel òn l é un brao e l no se stiza. Alora chel outro el se ra ciapa col sciofer. “Voltà alolo ves ra prima strada a man dreta!” “No se po parlà col sciofer” i digo ió, e me vien da ride. “Vos tendei a ra vostra pacia. Sciofer, v ei dito de voltà a man dreta.” “Ma no poi: no vedeo che no n é ra strada?” “No conta nuia: ei pagà un bilieto, stago inze ra prima strada a man dreta e voi che me menade là. Aeo capì?” “No son sordo, no. Ma l pulman el no passa agnoche no n é ra strada. Cemodo fejelo?”

“Bon!” l craia chel noios co ra so ojeta stonada. “Bon coscì. Su ste pulman laora solo cuatro magnafadìes. I scrio al Prefeto e vedon ce che suzede! Fejéme desmontà alolo!” “Ma ca no n é fermades” l i disc el bilietario, zenza perde ra passienza. “Comandesso! Paronzon!” l i craia chel noios. E l desmonta coscì de oga che deboto l sin và col mus inaante. El bilietario el lo tira in pès, l và a vede dei ociai, l i neta 'sò l patuzo dal palotò. “Lasciame in pasc! No me tociade, sedenò ciamo i jandarmes!” el craia chel noios.

E l và a scrie a ra gasetes che ci che laora sul pulman i é dute burte e catie. Vosoutre ce dijeo? 13 Storia de babo Barba hesta invenze l é ra storia de un òn da ra barba longa.

Conosceo babo Barba? Vosoutre no, ma ió scì. L é vecio, pi ecio de dute, pi ecio del pi ecio. Ra sò barba r é deentada ogni an pi longa, e el no se r à mai fata taià.

R é deentada coscì longa che, canche l và a spasso, babo Barba l s inzanpedonea senpre inze ra sò barba e l sin và coi pès in su. Alora ce fejelo? El se cronpa na cassela e l fraca inze ra barba, chel toco che l i intriga a caminà. El và intorno co ra cassela e somea un crumar che l vende cicolates e carameles: invenze, inze ra cassela l é inze solo ra sò barba. L é na barba coscì longa che babo Barba, co i vien son e l é in canpagna, zenza nuia par se fei onbria, co ra sò barba el se fesc un cason. Cemodo? El inpianta 'sò doi pale e su in son el taca ra ponta de ra barba; con chel outro toco de barba el fesc el cuerto e i parés. El se conza 'sò a r onbria de ra barba e l poussa. El cason l é duto bianco, a l vede da indalonse somea un cason de gnee come chi dei eschimejes. Invenze l é l cason fato co ra barba de babo Barba. C

I mostace del scior Ejisto[edit]

l scior Ejisto l é gramo parceche no i sponta i mostace. Ce alo da fei?

Dute i ome che stà inze l ciasamento i à i mostace. Anche calche femena grossa r à i mostace, ma l scior Ejisto l no i à. “In vorarae almanco un” el pensa l scior Ejisto, avelì, “almanco un mostaceto pizo pizo, solo da na banda. In vorarae propio almanco meso, meso mostacio, pizo come un neo.”

Pensa e pensa, a furia de pensà sora, al scior Egisto un mostacio l i sponta dassen. Solo che l é ugnolo. Sà ben da stragno vede l scior Ejisto con un mostacio solo, canche dute in à doi.

Mesa ra bocia r é seporida sote i pele negre del mostacio. Da r outra, el mus del scior Ejisto l é slisc come chel de un pupo.

“Coscita fejo ride” el disc el scior Ejisto canche el se varda inze l specio. “vorarae propio anche chel outro mostacio par in aé un pei.” Pensa e pensa, i sponta anche chel outro mostacio. El scior Ejisto l é coscì contento che l 'sura che l no s i taiarà mai pi.

Co l tenpo i mostace i cresce, i se slonga senpre de pi, i cuerse ra bocia, l menton e l stomego.

El scior Ejisto el stenta finamai a magnà. Ignante de se scentà sun toura l à da leà i mostace sun testa, par podé daerse ra bocia.

Canche el s i lea sun testa, i mostace del scior Ejisto i somea